Onderstaande grafieken en kaarten worden gevuld met live-uitslagen van persbureau AP.
Presidentsverkiezingen
De Amerikaanse presidentsverkiezingen zijn getrapt: niet degene met de meeste stemmen (de ‘popular vote’) wint, maar de kandidaat met de meeste kiesmannen. Elke van de 50 staten heeft een vaststaand aantal kiesmannen te vergeven, afhankelijk van het aantal inwoners van de staat. In totaal zijn er 538 kiesmannen, wat betekent dat een kandidaat er minstens 270 nodig heeft om tot president verkozen te worden. Wie die drempel passeert, wint het Witte Huis.
In nagenoeg alle staten geldt dat degene met de meeste stemmen alle kiesmannen krijgt. Alleen Nebraska en Maine verdelen hun kiesmannen op een afwijkende manier. Zij kennen twee kiesmannen toe aan de winnaar in hun staat, en één aan de winnaar van elk district (in Nebraska drie districten, in Maine twee).
Swing states
Door dit getrapte kiesstelsel kunnen deze verkiezingen, zoals de laatste twee keer het geval was, bepaald worden door enkele tienduizenden kiezers in een handvol zogenoemde swing states. Dit jaar lijkt de strijd beslist te worden in een zevental van zulke electorale sleutelstaten.
Congres
Tegelijk met de presidentsverkiezingen wordt ook gestemd voor een nieuw Congres. Elke twee jaar worden alle 435 zetels van het Huis van Afgevaardigden en een derde van de honderd zetels in de Senaat opnieuw verdeeld.
In de vorige samenstelling hadden de Republikeinen een klein overwicht in het Huis.
De Democraten hebben een al even flinterdunne meerderheid (51-49) in de Senaat. De onafhankelijke senatoren Bernie Sanders uit Vermont en Angus King uit Maine moeten dit jaar op voor herverkiezing. Zij stemmen redelijk trouw mee met de Democraten.
De drank vloeit nog rijkelijk, de dansvloer staat vol en de sfeer lijkt nog opperbest in de Mexicaanse uitgaansgelegenheid El Malo, in downtown Atlanta, waar de zwarte vrouwenbeweging Song Sisters deze verkiezingsdag haar uitslagenavond houdt. Maar op het grote tv-scherm is de verkiezingsuitzending van CNN, die in een klein rechterhoekje werd getoond naast een eigen promovideo voor ‘Trust Black Women’, nu plots vastgelopen. Stilgezet, blijkt bij navraag aan de organisatie. „Het zorgde voor te veel stress.”
Het is vlak voor 23 uur en de uitslagenkaart begint langzaam maar onverbiddelijk voortekenen te vertonen van een nieuwe verkiezingszege voor de Republikeinse kandidaat Donald Trump. Song Sisters verzet zich in de zuidelijke staat Georgia strijdbaar tegen een van de belangrijkste wapenfeiten van zijn vorige presidentschap: het schrappen van het federale recht op abortuszorg, in 2022, door het Hooggerechtshof met daarin drie door Trump benoemde rechters. De uitslagenavond heeft als motto ‘feest voor reproductieve rechtvaardigheid!’.
Veel aanwezigen gaan er aanvankelijk nog vanuit dat het opnieuw een lange nacht gaat worden. Zoals vier jaar geleden, toen Georgia pas na enkele dagen toegewezen werd aan de Democratische kandidaat Joe Biden. Twintigers Deeyona Massay en Hawa Camara, die in een rustiger hoekje net hun tarotkaarten hebben laten lezen, zijn van plan om niet later dan 1 uur ’s nachts te gaan slapen. „We weten het waarschijnlijk toch morgen pas, joh. En ik moet morgen ook gewoon weer werken.”
Het zal sowieso historisch worden: er komt of voor het eerst een vrouw (van kleur bovendien) in het Witte Huis „of een veroordeelde crimineel”.
Republikeinen al snel hoopvol
De vermoedelijke winst van Trump begint zich in Georgia al rond half negen met elke nieuw percentage stemmen dat gemeld wordt op te dringen. Het leidt eerder op de avond tot steeds enthousiaster gejuich in de grote balzaal van het Hyatt-hotel in Buckhead, een welvarend deel van metropool Atlanta. Hier houdt de Republikeinse Partij van Georgia haar officiële verkiezingsavond. Op tafel staan rood-blauw-witte decoraties en kaarsen met daarop de tekst ‘45-47’: de hoop is hier groot dat Donald Trump niet alleen de 45ste maar ook als 47ste president van de Verenigde Staten de geschiedenisboeken ingaat.
De Republikeinse Partij is op staatsniveau machtig, maar Trump verloor vier jaar geleden mede in Georgia het presidentschap aan Biden. Met een miniem verschil van nog geen twaalfduizend stemmen won de Democraat dat jaar in de staat – sinds Bill Clintons zege in 1992 was dat niet meer gebeurd.
In het Hyatt wordt op twee grote tv-schermen niet het naar links hellende CNN, maar de uitzending van concurrent Fox News vertoond, de rechtse huiszender. Iets voor zevenen ’s avonds druppelen de eerste uitslagen binnen uit enkele staten waar de stembussen net gesloten zijn. Dan is nog niet duidelijk welke kant het op zal gaan, maar de meeste mensen omschrijven hun voorgevoel als „hoopvol” en „optimistisch”.
Het vertrouwen in een voor de Republikeinen gunstige afloop is zo groot, dat de meeste mensen niet meegaan in Trumps preventieve beschuldigingen van fraude – in het geval hij mocht verliezen. Ze vertrouwen erop dat de uitslag op „een paar slordigheden na” zal kloppen en zeggen deze te accepteren wie er ook mocht winnen. „We zijn zo hoopvol”, zegt Valerie Brown met een glas bubbels in de hand.
Net als haar man Dan meent ze dat de organisatie van de verkiezingen in veilige handen was bij hun partijgenoot, secretary of state Brad Raffensperger. Hij boog in 2020 niet voor de druk van Trump om de uitslag nog in diens voordeel om te buigen door 11.800 stemmen te vinden. Een poging tot inmenging waarvoor hij door justitie in Atlanta strafrechtelijk vervolgd wordt, maar nog niet terechtstond. Als hij daadwerkelijk het Witte Huis verovert, zal die zaak vier jaar lang stil komen te leggen dankzij zijn nieuw verworven presidentiële immuniteit.
Gebed verhoord
Een vrouw die door de partijtop is gevraagd om een gebed voor te dragen voorafgaand aan de pledge of allegiance en het Amerikaanse volkslied, barst aan het begin van de avond reeds half in huilen uit. Vechtend tegen haar tranen houdt ze de zaal voor dat „de zondaren noch de progressieven gered zullen worden, maar alleen onze mensen. Ongeacht winst of verlies: we zullen de Heer altijd blijven prijzen.” Enkele uren later al lijkt haar gebed te zijn verhoord.
In één opzicht hebben de peilingen alvast gelijk gekregen: de Amerikaanse presidentsverkiezingen zijn inderdaad een nek-aan-nekrace geworden. Aan het begin van de dag in Nederland lagen de uitslagen van vrijwel alle zogenoemde swing states – de zeven doorslaggevende staten – nog te dicht bij elkaar om een winnaar uit te roepen. Alleen North Carolina (16 kiesmannen) werd vóór 6 uur Nederlandse tijd door persbureau AP aan Donald Trump toegedicht. En in Georgia meldde secretary of state Brad Raffensperger, verantwoordelijk voor het verloop van de verkiezingen, rond 5 uur Nederlandse tijd dat de winst in deze zuidelijke staat de Republikeinse kandidaat niet meer kan ontgaan.
Pikant: Raffensperger was ook in 2020 secretary of state en toen moest hij weerstand bieden aan druk van toenmalig president Trump, die hem in een telefoongesprek vroeg om „11.780 stemmen te vinden – doe me een lol”. Raffensperger weigerde en Democraat Joe Biden won dat jaar de 16 kiesmannen van Georgia. Om zes uur vanochtend bleek dat Harris swing state Virginia had veroverd.
Aan het eind van de (Nederlandse) nacht had Trump volgens AP in het getrapte Amerikaanse kiessysteem 230 electoral votes behaald, Harris 209. Voor een overwinning zijn 270 kiesmannen nodig.
Lees ook
Volg de laatste ontwikkelingen en uitslagen in ons liveblog
Hispanic mannen
In het algemeen zagen de kansen er volgens de meeste Amerikaanse media beter uit voor Trump dan voor Democraat Kamala Harris. Exit-polls lieten zien dat Trump beter scoorde dan vier jaar geleden, niet dat Harris het veel slechter deed dan Biden. In Georgia bijvoorbeeld kreeg Harris vrijwel evenveel stemmen als Biden in 2020 (ruim 2,4 miljoen). Maar Trump kreeg 100.000 stemmen meer dan vier jaar geleden: 2,5 miljoen. Hij wist kiezers, soms kiezers die nooit eerder hadden gestemd, in de landelijke districten te mobiliseren.
In zijn derde presidentscampagne heeft Trump grote vooruitgang geboekt onder een kiezersgroep die de Democraten lange tijd als vanzelfsprekend in de berekeningen van hun electoraat opnamen: latino-kiezers, en dan met name mannen. Er gingen verschillende aantallen rond uit exit-polls. Bij nieuwszender NBC zagen ze dat 54 procent van de latino-mannen Trump prefereerden, tegenover 44 procent voor Harris. Vier jaar geleden won Joe Biden deze groep kiezers nog achter zich met een marge van 51 tegen 45 procent.
Meer goed nieuws voor de Republikeinen: ze wisten twee Senaatszetels te veroveren op de Democraten. In West-Virginia en Ohio versloegen Republikeinse kandidaten hun rivalen. Daarmee heeft de partij nu virtueel – nog niet alle races waren afgerond – een kleine meerderheid in de Senaat. Hier kan voor de partij nog een extra zetel bijkomen in Montana.
Democratisch gezinde commentatoren probeerden de moed erin te houden in de tv-shows. „Wij, Democraten, hebben nogal een neiging tot nervositeit. Okay, nu zitten we op piek-nervositeit”, zei commentator Jessica Tarlov rond 23 uur oostkust-tijd op Fox News. „Blijf kalm, Democraten”, zei Donna Brazile bij CNN. Ze wees erop dat Harris nog altijd de staten Wisconsin, Michigan en Pennsylvania kan winnen, waarmee ze de grens van 270 kiesmannen zou passeren.
Terwijl de ogen van de wereld op de VS gericht zijn, zit Duitsland midden in een politieke crisis. Correspondent Nynke van Verschuer volgt de spanningen in Berlijn op de voet. Is er binnen de wankele coalitie nog kans op een compromis of is de val van de regering-Scholtz onafwendbaar?
Heb je vragen, suggesties of ideeën over onze journalistiek? Mail dan naar onze ombudsman via [email protected].
