Op de loonlijst in Brussel én de Emiraten: hoe het Europarlement openstaat voor autocratische regimes

De lichtjes van het reuzenrad weerspiegelen in het zwembad. In de verte ligt het strand aan de Golf, exclusief voor de gasten van Caesars Palace in Dubai. Het hotel biedt volgens de website ‘an escape from the ordinary’. Suites kosten hier normaal gesproken vijfduizend euro voor één nacht. Maar de internationale politici die in november 2021 de Sir Bani Yas-conferentie bijwonen, worden dagenlang gratis in de watten gelegd.

Een van hen is Europarlementariër Radoslaw Sikorski, een christen-democraat. De prominente buitenlandwoordvoerder en voormalig Pools minister van Buitenlandse Zaken, reist zo’n twee keer per jaar naar de Verenigde Arabische Emiraten, voor een kosteloos verblijf in luxe resorts. En dat niet alleen: Sikorski krijgt zelfs betaald van zijn gastheren. Naast zijn salaris als Europarlementariër, van netto 7.646 euro per maand, ontvangt hij jaarlijks nog eens 100.000 dollar (93.000 euro) van de Emiraten, voor het adviseren over de conferentie.

Onder een vergrootglas

De contacten tussen Europese politici en buitenlandse staten liggen onder een vergrootglas nu een groot omkoopschandaal aan het licht is gekomen. Sinds begin december zitten drie (oud-)Europarlementariërs en medewerkers vast, afkomstig uit de sociaal-democratische fractie. Zij ontvingen volgens de Belgische justitie smeergeld van Marokko en Qatar, om de Europese belangen van die landen veilig te stellen.

Het schandaal is in Brussel ingeslagen als een bom en trilt nog altijd na: vorige week werd opnieuw de immuniteit van twee Europarlementariërs opgeheven in verband met het onderzoek. Maar wie rondvraagt in het Europarlement, hoort ook: het probleem is veel breder dan deze affaire. Het parlement staat open voor beïnvloeding door allerlei autocratische regimes, die in Brussel hun mensenrechtenblazoen proberen op te poetsen, zo komt naar voren uit een rondgang langs twintig Europarlementariërs en medewerkers.

Uit een analyse door NRC van het stemgedrag van Sikorski, blijkt dat hij standpunten inneemt die gunstig zijn voor de Emiraten en haar trouwste bondgenoot Saoedi-Arabië – meestal in lijn met die van zijn christen-democratische groep. Zo steunde Sikorski in het Europees Parlement verzet tegen een stop op wapenleveranties aan die landen, die worden ingezet in een verwoestende oorlog in Jemen. Ook steunde hij een poging een resolutie over Saoedische doodstraffen te verzachten.

Vrijwel alle verdachten in de corruptiezaak die eind vorig jaar aan het licht kwam, zijn gelinkt aan één commissie: die van de mensenrechten. Deze commissie stelt maandelijks resoluties op over mensenrechtenschendingen in andere landen. De resoluties zijn juridisch niet bindend, maar hebben wel een agenderende werking. Het belang daarvan is niet te onderschatten, zegt Claudio Francavilla van Human Rights Watch. „Autocratische regimes willen niet dat hun misdaden in de schijnwerpers komen te staan”, zegt Francavilla. „Een aangetaste reputatie maakt het moeilijker voor deze regeringen om nauwere handelsbetrekkingen met de EU tot stand te brengen. Uiteindelijk treft reputatieschade hen ook in economisch en politiek opzicht. Daarom zijn regeringen die zich misdragen bereid ver te gaan om kritiek te voorkomen.” 

Vriendschapsgroepen

Om het Europese mensenrechtenbeleid te beïnvloeden, hebben regeringen steun nodig in het Europees Parlement. Een beproefd instrument daarvoor zijn de ‘vriendschapsgroepen’. Het gaat om informele clubs van Europarlementariërs die buiten de normale procedures om betrekkingen onderhouden met landen buiten de EU. Leden uit zo’n groep reizen geregeld naar het betreffende land, de kosten voor transport en verblijf zijn vaak volledig vergoed.

De Europarlementariërs worden op zulke reizen soms ingezet als pr- vehikel. Zo reisde de hoofdverdachte in de omkoopaffaire, Antonio Panzeri, als voorzitter van het Marokko-comité geregeld naar Marokko. Tijdens zulke bezoeken roemde hij in plaatselijke media de inspanningen van de Marokkaanse regering om de mensenrechten te waarborgen – terwijl er gelijktijdig activisten en journalisten achter de tralies verdwenen.

De betaalde reizen maken parlementariërs kwetsbaar, zegt Tineke Strik, Europarlementariër voor GroenLinks. Tijdens een kennismakingsgesprek met de Marokkaanse EU-ambassadeur eind 2019, bood hij haar een reis aan om zonnepanelen in Marokko te komen bekijken. Strik ging er niet op in. Eind december van hetzelfde jaar ontving ze van de Marokkaanse vertegenwoordiging een pakket luxe producten, met daarin onder meer een dure leren tas en een fles olijfolie. Strik stuurde het pakket terug. Nadat ze vlak daarna in een vergadering kritische vragen stelde over de behandeling van migranten door Marokko, hield het contact op. „Kennelijk”, zegt Strik, „hengelen ze om te kijken wie interesse heeft. Sommige collega’s gaan hier misschien wel op in.”

Lees ook Hoe Marokko het Europees Parlement wist te beïnvloeden

„Die zijn er zeker”, zegt een Brusselse lobbyist. „Sommige Europarlementariërs staan open voor aanbiedingen, ze vragen er soms zelfs om”, zegt hij. „Ik weet van gesprekken waarin Europarlementariërs lieten vallen dat zij nog een bestemming zochten voor hun familievakantie, of dat hun zoon of dochter een baan zoekt. Er zijn gesprekspartners van buiten de EU die dit nog wel eens willen faciliteren.”

Het aanbieden van (studie)reizen is volgens de lobbyist een manier om steun te verwerven. „Het is niet dat je er directe invloed mee koopt”, zegt hij. „Het is simpelweg een manier om contact op te bouwen, en daarmee een opening te creëren voor beïnvloeding.”

Resolutie over Bahrein

Neem Bahrein, een zeer repressief land in de Golf. Aan het hoofd van de Bahreinse vriendengroep staat de Tsjech Tomás Zdechovsky. Hij bezocht het oliestaatje in 2021 en 2022 en sprak er met regeringsfunctionarissen. Later in 2022 ligt in het parlement een resolutie voor die oproept tot de vrijlating van een mensenrechtenactivist, die volgens internationale waarnemers vastzit op dubieuze gronden en wordt gemarteld. Zdechovsky stelt voor zijn Europese Volkspartij (de christen-democraten) een eigen resolutie op: daarin wordt níet opgeroepen tot vrijlating, in plaats daarvan wordt de Bahreinse dissident beschreven als een voormalig lid van een „terroristische”  groep, die de „heersende kalief” van zijn troon wilde stoten. De resolutie haalt het niet, maar trekt wel de aandacht omdat de tekst volledig in lijn is met de visie van de Bahreinse regering.

Zdechovsky zegt in een reactie dat hij met zijn resolutie een „evenwichtig standpunt” wilde innemen over de gevangene. Betaalde bezoekjes aan landen zijn, zegt hij, „een gevestigde vorm van diplomatie”, en op de transparantie die hij daarover geeft is hij „trots”.

Ook de Verenigde Arabische Emiraten hebben een vriendengroep. Met de Spanjaard Antonio López-Istúriz White hebben ze een invloedrijk voorzitter: hij is tevens secretaris-generaal van de christen-democraten, de grootste groep in het Europarlement. Als hij een stemadvies geeft, heeft dat zwaar gewicht.

Deze López-Istúriz White is vaak in de Golfstaat te vinden. Op zulke bezoeken heeft hij het er niet over dat de Emiraten een van de meest onvrije landen ter wereld zijn, waar kritische bloggers in de gevangenis verdwijnen. Of over de oorlog die de Emiraten voeren in Jemen, wat tot de grootste humanitaire crisis van dit moment heeft geleid. Wel roemt de Spanjaard het land consequent om haar „strijd tegen terrorisme”, bijvoorbeeld op een persconferentie die hij in 2017 geeft in Abu Dahbi. In de Emiraten wordt het uitgelegd als goedkeuring voor de oorlogshandelingen in Jemen. Het Europees Parlement „steunt” ons in Jemen, schrijven de kranten na het bezoek.

Diplomatie via ‘soft power’

Maar het bekendste lid van de vriendschapsgroep is Radoslaw Sikorski. Hij is voormalig minister van Buitenlandse Zaken van Polen en duikt regelmatig op in westerse media om te waarschuwen voor de dreiging van Rusland. Ook geniet hij bekendheid vanwege zijn huwelijk met de gelauwerde Amerikaanse journaliste Anne Applebaum. Sikorski staat volgens een overzicht van het Poolse parlement al jaren op de loonlijst van de Emiraten. Hij krijgt 100.000 dollar per jaar van het land om te adviseren over de Sir Bani Yas conferentie. Die conferentie werd iets meer dan 10 jaar geleden door de Emiraten opgezet als een manier om via ‘soft power’ internationale diplomatie te bedrijven. Voor de adviesraad werden naast Sikorski prominente (ex-)politici gevraagd, onder wie Kevin Rudd en Carl Bildt, respectievelijk oud-premier van Australië en Zweden. De conferentie zelf wordt inmiddels bezocht door een besloten groep van zo’n 150 politici en analisten, onder wie afgelopen jaar EU-buitenlandchef Josep Borrell. Pers is niet welkom, alles vindt plaats onder regels van beslotenheid.

Sikorski zelf spreekt van „de meest gerenommeerde conferentie over het Midden-Oosten”. In de adviesraad zit hij sinds 2017, waardoor hij inmiddels al bijna een half miljoen euro ontving van het ministerie van Buitenlandse Zaken van de Emiraten. Sikorski gaf bij het Europees Parlement niet op dat hij eind vorig jaar de conferentie in de Emiraten bijwoonde, op kosten van dat land. Europarlementariërs zijn verplicht dergelijke reizen te melden. Volgens Sikorski hoefde dat in zijn geval niet, omdat hij de reis niet maakte in zijn rol als Europarlementariër. „Het maakte deel uit van mijn betaalde externe activiteiten.”

Om na te gaan of de riante betalingen, die zijn toegestaan volgens de regels van het EP, zijn standpunten als Europarlementariër beïnvloeden, analyseerde NRC het stemgedrag van Sikorski. Hoewel directe invloed niet kan worden aangetoond, blijkt wel dat Sikorski posities inneemt die de Emiraten goed uitkomen. De voornaamste vijand van de Emiraten, Iran, wordt door Sikorski geregeld onder vuur genomen omdat het regime zijn eigen burgers onderdrukt. Hij voert campagne voor hardere sancties tegen Iran. In 2020 vergeleek hij een Iraanse minister nog met een nazi-leider.

Milder voor de Emiraten

Maar voor de repressieve regimes van de Emiraten en bondgenoot Saoedi-Arabië, is Sikorski milder. Dat blijkt onder meer als het Europarlement na de moord op de Saoedische journalist Jamal Kashoggi in Istanbul in 2020 lidstaten wil oproepen te stoppen met het leveren van wapens aan Saoedi-Arabië. Sikorski stemt tegen de wapenboycot.

In 2021 keert hij zich tegen een oproep om maatregelen te treffen tegen de Emiraten, vanwege de opsluiting van een kritische blogger.

Datzelfde jaar steunt hij een poging om een resolutie over doodstraffen in Saoedi-Arabië te verzachten. Waar de resolutie aan de kaak wil stellen dat het land dissidenten laat executeren, steunt Sikorski een voorstel om in de tekst laten opnemen dat de Saoedi’s de laatste jaren steeds minder doodstraffen uitdelen. In dat voorstel staat ook een verzoek toe te voegen dat andere landen, zoals China en Iran, nog érger zijn dan Saoedi-Arabië.

In deze kwesties stemt Sikorski mee met zijn partijgenoten, van de rechtse Europese Volkspartij, waarin ook het CDA zit. Daarom vindt Sikorski dat er geen sprake is van belangenverstrengeling. „In alle kwesties over deze landen heb ik gestemd in lijn met de aanbevelingen van mijn politieke groep”, antwoordt Sikorski op vragen van NRC. „Daaraan kunt u zien dat mijn lidmaatschap van de adviesraad van het Sir Bani Yas Forum geen invloed heeft op mijn stem als lid van het Europees Parlement.”

Achterdocht over stemgedrag

Toch roept zijn stemgedrag in combinatie met betalingen achterdocht op onder collega’s, blijkt uit gesprekken met voormalige en huidige Europese politici, waarvan de meesten alleen onder voorwaarde van anonimiteit wilden praten. En niet alleen dat van Sikorski. Zij schetsen in grote lijnen hetzelfde beeld: dat zij nooit getuige zijn geweest van omkoping, maar wel vraagtekens plaatsen bij een aantal collega’s die bepaalde autocratische regimes lijken te willen ontzien.

De wijze waarop resoluties tot stand komen, vertellen betrokkenen, biedt veel ruimte voor beïnvloeding. Dat begint al zodra de eerste concepttekst wordt opgesteld. Wat komt er in, en wat juist níet? Daarover wordt in de achterkamertjes een compromis bereikt, waarbij achteraf vaak niet meer is vast te stellen wie welke invloed erop heeft uitgeoefend.

Zo zette vicevoorzitter van het Europarlement Eva Kaili, intussen corruptieverdachte die koffers vol cash bleek te verbergen, vorig jaar haar naam onder een resolutie die op het eerste oog zeer kritisch is over Iran. Maar, zo vernam NRC van direct betrokkenen, achter de schermen spande Kaili zich juist in om de tekst zo mild mogelijk te maken voor Iran. Terwijl de resolutie ging over demonstranten die massaal worden geëxecuteerd door de Iraanse regering, wilde Kaili in de tekst laten benadrukken dat vooral ook de Amerikaanse sancties verantwoordelijk zijn voor de situatie van de Iraanse bevolking. Ook wilde Kaili een kritische passage over het Iraanse regime schrappen. Door tegendruk vanuit haar fractie kreeg zij haar zin niet. Wel laat ze betrokkenen achter met vragen: vanuit welk motief probeerde zij de tekst te beïnvloeden? Is het ideologie? Politiek? Of zelfverrijking?

Schimmige organisaties

Achterdochtig zijn ze ook over een aantal schimmige mensenrechtenorganisaties. „Er zijn hier ngo’s actief die misstanden van een specifiek land onder de aandacht van het parlement brengen, maar zwijgen over misstanden van andere landen”, zegt een medewerker die betrokken is bij de mensenrechtencommissie.

De ngo’s zijn onderdeel van een proxyoorlog in de Golf, waar Qatar in 2017 geïsoleerd werd door de Emiraten, Bahrein en Saoedi-Arabië. Leiders van die landen voelen zich bedreigd door de vanuit Qatar gesteunde Moslimbroederschap, die al meer dictators in de regio deed wankelen.

Niet toevallig kwamen er in dat jaar veel nieuwe ngo’s in Brussel bij. Emirati’s zetten clubs op met namen als het ‘Bussola Institute’ of ‘European Eye on Radicalization’, die de schijnwerpers richtten op het gevaar van de Moslimbroederschap. Andersom zette ook Qatar ngo’s op om zijn rivalen zwart te maken. In de mensenrechtencommissie werd vorig jaar mei een rapport besproken over beïnvloeding door de Emiraten. Dat riep achteraf grote vragen op, omdat het rapport zich alléén op de Emiraten richtte, en was opgesteld door een voorheen onbekende ngo die niet wilde zeggen hoe het is gefinancierd.

Regels om belangenverstrengeling tegen te gaan in het parlement zelf, zijn vrijblijvend. Zo mogen Europese politici onbeperkt neveninkomsten hebben, zolang ze die maar opgeven. Uit een analyse van Transparency International in 2021 bleek dat zij jaarlijks bij elkaar tot 11,5 miljoen euro extra verdienen. De corruptiewaakhond concludeerde ook dat veel beschrijvingen van neveninkomsten zo vaag zijn, dat onduidelijk blijft wat ze precies inhouden – en of er dus sprake is van belangenverstrengeling.

Dat geldt ook voor de wijze waarop de Pool Radoslaw Sikorski zijn bijverdiensten registreerde. Hij gaf op dat al zijn neveninkomsten, van de Sir Bani Yas conferentie tot aan lezingen en bedrijfsactiviteiten, bij elkaar niet meer dan 10.000 euro per maand bedragen. Daar valt niet direct uit op te maken dat hij jaarlijks bijna een ton krijgt overgemaakt van de Arabische Verenigde Emiraten.

Ook de verplichting voor Europarlementariërs om betaalde reizen binnen één maand op te geven, wordt lang niet altijd nageleefd. Sinds het corruptieschandaal uitkwam, hebben velen hun lijst met betaalde reizen de afgelopen weken opeens aangevuld.

Zo maken een gebrek aan regels, naleving en handhaving het Europarlement kwetsbaar voor beïnvloeding. Dat ook autocratische regimes zich daarvan bewust waren, wordt steeds duidelijker.