In de zomer van 2015, ruim negen jaar geleden, meldde de New Yorkse zakenman en miljardair Donald Trump zich als presidentskandidaat van de Republikeinse Partij. Trump riep diepe devotie op bij aanhangers, werd onderschat en uitgelachen door tegenstanders, en zorgde voor angst bij sommigen in de Verenigde Staten én daarbuiten. Wat als deze grillige, egocentrische man de president van de Verenigde Staten wordt? In 2016 werd die vrees werkelijkheid. En wat volgde, was een duistere periode in de Amerikaanse politiek die nooit vergeten mag worden. Het presidentschap van Trump werd een periode van diepe verdeeldheid, leugenachtigheid en chaos. Maar het werd ook een tijdperk waarin rechts-populisme regeringsbeleid werd: raciale tegenstellingen werden op de spits gedreven, het coronabeleid was rampzalig door ontkenning van de feiten, klimaatbeleid werd teruggedraaid, de wereldorde werd ondergraven, ten gunste van autocraten, en ten koste van democratieën. Trumps incompetentie heeft de wereld voor ergere ongelukken behoed, maar de schade zal generaties voelbaar blijven, al is het alleen al door de benoeming van drie conservatieve rechters in het Hooggerechtshof en bijna tweehonderd federale rechters door de Trump-regering.
Trumps termijn eindigde in een bestorming van het Capitool door zijn aanhangers, gevoed door de leugen dat de verkiezingen oneerlijk waren verlopen. Trump hitste zijn aanhang op om naar het Capitool te gaan, en gaf blijk van een ondemocratische, autoritaire inborst. Alleen al die episode is genoeg reden om te wensen dat het Witte Huis nooit meer in zijn handen valt, al is de keuze aan de Amerikaanse kiezer. Komende dinsdag kiezen de Amerikanen een nieuwe president. Het zijn geen verkiezingen tussen de Democraat, Kamala Harris, en de Republikein, zoals gebruikelijk. Het is een referendum geworden om de democratie met vier jaar te verlengen.
De Donald Trump van 2024 is niet dezelfde als die van 2016 of 2020. En dat is geen goed nieuws. Trumps presidentschap werd gekenmerkt door amateurisme, en in 2020 wist zijn partij zich geen raad meer met hem. Juist daardoor kon Trump een minder effectieve president zijn dan velen vreesden. Maar Trump heeft zijn grip op de Republikeinse Partij alleen maar verstevigd. De partijtop bestaat uit loyalisten, en The Grand Old Party oogt soms meer als een sekte dan als een politieke partij. Het grootse probleem van Trump was dat hij geen capabele mensen kon vinden om in zijn regering te werken, of dat ze snel weg waren. Dat probleem lijkt nu verholpen. Er is geselecteerd op geschikte ministers en ambtenaren. De partij heeft een uitgewerkte agenda voor een tweede Trump-termijn. Dat betekent dat Trump veel effectiever kan regeren.
Trump (78) is incoherent in zijn publieke optredens, maar dat is ook schijn. In uitspraken maakt hij duidelijk de democratie niet serieus te nemen, bijvoorbeeld toen hij tegen christelijke aanhangers zei dat ze over vier jaar niet langer naar de stembus zouden hoeven, suggererend dat de VS in een autocratie zijn veranderd. Trump zaait nu al twijfel over een eventuele verkiezingsnederlaag, wetend dat een groot deel van zijn aanhang hem blind zal geloven als hij opnieuw over fraude begint. Hij flirt met geweld voor politieke doeleinden, noemt gevangenen van de Capitoolbestorming ‘gijzelaars’. Het gevaar staart de democratische rechtsorde recht in het gezicht.
Trump, gedreven door een ontzaglijk ego en door eigenbelang, doet een beroep op de loyaliteit van de Republikeinse Partij. Het is veelzeggend dat deze partij zo makkelijk heeft meebewogen. In een tweepartijenstelsel is het rampzalig dat één van de twee partijen is gekaapt door de Trump-cultus. De verdeeldheid die steeds dieper de samenleving ingepompt wordt, zal vroeg of laat tot meer politiek geweld leiden. De instituties (het openbaar bestuur, de rechterlijke macht, veel media) zijn kwetsbaar gebleken, en zullen dat in een nieuwe Trump-regering opnieuw zijn.
De Democraat Kamala Harris kwam pas laat op het toneel, en haar campagne kent zwakke plekken, met name beleidsinhoudelijk. Maar terecht benoemt ze Trumps radicalisme. Ze gaat zelfs verder: op de vraag of Trump „een fascist” was, antwoordde ze met „ja”. Komende week zal blijken of zij de Amerikaanse kiezer voldoende heeft weten te overtuigen van de gevaren van een nieuw Trump-presidentschap. Van haar campagne hangt veel meer af dan van een klassieke presidentsverkiezing. De woorden van Founding Father Benjamin Franklin uit 1787 zijn nog altijd actueel. Hij kreeg, volgens de overlevering, de vraag van burgers wat voor staatsvorm ze hadden bedacht. Zijn antwoord: „Een republiek, als jullie die kunnen behouden.”
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data124073228-dc8801.jpg|https://images.nrc.nl/3Ejq_Usp3VUbieZya2FeAydEhsU=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data124073228-dc8801.jpg|https://images.nrc.nl/IuiViZ5hjoq7Gmjya4iKkrbI6jo=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data124073228-dc8801.jpg)
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data124073198-f6aa58.jpg|https://images.nrc.nl/ml-_BnfHy7VKy9AUuF3K1mmYuqE=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data124073198-f6aa58.jpg|https://images.nrc.nl/sAQgXN2Zk5k1-3sKTV-3kDTCOKo=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data124073198-f6aa58.jpg)
