Alleen roem in eigen keuken

Posted on February 9, 2023 by admin

N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.

Occa Johanna Ripperda Josephine Rombouts schrijft over onderbelichte prestaties van opmerkelijke vrouwen. Deze week: opperhofmeesteres aan het hof van de Zweedse koningin.

9 februari 2023 om 16:29

Leestijd 4 minuten

Occa Johanna Ripperda, 14 jaar oud, in 1633, afgebeeld als Minerva. — **Occa Johanna Ripperda**, 14 jaar oud, in 1633, afgebeeld als Minerva.

Foto Wikipedia Commons

‘Ik zal nooit meer mezelf beperken”, stamelde een vrouw van 1,52 meter met een hoofddoek om terwijl ze de trofee, een glazen taartschaal, ophield. Pas toen ik het jurylid van The Great British Bake Off met haar ogen zag knipperen en vervolgens uit beeld lopen, begreep ik dat we ons in het oog van een emotionele storm bevonden. Als niemand minder dan de koningin van de Engelse keuken, Mary Berry, publiekelijk haar sangfroid verloor, dan was er iets gaande.

Heel Holland Bakt is een goed bekeken programma maar Bake Off is een fenomeen. De eerste aflevering met de twaalf mededingers doet vaak denken aan het defilé van de Olympische Spelen: onder het vaandel ‘inclusiviteit’ staan zoveel mogelijk nationaliteiten en bevolkingsgroepen van het gemenebest achter het aanrecht. Pakistani, West-Indiërs, Londenaren, Afrikanen, Schotten met accent en vrouwen met roze haar uit Birmingham zijn uitgekozen om de Britse smaak te definiëren. Deze keuken bleek na een paar rondes toch van de koks een beperkte blik op specerijen te vergen, maar vooral een onvoorwaardelijke overgave aan gluten, suiker en roomboter. Onvermijdelijk verdween de diversiteit meestal vrij snel uit de uitzending. Tot Nadiya Hussein won.

Ik moet opeens aan deze vrouw denken als ik in de kelders van de Menkemaborg in Groningen zit. Voor een podcast over historische moestuinen spreek ik met historicus Redmer Alma over koken en kookboeken en hij vertelt me over Occa Johanna Ripperda (1619-1686). Een Groningse dame die Opperhofmeesteres aan het hof van de Zweedse koningin werd en een kookboek met 1.081 recepten heeft nagelaten. „Tot nu toe het meest omvangrijke kookboek dat uit deze tijd bekend is.”

Het beroep kok was eeuwenlang een mannenzaak, terwijl de bezigheid van koken voor het gezin vrouwenwerk was. En is. Recente cijfers wijzen uit dat toprestaurants door mannen worden gerund en Michelinsterren nog steeds voornamelijk aan mannen worden toegekend terwijl vrouwen koken voor het gezin.

Inhalige familieleden

Mijn oorspronkelijke lauwe reactie toen ik Nadiya Hussein in 2015 in de finale zag, was: ze heeft een taart gebakken voor een kookshow. Ik had niet door hoe belangrijk het was dat ze een officiële taart had gebakken, een winnende taart in dé Great British Bake Off. Ze presenteert nu kookprogramma’s en documentaires, schrijft kookboeken en, nu komt het belangrijkste teken van Britse goedkeuring: ze werd gevraagd om de verjaardagstaart te bakken voor de negentigste verjaardag van koningin Elizabeth. Niet een taart, maar dé taart.

Als ik de trap van de borg opklim, sta ik in de statige hal heel stil zodat de technicus het geluid van de tikkende klok voor de podcast kan opnemen. Vanuit de hal zie je de trap naar de keuken en kijk je de familiekamers in. Occa’s verhaal klinkt voornaam en deftig, en dat was het, maar ze runde ook gewoon een huisgezin, maar dan een uitgebreid. Haar carrière-optie was trouwen en verhuizen naar het huis van haar man en daar haar werk doen. En dat werk was soms diners geven met hertenbout, leeuwerik en pastei met geconfijte citroen. Maar in haar kookboek vind ik ook recepten voor ramsballen, beverstaart of hanekammen. Die moeten ook op.

Occa’s leven kreeg een andere wending toen haar man stierf en ze moest zorgen dat ze haar erfenis behield. Die was ingewikkeld met bezittingen die onder de Zweedse kroon vielen en inhalige familieleden. Dit was het moment dat Occa achterover had kunnen leunen en zich had kunnen beroepen op ooms en broers om het werk voor haar te doen. In plaats daarvan nam ze de koets naar Brussel en vroeg een audiëntie aan bij de even eigenzinnige als intelligente ex-koningin van Zweden, Christina, om haar te vragen voor haar te pleiten bij haar neef, de koning van Zweden. Ze kreeg de aanbevelingsbrief en woonde met haar kinderen op het landgoed, waar ze na een paar jaar hertrouwde met een generaal uit de hoogste Zweedse adel. Ze verhuisde naar zijn landgoed in Zweden maar ook hij was niet de ideale carrièreswitch want hij overleed, en weer moest ze om de erfenis strijden. Haar onderhandelingskwaliteiten bleven echter niet onopgemerkt: de koningin-weduwe vroeg haar om opperhofmeesteres in haar dienst te worden. Een veeleisende baan maar een die eindelijk zowel status, veiligheid als een basisinkomen bood. Occa zegde toe en vervulde de functie tot het eind van haar leven.

Nadiya Hussein, in 2015 winnares van The Great British Bake Off. Foto David M. Benett

Het verhaal van Nadiya begint heel anders, opgroeiend in een immigrantenfamilie uit Bangladesh in een klein stadje boven Londen. Van jongs af aan een zorgenkind voor haar ouders omdat ze zo’n donkere huid heeft, dat ze Nadiya vaak vertellen dat ze bang zijn dat geen man haar wil hebben. Toch lukt het hen om op haar negentiende deze dochter uit te huwelijken. Nadiya vertelt er in interviews lachend over: „De dag dat we trouwden was de tweede keer dat ik hem ontmoette. Ik ging met hem mee naar Yorkshire, waar hij bij zijn ouders inwoonde. Hij had een kamer waarin een twijfelaar stond en een kledingkast. Hij had er niet aan gedacht om een plank voor me leeg te maken.” Ze werd op haar twintigste moeder en ging koken voor haar gezin. Nadiya kreeg het hele menu van meisje zijn in een weinig bemiddeld milieu en deel van een minderheidsgroepering, voorgeschoteld. Seksueel misbruikt op haar vijfde, bijna gestikt toen witte klasgenoten haar hoofd in de wc hielden, verstoken van een opleiding en uitgehuwelijkt aan een onbekende.

Excelleren

Koken was wat beide vrouwen moesten doen, maar ze deden meer dan hun plicht vervullen. Ze grepen het gebied dat ze gegeven was aan om erin te excelleren. Ik merk dat het me raakt als Redmer Alma vertelt dat Occa ieder recept zo heeft opgeschreven dat het op een enkele pagina past en soms zelfs een woord weglaat om dat doel te bereiken. Ze schrijft een inhoudsopgave bij haar kookboek voor eigen gebruik, deelt het boek systematisch in: eerst de recepten voor vlees, dan vis, dan gevogelte. Er was geen roem die ze kon behalen, haar boek ging niet naar de drukker, maar ze liet niet na om naar perfectie te streven. En daarna werd ze opperhofmeesteres.

Nadiya kookte met weinig uitzicht op iets anders dan dat, koken en zorgen in de beslotenheid van haar huis, maar ze maakte daar het allerbeste van. Ze kookte met plezier en overgave, met haar kinderen, voor haar uitgebreide familie, en steeds strevend naar nog wat beter, nog wat mooier, gewoon voor haar eigen voldoening. Ze is ondertussen een merknaam, de documentaire over Bangladesh waaraan ze meewerkte heet The Chronicles of Nadiya, en haar kinderkookboek Nadiya’s Bake me a Story.

Ik kijk nog eens naar het moment dat ze de finale gewonnen heeft (300.000 keer bekeken). Ik hoor in haar woorden de echo van wat er in haar leven tegen haar is gezegd, net zolang tot ze het bijna ging geloven. Maar niet helemaal, niet zo dat ze niet bleef proberen. Nu heeft ze de trofee in haar handen en doet ze zichzelf een belofte: „Ik ga nooit meer zeggen dat ik denk dat ik ergens niet goed genoeg voor ben. Ik ga nooit meer zeggen misschien. Ik ga nooit meer zeggen dat ik iets niet kan.” Ze geeft een vastberaden knikje: „Ik kan het. En ik zal het doen.”

Leven
NIEUWS

Kookboekschrijver Meera Sodha: ‘Als je bij mij thuis komt eten, krijg je deze gerechten’

admin
November 14, 2024
0

Na drie succesvolle kookboeken, Made in India, Puur India, Azië en een veganistische receptenrubriek in de Britse krant The Guardian verloor Meera Sodha het plezier in koken. Ze schrijft openhartig over die donkere periode in haar nieuwste boek Bij Meera aan tafel. „Ik heb heel lang in bed gelegen en maanden en maanden niet gekookt”, vertelt ze tijdens een videogesprek vanuit haar huis in Londen. De oorzaak noemt ze complex, maar de vele deadlines, een jonge baby en de coronapandemie hielpen niet. „Het was een opeenstapeling van alles in mijn leven waardoor ik mijn hoofd niet meer boven water kon houden en mijn weerstand volledig verdween.”

Het omslagpunt kwam toen ze zag dat haar man, die naast zijn baan alle zorg voor hun dochters en het huishouden op zich had genomen, brak. „Ik was zo met mezelf bezig dat ik me niet had afgevraagd hoe het met hem ging.”

Ze ging naar de keuken, pakte intuïtief wat ingrediënten, linzen, curryblad, citroengras en chilipepers, en maakte dahl. „Ik voelde een nieuwe energie in mijn vingertoppen, kon mijn longen voelen en weer ademhalen. Voor het eerst in lange tijd voelde koken anders, niet als een opgave.”

Ik was zo met mezelf bezig dat ik me niet had afgevraagd hoe het met hem ging

Sodha besefte toen dat dit was hoe ze wilde koken, eenvoudige gerechten voor haar man, dochters en zichzelf. En ze realiseerde zich hoe belangrijk ze de avondmaaltijd vindt. „Niet het ontbijt, niet de lunch, ik wilde alleen nog maar het avondeten maken.”

Het vermogen om een lekkere avondmaaltijd – de Engelse titel van haar boek is Dinner – op tafel te zetten noemt ze een ‘superkracht’. Ze kreeg weer plezier in koken; het voelde als een prestatie om iedere dag een maaltijd voor te bereiden en ’s avonds met haar gezin aan tafel te zitten. „Ik weet niet of dit voor iedereen geldt die mentaal door een diep dal is gegaan, maar ik was verdoofd, ik voelde niks meer. Door het klaarmaken van het avondeten voelde ik me geaard, ik had weer een doel.”

Bij moeder nog vlees

De recepten die ze in deze periode maakte vormden de basis van Bij Meera aan tafel. Ze noemt het haar meest persoonlijke boek. „Ik kookte altijd, maar het was nooit echt het soort eten waar ik van houd.” En dan aarzelt ze even. „Ik twijfel of ik dit woord moet gebruiken, maar het ging erom andere mensen te imponeren. Heel veel in deze wereld draait om indruk maken, waarom zou je anders nieuwe recepten verzinnen? Maar ik hou juist van eenvoudig eten. Als je bij mij thuis komt eten, krijg je de gerechten in dit boek.”

Door het avondeten voelde ik me geaard, ik had weer een doel

Die zijn allemaal vegetarisch. Alleen als ze bij haar moeder eet, eet ze nog weleens vlees. „Eten is niet alleen brandstof, maar ook nostalgie, plezier, geschiedenis en traditie, dus ik hou wat ruimte vrij voor mijn moeders kip curry of kip pilav, waar ik dol op ben.”

Sodha is de dochter van Indiase ouders uit Oeganda, die in 1972 het land moesten ontvluchten, omdat dictator Idi Amin de bevolking tegen de Indiase minderheid ophitste. „Ik heb geen plek om naar terug te gaan, ik kan niet naar het huis waar mijn ouders geboren zijn, de gemeenschap van toen is er niet meer. Daarom hou ik me vast aan de verhalen en de spullen die me verbinden met dat verleden.”

Ze staat op en komt terug met een houten lepel die haar dierbaar is, die ze van haar moeder kreeg en waar ze in haar boek over schrijft, net over als het koperen pannetje van haar oma en de beelden van de Hindoegoden Ganesha, Lakshmi en Annapurna in haar keuken. Ze staat weer op, pakt haar telefoon en laat ze zien. Ze is niet religieus, schrijft ze in haar boek, maar ‘door verbinding, traditie of rituelen’, geven ze haar ‘troost en het geluk dat ze nooit in haar eentje staat te koken’.

Haar ouders kwamen op het Engelse platteland van Lincolnshire terecht. „Wat mijn moeder aan mij heeft doorgegeven is dat koken je verbindt met tradities en in mijn geval was dat de Indiase Gujarati-keuken.” Gujarat is een deelstaat van India die aan Pakistan grenst.

De Indiase en Aziatische keuken zijn belangrijk voor Sodha, maar in Bij Meera aan tafel is de stijl veel uiteenlopender met invloeden uit bijvoorbeeld de Italiaanse en Egyptische keuken. De 120 recepten ademen de Londense diversiteit waar ze deel van uitmaakt. „Eten verandert met de omgeving en de mensen mee en dat omarm ik. Als ik iets van een andere cultuur gebruik, doe ik dat met respect en begrip voor de oorsprong, maar eten is ook een geweldig creatief medium.”

En eten is leuk, benadrukt ze. „Het moet leuk zijn. Hoewel de aanleiding voor dit boek verdrietig was, is het boek vrolijk geworden. Ik hou nu van mijn leven en als ik niet was ingestort, was ik zonder nadenken op oude voet door blijven gaan. Nu leef ik bewust en weet ik wat me gelukkig maakt.”

Dat zijn kleine dingen als zonlicht op haar gezicht, yogalessen, om drie uur klaar zijn met werken – en eenvoudige gerechten. „Ik heb aan dit boek echt met mijn hart en buik gewerkt. Wat ik er zo fijn aan vind is dat het me weer bij mezelf heeft gebracht.”

Leven
NIEUWS

In de Westelijke Tuinsteden zouden functioneel ingerichte woningen leiden tot ‘een gelukkiger gezinsleven en een vitale samenleving’

admin
November 13, 2024
0

Een halve eeuw geleden geleden verdween de verzuiling stilletjes uit Nederland. Maar in Slotermeer, de oudste van de Westelijke Tuinsteden van Amsterdam, zijn de restanten ervan nog zichtbaar. Daar staan in de Dobbebuurt ‘katholieke’ woningblokken van vijf verdiepingen tegenover ‘algemene’. De bewoners van de algemene, rechttoe-rechtaan-blokken moeten een trappetje op naar de entree van hun woningen. De katholieke blokken hebben daarentegen op de begane grond een soort kerkportalen als ingangen, met gemetselde bogen en eenvoudige tympanen. Boven de bogen zitten veelkleurige, half abstracte mozaïeken van de kunstenaar Theo Forrer. Met enige moeite vallen hierin onder meer ploegende boeren, zwoegende werklui en de hand van god te herkennen.

De door Nielsen Spruit en Van der Kuilen ontworpen algemene blokken zijn begin jaren vijftig gebouwd voor de algemene woningbouwvereniging Rochdale. De blokken die een katholieke woningbouwvereniging liet neerzetten zijn van Aat Evers en Geert Sarlemijn, twee traditionalistische architecten die omstreeks 1950 de cursus kerkelijke architectuur van pater-architect Dom Hans van der Laan volgden. Evers en Sarlemijn gaven hun bakstenen woondozen, waarvan enkele in de jaren tachtig helaas vaal wit zijn gestuct, niet alleen stichtelijke entrees maar ook natuurstenen lateien en vier dikke, bakstenen zuilen op de kopse kanten. Een naburig, ook door hen ontworpen blok met winkels en woningen heeft zelfs rijen witte zuilen met rare ionische kapitelen aan weerszijden van een boogvormige poort.

De stedenbouwkundige Cornelis van Eesteren, hoofd stadsontwikkeling in Amsterdam, zag de architectonische gevolgen van de verzuiling in Slotermeer met lede ogen aan. De hoofdontwerper van de Westelijke Tuinsteden hield niet van diversiteit. Het liefst had hij de enorme Amsterdamse uitbreidingswijken helemaal volgezet met radicaal modernistische architectuur. Van Eesteren en Sarlemijn en andere architecten die in Slotermeer hadden gebouwd vond Van Eesteren „kwalitatief op een laag peil” staan, schrijft Ineke Teijmant in het boekje De Dobbebuurt. Ze hadden er gezorgd voor een weerzinwekkende „kakofonie”, meende hij. De bewoners dachten hier anders over: zij vonden Slotermeer juist „gezellig gevarieerd”.

Goede smaak

Om de kloof tussen de smaak van Van Eesteren en die van de toekomstige bewoners van de Westelijke Tuinsteden te dichten, was in 1946 de stichting Goed Wonen opgericht. Uitgangspunt van Goed Wonen was dat smaak een kwestie van opvoeding is en de meeste Amsterdammers onopgevoed waren. „Slechts zelden treft men een interieur aan, waarin zuivere vormgeving, innerlijk evenwicht en harmonische kleurencombinatie ons het gevoel geven van werkelijke sfeer”, schreef de voorzitter van Goed Wonen (en Amsterdamse PvdA-wethouder van Volkshuisvesting) Jan Bommer in 1948 in het eerste nummer van het gelijknamige tijdschrift.

Om de lezers bij te brengen hoe ze hun interieurs konden zuiveren van zware balpootmeubelen en andere foute huisraad, schreef Goed Wonen niet alleen over „doelmatige” woninginrichting maar ook over kitsch en de vraag of massaproductie „een gevaar was voor onze persoonlijkheid”. Ook deed het tijdschrift de lezers een proefje aan de hand om vast te stellen of hun interieur ‘zuiver’ genoeg was: de melkflestest. De dikke, onelegante melkfles was „typerend voor onze tijd en voor de stand van onze natuur- en scheikunde” en past in elk „modern” interieur, zo legde de bedenker van de melkflestest uit. „Als u het beslist nodig vindt om de melk eerst over te gieten in een ‘mooi’ kannetje, dan is er ergens iets fout òf bij u òf bij uw interieur, want de fles is goed.”

In de jaren vijftig en zestig liet Goed Wonen twaalf modelwoningen inrichten in de Westelijke Tuinsteden. Wat de toekomstige tuinstedelingen daar toen zoal aantroffen, is te zien in de Van Eesteren Museumwoning, gevestigd in een woning in een algemeen blok in de Dobbebuurt. Hier staan de woon-, eet- en slaapkamer vol met huisraad die Goed Wonen had goedgekeurd, zoals de nog altijd populaire slaapbank van Mart Visser en een fauteuil van gebogen rotan. Aan de knalrode wand van de woonkamer hangen metalen wandrekken van het merk Pilastro, de keuken heeft een modulaire Bruynzeelkeuken van Piet Zwart en in de slaapkamer staan bedden van Auping met ‘hygiënische’ metalen spiraalbodems. Boven de eettafel hangt de beroemde en nog altijd geproduceerde PH 5-lamp van de Deense ontwerper Poul Henningsen.

De eerste modelwoning van de Westelijke Tuinsteden stond in Slotermeer en was in 1955 ingericht door Johan Niegeman, die in de jaren dertig in Stalins Sovjet-Unie had gewerkt. Daar werkte hij onder meer aan ‘sotsgorods’ als Magnitogorsk, nieuwe socialistische steden waar de Nieuwe Mens gestalte moest krijgen. De sotsgorods werden een faliekante mislukking en Niegeman moest in 1937, net als eerder de communistische architect Mart Stam, de Sovjet-Unie verlaten.

Betere mensen

Ook de Westelijke Tuinsteden waren bedoeld als een soort sotsgorods. Ontwerpers als Niegeman geloofden dat ‘zuiver’ ingerichte woningen betere mensen zouden maken van de bewoners. Mensen die zich omringen met melkflessen en andere ‘neutrale’ industrieel vervaardigde voorwerpen en meubels getuigen van een sterke persoonlijkheid, schreef Goed Wonen: „Zij hebben geen opvallende meubelen nodig in hun interieur om zichzelf tot recht te laten komen. Hoe eenvoudiger de meubelen, hoe beter de mens uitkomt.” Ook zouden functioneel ingerichte en hygiënische woningen leiden tot „een gelukkiger gezinsleven, een harmonieuze opvoeding van de kinderen en een vitale samenleving”.

De modelwoningen vielen lang niet bij alle bezoekers in de smaak. Velen vonden ze ‘kaal’ en ‘ongezellig’. En de degenen die er wel in iets zagen, konden de eenvoudige, maar desondanks dure huisraad meestal niet aanschaffen. Zo bleef het zuiver vormgegeven interieur alleen weggelegd voor een elite die ermee kon getuigen van hun goede smaak.

Museumwoning Van Eesteren. Freek Oxstraat 27, Amsterdam. Info: www.vaneesterenmuseum.nl/museumwoning

Leven
NIEUWS

Column | De oppaskat van Jan

admin
November 13, 2024
0

Mijn vriend Jan kwam bij ons eten. Van tevoren zei Willem: „Ik heb echt zin in vanavond. Jan gaat in ieder geval niet zo verschrikkelijk lopen jeremiëren over de toestanden in de wereld.” Daar verheugde ik me ook op, want ik kan er alleen tegen als ik zelf jeremieer.

Jan kwam bij het vallen van de avond binnen, een en al benen en glanzend kaal hoofd. Kaas klom als een kapucijnaapje tegen hem op, nestelde zich op zijn schoot en lispelde dat hij spaghetti carbonara wilde. Die kreeg hij, in een handomdraai door Jan bereid, maar vol en vet en bevredigend. De kaarsen brandden, er werd gegeten, buiten was het zacht novemberweer.

Jan woont in Leeuwarden, maar past in Amsterdam op een kat van achttien jaar oud, die allerlei medicijnen nodig heeft om door de dag te komen. Ik had weinig begrip voor de hele situatie. Een bejaarde kat in het licht van deze tijd vraagt te veel van iedereen, zeker op een avond als deze, die eindeloos moest duren. Ook heb ik mijn vader weleens een ongelukkig kuikentje, wiens hoofd verkeerd om aan zijn lijf zat, bij geboorte de nek om zien draaien. Toen zat het hoofd weer goed, maar daar was dan ook alles mee gezegd.

De kinderen gingen slapen. Willem bracht ze naar boven, aan tafel werd het even stil. Ik begon maar weer eens over het lot van vrouwen over de hele wereld. „Het is de alsof de wapens in je handen van suiker zijn, in een heel stroperige zich eeuwig herhalende droom”, fluisterde Jan en daarna, schel: „We kunnen er helemaal niks aan doen, vergeet die linkse lente.” We deden de gordijnen dicht. Willem kwam naar beneden, we moesten het er toch nog iets langer over hebben, je komt er niet onderuit. Dus vroegen we ons af waarom er zoveel stemmen zich laven aan de steeds grotere chaos, hoe die stemmen iedereen nog verder opdrijven, de waanzin willen laten heersen, de hoofdstad vol geweld en zij, juichend achter hun schermpjes verontwaardiging fingerend. „Het is nu wachten op Gavrilo Princip, en ondertussen verdringen ze elkaar om hem te mogen zijn”, zei ik en was geheel niet ontevreden met mezelf.

Toen begon Jan nonchalant The Waste Land te citeren en daarmee keerden we terug naar onze eigen, voor velen onuitstaanbare, veiligheid van oude teksten, liedjes, luisterend, in stille bewondering. Drie sukkels aan een keukentafel, met een stapel boeken, Medea en Cavalleria Rusticana. Een grote troost, maar één die moeilijk te vinden is, en daarom in het dagelijkse leven steeds verder uit zicht leek te verdwijnen.

De kat moest haar pillen, Jan vertrok even plots als hij gekomen was. Wij zaten nog even. Ik dacht aan Antigone die haar broer wilde begraven tegen de wens van de staat in. Daarna dacht ik aan mijn vader, die weigerde onze dode hond aan de dierenarts af te geven en hem achter in de tuin onder een appelboom begroef.

De volgende dag fietste ik met Kaas en Cléo katerig door onze straat. Op de hoek stond een verwarde man naar duiven te trappen. „Rot op, tyfusbeesten” schreeuwde hij. Toen kreeg hij er eentje onder zijn laars en stond met zijn volle gewicht op het beestje. Ik fietste met kloppend hart door en dacht aan de oppaskat van Jan. Moge het lieve dier voor eeuwig leven.