Na de verkiezingen in juni van dit jaar kon je nog horen dat de radicaal- en uiterst-rechtse flank in het Europees Parlement te versplinterd was om een voet tussen de deur te krijgen. Toen Ursula von der Leyen in de zomer haar herverkiezing als voorzitter van de Europese Commissie veiligstelde, leek die theorie bevestigd: haar steun kwam van partijen uit het midden en op de linkerflank, niet van rechts.
Nu lijkt nationalistisch rechts alsnog mee te doen om de macht. Van een aangekondigd cordon sanitaire is geen sprake meer. Dat heeft alles te maken met de christendemocraten, verenigd in de Europese Volkspartij (EVP), de politieke familie waar ook Von der Leyen toe behoort. Woensdag stemden zoveel christendemocratische Europarlementariërs voor een amendement uit ultrarechtse hoek dat dit amendement het haalde – een unicum.
In het amendement wordt voorgesteld om EU-geld uit te geven aan grenshekken en uitzetcentra. De tekst ging de sociaaldemocraten, de liberalen en de groenen al te ver. Maar wat ze helemaal stak, was dat het amendement afkomstig was van een parlementslid van Alternative für Deutschland.
Toen de nationalistische partijen zich deze zomer in verschillende families verenigden, werd de AfD nog te giftig bevonden om toe te treden tot de ECR, waar onder meer de Italiaanse premier Giorgia Meloni toe behoort. Ook de Patriotten, het blok waarbij onder meer de PVV is aangesloten, hadden geen trek in de Duitse partij. Daarop vormde de AfD een eigen blok, Europa van Soevereine Naties genaamd, waarvan ook Forum voor Democratie achter de schermen lid is (ook al heeft FVD geen zetels in het Europees Parlement).
Dat de centrumrechtse EVP’ers – van de Nederlandse partijen zitten CDA, BBB en NSC bij de EVP – amendementen van deze partij niet automatisch wegstemmen, wordt ook door AfD’ers gezien als een doorbraak. Voorman René Aust sprak direct van een „coup” door zijn partij en concludeerde enthousiast dat het cordon sanitaire „verder ontmanteld” is.
Port en een vreugdedansje
PVV-Europarlementariër Auke Zijlstra wil nog niet zo ver gaan, maar ook hij zag woensdagavond reden om de stemming te vieren met een vreugdedansje en een glas port („Ik kon de whisky niet vinden”), vertelt hij. „De realistische constatering is dat er een rechtse meerderheid is”, aldus Zijlstra.
Van samenwerking is in zijn ogen nog geen sprake. „Alle andere partijen vinden het normaal om ons buiten te sluiten”, zegt hij. „Ik mag nergens aan meedoen.” Dat kan gaan veranderen als de EVP echt kleur gaat bekennen, voorziet de PVV’er. Het is alleen de vraag welke kant de partij op wil. „Het is de grootste partij, met de grootste identiteitscrisis van het hele parlement.”
Als iemand die richting gaat bepalen, is het de Duitser Manfred Weber, de voorman van de Europese christendemocraten. Onder zijn leiding wordt de EVP al een tijdje langer naar rechts gestuurd. De goede resultaten bij de Europese verkiezingen hebben hem gesterkt in die missie.
Lees ook
Christendemocraten verder naar rechts met de man die Europeanen niet kennen
„De christendemocraten hebben het gevoel dat het CDA in Nederland in de jaren 80 had: we run this country”, zegt Bas Eickhout, co-fractievoorzitter van de Europese Groenen. „Ze zijn groot in de Europese Commissie, groot in de Europese Raad [van regeringsleiders], groot in het Parlement. En intussen voelen ze lichte frustratie over de afgelopen vijf jaar, omdat ze vonden dat Von der Leyen een veel te progressieve agenda uitvoerde. Nu voel je wel een beetje: het is payback time.”
Nieuwe allianties
Aanvankelijk was de vrijage van centrumrechts met radicaal- en uiterst-rechts vooral te zien bij symbolische stemmingen. Zo trokken de progressieve partijen hun handen af van een resolutie die de tegenstander van Nicolás Maduro als legitieme president van Venezuela erkende, na de dubieuze verkiezingen in het land in deze zomer, waarna alleen de handtekeningen van EVP, ECR en de Patriotten onder het voorstel resteerden. Bij het vaststellen van de agenda voor de hoorzittingen van nieuwe eurocommisarissen stemde de EVP niet mee met de progressieven, maar met rechts.
Toch gaven Weber en de EVP met die keuzes al een boodschap af, zegt Eickhout. „Je merkt dat ze telkens die andere kant opzoeken om duidelijk te maken dat zíj nu de baas zijn en niet overgeleverd zijn aan ons, aan de drie progressieve fracties.”
En nu zijn er de grenshekken. Opnieuw is de uitkomst grotendeels symbolisch: het gaat feitelijk slechts om een bijsluiter bij de begroting. Bovendien waren de nationalistisch-rechtse partijen alsnog dusdanig ontevreden met de rest van de tekst dat zij tegen de tekst als geheel stemden. De progressieve partijen deden dat uit protest ook, waardoor de begroting zonder bijsluiter overblijft.
Als het aan BBB’er Sander Smit ligt, blijft het niet bij symbolische uitslagen: „Wij zien nieuwe allianties en meerderheden.” Hij ziet grote voordelen voor zo’n volledig rechtse meerderheid als het gaat over migratie, maar ook als binnenkort de Europese groene plannen voor het bedrijfsleven, de industrie en de landbouw opnieuw op tafel komen.
„Op dat vlak kun je zeggen dat het cordon sanitaire is doorbroken”, aldus Smit. „Wij gaan niet uit principe een barrière opwerpen. Als er een goed voorstel uit die hoek komt, dat past bij onze eigen voorstellen, gaan wij daar niet voor liggen, omdat er op andere vlakken wat uiterst vreemde collega’s zitten.”
De eerstvolgende test voor de verhoudingen in het Europees Parlement volgt over twee weken, als de hoorzittingen voor de nieuwe Europese Commissie beginnen.
