Het zou een ommekeer zijn in meer dan tien jaar Nederlands buitenlandbeleid: het herstellen van de diplomatieke banden met het Assad-regime in Syrië. Nu het kabinet Syrische vluchtelingen terug wil sturen, is dat een reële mogelijkheid. Coalitiepartijen geven voor het eerst aan weer met Damascus te willen praten.
Er wonen 165.000 Syriërs in Nederland. Zij vormen daarmee nog steeds de grootste groep asielzoekers in Nederland.
Vorige maand sloten de partijen in de regering een nieuwe asieldeal. Daarin staat onder meer het voornemen om vluchtelingen terug te sturen naar Syrië indien gebieden in het land veilig genoeg zijn. Hoe het kabinet dit precies wil gaan doen – in Europees verband of op eigen houtje – is nog niet duidelijk. Volgens een woordvoerder van het ministerie van Buitenlandse Zaken is er momenteel nog geen diplomatiek contact met de regering in Damascus.
Zwaaiende vinger
Als het aan coalitiepartijen NSC en BBB ligt, kunnen de banden met het Assad-regime worden hersteld. De PVV wilde niet reageren op vragen. Het is logisch om in gesprek te gaan met „de lokale autoriteiten” als je vluchtelingen terug wilt sturen, zegt Kamerlid Henk Vermeer (BBB). Daarbij is het volgens Isa Kahraman (NSC) wellicht mogelijk om Syrië via diplomatieke wegen „de goede kant op te sturen.”
Zowel Vermeer als Kahraman wijzen naar China en diens onderdrukking van de Oeigoeren. In China houdt Nederland desondanks zijn ambassade open; wat is dan de reden om dat niet in Syrië te doen, vragen de Kamerleden zich af. Daarbij vindt Vermeer dat we de afgelopen jaren te veel „de dominee” hebben uitgehangen, de reflex was altijd om meteen „met de vinger te zwaaien.” Dat Nederland daar nu mogelijk op terugkomt zou volgens hem een „waarschuwing” moeten zijn voor de Tweede Kamer. Hoe „moreler” je je aanvankelijk opstelt, hoe „hoger de drempel” wordt om even later toch met een regime in gesprek te gaan.
Lees ook
‘PVV weigert de problemen op te lossen’, klonk het vanuit de oppositie in het begrotingsdebat over asiel
Tijdens het begrotingsdebat over asiel en migratie afgelopen dinsdag zei Kamerlid Queeny Rajkowski dat de VVD niet automatisch een voorstander is van het herstellen van diplomatieke relaties met Syrië als gebieden in het land volgens het ministerie van Buitenlandse Zaken veilig blijken te zijn. Wel zegt ze tegen NRC samenwerking met het Syrische regime „onder bepaalde voorwaarden” niet uit te sluiten.
Erkennen van Assad zou een signaal dat Nederland nóóit zou mogen uitzenden, zei toenmalig minister Blok in 2019
De vraag is hoe je diplomatieke relaties precies definieert. Sinds 2012 erkent Nederland het Assad-regime niet meer als de vertegenwoordiger van het Syrische volk en is er geen diplomatiek contact. In februari van dat jaar riep toenmalig minister Uri Rosenthal (Buitenlandse Zaken, VVD) de Nederlandse ambassadeur terug uit Damascus in reactie op het geweld van Assad tegen de eigen bevolking. Na de massa-executie van burgers door het Syrische regime in de plaats Houla later dat jaar, verklaarde het kabinet de Syrische ambassadeur voor Nederland tot ongewenst persoon. „Met een land met zo’n president aan het hoofd valt niet langer samen te werken,” zei minister Rosenthal destijds. Hoewel Nederland officieel de diplomatieke banden met Syrië nooit verbrak, zijn de relaties in de praktijk sindsdien opgeschort.
Praten met Damascus
Volgens Huub Verbaten, migratie-expert bij Instituut Clingendael, zijn er twee redenen waarom diplomatieke banden met Syrië nodig zijn om mensen terug te sturen. Ten eerste is er „Syrische diplomatieke vertegenwoordiging” in Nederland nodig om documenten te verstrekken aan Syriërs die geen geldig Syrisch paspoort hebben. Ten tweede moet via diplomatiek contact zeker gesteld worden dat het land daadwerkelijk vluchten met terugkerende Syriërs toelaat.
Het ministerie van Buitenlandse Zaken komt later dit jaar met een versneld ambtsbericht over de vraag of delen van Syrië veilig zijn. Eerder verklaarde Denemarken gedeelten van het land veilig. Dat waren allemaal gebieden waar Assad de controle over heeft. Het is dus aannemelijk dat er voor mogelijke terugkeer met het regime in Damascus zal moeten worden gesproken.
Nederland altijd fel tegen Assad
De bereidheid om betrekkingen met Assad te herstellen staat haaks op het Nederlands beleid van het afgelopen decennium. In 2019 noemde toenmalig minister van Buitenlandse Zaken Stef Blok (VVD) het erkennen van Assad nog „een signaal dat Nederland nóóit zou mogen uitzenden”. De inzet van Nederland was juist om Assad in het „beklaagdenbankje” te krijgen. Vorig jaar nog stapte Nederland samen met Canada naar het Internationaal Gerechtshof om Syrië aansprakelijk te stellen onder het VN-folteringsverdrag.
Als Nederland op zijn schreden terugkeert zal Assad dat politiek uitmelken
Het aanknopen van banden zou een „afgang” zijn voor Nederland, zegt oud-diplomaat en arabist Marcel Kurpershoek. „Je kunt niet zomaar meer dan tien jaar beleid op zo’n cruciale kwestie overboord gooien zonder daar op zijn minst diepgaande debatten over te voeren.”
Als voormalig Syrië-gezant voor Nederland documenteerde Kurpershoek de daden van het Assad-regime: „Een half miljoen mensen zijn in de burgeroorlog vermoord, waarvan 90 procent door het Assad-regime.” Hij noemt de gevangenissen van Assad berucht: „Daar werden de gruwelijkste martelingen toegepast, zoals het verkrachten van vrouwen voor de ogen van mannen en kinderen.”
Als Nederland op zijn schreden terugkeert zal Assad dat politiek uitmelken, denkt Kurpershoek. De Syrische leider zal het presenteren alsof het Westen toegeeft een fout te hebben gemaakt. Bovendien heeft de internationale gemeenschap geen enkele garantie dat het regime geen nieuwe misdaden zal begaan, aldus Kurpershoek.
Ook als de coalitie geen moreel bezwaar heeft tegen het terugsturen van Syrische vluchtelingen, blijft de vraag van juridische haalbaarheid. Recentelijk oordeelde het Europese Hof van Justitie dat een land pas veilig kan worden verklaard als dit voor het hele land geldt. Niet alleen voor enkele regio’s.
Lees ook
Opinie: ‘Er zijn in Syrië geen ‘veilige’ gebieden, en dat weten we’
