Marit Törnqvist ontvangt de Vermeerprijs: ‘Er moet een woord uitgevonden worden voor hoe ik me voel’

Met zijn herverkiezing flikt Donald Trump niet alleen wat pas één andere Amerikaanse president voor hem lukte: twee niet-opeenvolgende ambtstermijnen dienen. In zijn nieuwe en laatste termijn kan hij daarbij bogen op een zeer comfortabele meerderheid in de Senaat, waar de Republikeinen vannacht meerdere zetels van de Democraten afsnoepten. En dan moet de zetelverdeling in het Huis van Afgevaardigden nog bekend worden, waar de Republikeinen ook zeker niet kansloos ogen om hun huidige flinterdunne meerderheid te behouden.

Alleen al de herovering van de Senaat (waar de Democraten nu nog 51 van de 100 zetels bekleden) is een enorme opsteker voor Trump en zijn partij. De partij won niet alleen, zoals alom verwacht, een openvallende zetel in de diep-Republikeinse kolenstaat West-Virginia. Ook in Ohio sneuvelde een Democraat. En dan moesten de uitslagen van spannende Senaatsraces in Montana, Wisconsin en Michigan zich nog uitkristalliseren. Het zou de Republikeinen een overmacht opleveren die al jaren niet meer gezien is in de hoogste kamer van het Congres.

De Senaat heeft niet alleen wetgevende macht, maar gaat ook over de benoeming van hoge rechters aan het Hooggerechtshof. In zijn eerste termijn had Trump het geluk dat hij drie van deze rechters mocht voordragen, waardoor het Hof nu een robuuste rechtse 6-3 meerderheid heeft. Mocht daar de komende jaren weer een vacature vrijkomen, dan kan Trump die uitbouwen tot 7-2.

Deze hoge rechters worden benoemd voor het leven. Waarmee Trump het Hof, en daarmee de rest van de VS, nog decennia verder naar rechts kan duwen. Zo maakte het in 2022 al een einde aan het federale recht op abortuszorg. En deed het dit jaar ook een baanbrekende uitspraak die de reguleringsmacht van federale agentschappen sterk inperkte (Chevron-arrest). Ook kan Trump verdergaan met het benoemen van conservatieve federale magistraten en binnen de hoven van beroep, waar hij eerder ook al vol op inzette.

Drievoudige macht

Trump zal met een loyale Senaat ook geen moeite hebben met het samenstellen van een kabinet. Ook mogelijke controversiële kandidaat-bewindslieden, van wie de afgelopen weken al namen rondgingen, zal hij zonder veel problemen tot ministers benoemd krijgen. Hetzelfde geldt voor ambassadeurs.

Zijn partij is daarnaast nog volop in de race om de macht in het Huis te behouden – mogelijks zelfs uit te bouwen. De afgelopen jaren was die meerderheid zeer nipt, waardoor de Republikeinen er niet veel gedaan kregen, omdat enkele dissidente radicale fractieleden stemmingen frustreerden. Ze zetten zelfs hun eigen Speaker af, omdat die te slap oppositie zou voeren tegen de regering-Biden.

Vooralsnog is de zetelverdeling in het Huis onduidelijk. Maar de goede Republikeinse resultaten in de presidents- en Senaatsrace zouden zich kunnen vertalen naar meer Huis-zetels. Omdat verscheidene districten langzaam tellen of omdat de races er zeer nipt ogen, wordt dit mogelijk pas in de loop van deze week helemaal duidelijk.

Mocht het Huis inderdaad Republikeins blijven zou de regeringspartij minstens twee jaar met een zogenoemde trifecta (presidentschap, Senaat en Huis van Afgevaardigden in handen van dezelfde partij) kunnen besturen. Dat zou de regeringspartij grote macht geven om allerlei wetgeving door te voeren (of die van Biden deels terug te draaien) en de begroting jaarlijks zonder veel problemen aan te nemen. Pas bij de Congresverkiezingen van november 2026 zouden de Democraten daar voor het eerst een einde aan kunnen maken.

Een kleine troost voor de Democraten: trifectas komen vaker voor, maar ze hielden eerder deze eeuw niet lang stand. Barack Obama en zijn vicepresident Biden wonnen in 2008 met zo’n drieslag zowel het Witte Huis als beide kamers van het Congres. Twee jaar later waren ze die alweer kwijt, toen het Huis verloren ging. Biden zelf trad in 2021 ook aan met een uiterst nipte trifecta. Zijn Democraten hadden in de Senaat de meest minieme meerderheid (50-50) waardoor individuele conservatieve Democratische senatoren het regeringsbeleid eigenhandig konden afzwakken of blokkeren. In november 2022 won Biden een extra Senaatszetel, maar bij diezelfde verkiezing raakt hij het Huis al weer kwijt.

Delen

Mail de redactie

Het zag er reuze feestelijk uit. Het kleine balkje boven in het scherm: links blauw, rechts rood, leuk sterretje in het midden. Het logo dat van tijd tot tijd voorbijvloog: ‘AMERIKA KIEST’, in kapitalen, weer met zo’n blauw-wit-rode ster erbij. Sterren in het decor, sterren op Rob Trips koffiemok. En in het balkje onderin nóg een keer die ster, tussen de laatste updates door. „Stembureaus in alle zeven swing states zijn gesloten.” „Amerikanen stemmen ook voor Senaat en o.a. abortusreferenda.” „Recordbedrag van 16 miljoen dollar uitgegeven tijdens de campagnes.”

Als gidsland Amerika het feest der democratie viert, dan viert het kleine Nederland graag een beetje mee. We sturen alle correspondenten die tot onze beschikking staan en de achterblijvers schuiven aan bij een praatprogramma naar keuze. Die keuze was al weken reuze, maar dinsdag was wel het hoogtepunt. In radioprogramma Spraakmakers (KRONCRV) werd alvast stilgestaan bij de redenen waarom de Democraten zouden verliezen, met ‘de economie’ voorop (Angela de Jong: „Dat is de fragmentatie van de samenleving. Met de één kan het heel goed gaan en met de ander gaat het heel slecht”). In Ongehoord Nieuws (ON) trokken Paul Cliteur en companen bij voorbaat de verkiezingsuitslag in twijfel. Bij Eva (AVROTROS) mocht Jort Kelder wederom de verkiezingen mansplainen aan Laila Frank (de geduldigste Amerika-kenner ter wereld). Bar Laat (BNNVARA) vond de gelegenheid bijzonder genoeg om eenmalig uit te zenden vanuit wereldstad Amsterdam, met presentatie door zowel Sophie Hilbrand als Jeroen Pauw, en elke mogelijke mening vertegenwoordigd. Vanaf een barkruk betuigde Henk Jan van Schothorst (die als conservatieve christen lobbyt voor anti-lhbti-wetgeving in Afrikaanse landen) zijn steun aan Donald Trump. En toen moest de echte election night nog beginnen.

Die was te volgen op NPO 1, waar Rob Trip van kwart over elf in de avond tot zes uur in de ochtend de laatste uitslagen afwisselde met interviews en liveverslagen van correspondenten. Mattijs van de Wiel stond bij een stemlokaal waar Democraten en Republikeinen redelijk beschaafd met elkaar om wisten te gaan. Maar er waren ook plaatsen waar dat anders verliep, vertelde Van de Wiel voor de eerste staten rood begonnen te kleuren. „Daar werden dikke middelvingers naar elkaar opgestoken en allemaal lelijke dingen naar elkaar geroepen.” Ach, kon de kijker hoofdschuddend denken. Rare jongens, die Amerikanen. Die roepen almaar onaardige dingen naar elkaar. De ene partij denkt dat de overwinning van de andere partij het eind van de wereld betekent, en vice versa – die duiding kwam heel wat keren voorbij.

Het jammere, zo leek mij persoonlijk, is dat de leider van één van die partijen een aanrander is die openlijk journalisten minacht, de bestorming van het Capitool op 6 januari 2021 een ‘dag van liefde’ noemt, zegt dat hij iemand neer zou kunnen schieten zonder kiezers te verliezen en, nou ja, nog wel meer zorgelijke dingen heeft gezegd en gedaan die je zijn tegenstander naar mijn weten niet kunt verwijten. Dan ga je toch niet helemaal gelijk op.

Of wel – de NOS had nog een leuke Nederlander in Amerika gevonden, een jongen die er speciaal naar toe was gegaan om campagne te voeren voor Trump. In 2016 had hij campagne gevoerd voor Hillary Clinton. Allebei leuk. Van de agresssievere aanpak van de Republikeinen was hij nu enigszins geschrokken, maar interessant was het in elk geval wel geweest. Wie er ging winnen? Geen idee, zei de campagnefanaat. „Het maakt me ook totaal niet uit.” Het avontuur was al beleefd. En ach, er valt straks hoe dan ook een primeur te vieren. De Verenigde Staten krijgen hun eerste vrouwelijke president, of hun eerste president die strafrechtelijk is veroordeeld. Het lijkt nu, aan het begin van de ochtend, die laatste optie te worden. Gefeliciteerd, Amerika.

Delen

Mail de redactie

Donald J. Trump, veroordeeld crimineel, aanstichter van de Capitoolbestorming en door vriend en vijand afgeschreven politicus, heeft een mirakel verricht. Met een verkiezingscampagne waarin hij weinig meer deed dan zijn grieven van acht en vier jaar geleden herhalen en uitvergroten, heeft hij de opkomst onder zijn oorspronkelijke achterban opgedreven én zijn kiezersschare verbreed. Latino’s, jonge mannen en inwoners van traditioneel blauwe steden van Detroit tot Atlanta hebben hem dinsdag aan winst op vicepresident Kamala Harris geholpen.

Woensdagochtend was duidelijk dat Trump drie van de zeven swing states heeft gewonnen: Georgia, North Carolina en Pennsylvania. De andere vier, Wisconsin, Michigan, Arizona en Nevada, liggen binnen handbereik. Het presidentschap lijkt hem niet te kunnen ontglippen.

Trump kan ook de eerste Republikein zijn sinds George Bush in 2004 die de popular vote (meeste stemmen) wint. Daarmee zou de ex-president niet alleen veel beter scoren dan vier jaar geleden, maar ook dan acht jaar geleden, toen hij Hillary Clinton overrompelde. In januari wordt Trump, als oudste president ooit, opnieuw geïnaugureerd.

Zijn tweede termijn kan spectaculair effectiever zijn dan zijn regeringsperiode tussen 2016-2020. Hij heeft nauwelijks meer critici binnen de Republikeinse Partij, die in ieder geval de Senaat veroverde en goede kans maakt het Huis van Afgevaardigden te behouden. In combinatie met de verregaande immuniteit die het conservatieve Hooggerechtshof Trump in juli schonk, weerhoudt vrijwel niets hem van het bouwen van een grensmuur, het deporteren van miljoenen illegale immigranten, het optuigen van handelsbarrières en – als hij dat dreigement doorzet – wraak op zijn politieke tegenstanders. Ook zullen hardliners in zijn partij inzetten op nog strengere abortuswetgeving en drastische veranderingen in het onderwijs.

Democratisch falen

Trumps winst toont niet alleen hoe ongenaakbaar populair de zakenman, reality tv-ster en oerpopulist weer is. Die populariteit werd gesterkt door een mislukte aanslag op zijn leven, de steun van mannen als Tesla- en X-baas Elon Musk en antivaxer en ex-Democraat Robert F. Kennedy. En door grote onvrede over de staat van het land en de onrust in de wereld, Oekraïne en het Midden-Oosten.

Het is evenzeer – misschien nog wel meer – een afstraffing van de Democraten. Vicepresident Kamala Harris, die in drie maanden een knappe campagne voerde, kon nooit ontsnappen aan haar eigen politieke verleden, de enorme impopulariteit van president Joe Biden en hoe onder hun bewind de inflatie en immigratie voor veel kiezers onacceptabel zijn toegenomen.

Waar angstbeelden over criminele, huisdierenetende migranten en transgender personen in vrouwensport en wc’s Republikeinse kiezers motiveerden, sloeg Democratische angst voor Trump als potentiële fascist en woede over de inperking van abortusrechten onvoldoende aan. Harris scoorde weliswaar goed onder vrouwen, vooral zwarte vrouwen, maar de arbeidersklasse die ‘union Joe’ Biden nog aan zich wist te binden, lijkt met deze uitslag definitief bij de Democraten weggelopen. Harris scoorde vrijwel overal slechter dan Biden vier jaar geleden, toen het land, midden in de coronapandemie, Trump afschreef.

De uitslag doet denken aan de nederlaag van Hillary Clinton in 2016. Maar zij voerde een lang voorbereide campagne als opvolger van de populaire Barack Obama en was zelf wereldberoemd. Harris sprong krap drie maanden geleden in toen de aftakelende Biden door zijn eigen partij tot terugtreden werd gedwongen. Ze droeg de last van de zittende macht, zonder dat ze de bekendheid genoot van een president of voormalig first lady. Uit piëteit of overtuiging nam ze tijdens de campagne nauwelijks afstand van Bidens fouten.

Ruk naar rechts

Kiezersonderzoek moet uitwijzen of Trump vooral won vanwege de hoge kosten van levensonderhoud, benzine en woonlasten. Of – zoals in 2016 – zijn radicale oplossingen voor ongereguleerde migratie en retoriek over culturele kwesties. Een ruk naar rechts die ook in Europa te zien is.

Zonder gelovig te zijn heeft Trump allerlei religieuze groepen aan zich weten te binden. Onversneden racisme tijdens zijn campagnebijeenkomsten is geen obstakel geweest voor een toenemend aantal kiezers van kleur. En de blik op het verleden en een ouderwets beeld van mannelijkheid trekt juist jonge mannen aan.

De herschikking van kiezers zal tot introspectie bij Democraten moeten leiden. Ook over hun campagnestrategie van fanatiek langs de deuren gaan, waar Harris met name in Pennsylvania op leunde. Seksisme en racisme kunnen een rol gespeeld hebben in Harris’ verlies, maar daar kan de partij zich niet achter verschuilen.

De helft van het land en internationale bondgenoten, Oekraïne met name, houden hun hart vast voor een tweede Trump-presidentschap, met J.D. Vance als vicepresident.

Delen

Mail de redactie