‘Schijnproces’ maakt einde aan laatste democratische stuiptrekkingen van Hongkong

De 66-jarige Alexandra Wong staat nog als enige op een klein, met dranghekken en politielint afgebakend stukje asfalt voor het gerechtsgebouw in Hongkong. Het is maandagmiddag. Oma Wong, zoals ze in Hongkong liefkozend wordt genoemd, is een pro-democratische activiste. Ze zwaait met een Britse vlag. Om haar heen staan zeker tien agenten. Uit het gerechtsgebouw komen druppelsgewijs verdachten met hun advocaten aangelopen. De eerste dag van een mega-rechtszaak tegen 47 pro-democratische activisten zit er dan op. Onder hen bevinden zich prominente figuren als Joshua Wong de tengere studentenleider die tijdens de maandenlange demonstraties tegen de groeiende macht van Beijing over Hongkong in 2019 en 2020 vrijwel dagelijks in de westerse media verscheen.

De 47 waagden het in de zomer van 2020, na invoering van de nieuwe Nationale Veiligheidswet (NVW) om mee te werken aan een onofficiële voorverkiezing voor het Hongkongse parlement. Zij stelden zich daarvoor verkiesbaar, of ze hielpen mee bij de organisatie van die verkiezing. Daarvoor staan zij nu terecht in een massaproces dat zeker negentig werkdagen zal duren.

„Het is één groot schijnproces”, zegt Patrick Poon vanuit Japan. De Hongkongse jurist was vroeger werkzaam als onderzoeker voor Amnesty in Hongkong, inmiddels is hij onderzoeker aan het Instituut voor Rechtsvergelijking van de Meiji-universiteit in Tokio. „De rechtsgang in Hongkong begint steeds meer te lijken op die in het vasteland van China”, zegt hij.

Verzet tegen Beijing

De zaak vindt plaats onder de NVW. Die wet stelt onder meer poging tot afscheiding, heulen met het buitenland en het ondermijnen van de staat strafbaar. Wat er concreet precies wel en niet onder de wet valt, is met opzet vaag gehouden. Maar de straffen zijn streng en kunnen oplopen tot levenslang. De NVW werd in de zomer van 2020 onder druk van Beijing ingevoerd om eens en voor altijd een einde te kunnen maken aan het politieke verzet tegen Beijing in Hongkong.

Wat de verdachten deze keer precies ten laste gelegd wordt, is evenmin erg duidelijk. „De aanklagers komen wel met allerlei documenten op de proppen, maar niet met hard bewijs voor de stelling dat het organiseren van en het deelnemen aan een voorverkiezing in strijd is met de Nationale Veiligheidswet”, stelt Poon.

Lees ook: Hongkong kiest, maar vrij is anders

Toch hebben 31 van de 47 verdachten inmiddels schuld bekend. Joshua Wong, die een keiharde kop heeft en nog nooit voor Beijing heeft gebogen, deed dat opvallend genoeg ook. „Misschien wil hij zo de schuld op zich nemen, zodat anderen er met minder zware straffen vanaf kunnen komen”, schat Poon die actie in.

Een van de andere verdachten, voormalig lid van een districtsraad, kwam met een ironische schuldverklaring: „Ik ben er niet in geslaagd om de staatsmacht van een totalitaire staat te ondermijnen. Ik ben schuldig”, zei hij maandag op de eerste procesdag.

Geen jury

Op basis van de NVW arresteerde de Hongkongse politie in januari 2021 de 47 mensen die nu voor de rechters verschijnen. Omdat het om de NVW gaat, is er geen sprake van juryrechtspraak, zoals wel gebruikelijk in Hongkong. De drie rechters die de zaak behandelen zijn direct geselecteerd en aangesteld door de overheid zelf. Maar zonder onafhankelijke rechters vervalt de scheiding der machten, en daarmee het fundament onder de rechtsstaat. Dat was altijd al zo in China. Hongkong moet daar nu ook aan geloven.

Volgens Poon gaat het om drie rechters die de zogeheten Basic Law minder belangrijk vinden dan de NVW. De Basic Law is een soort mini-grondwet voor Hongkong, een wet die China en het Verenigd Koninkrijk in 1990 overeenkwamen voor de periode na 1997. In dat jaar nam China er de macht over van het VK. Maar de Basic Law garandeert de vrijheid van meningsuiting en de vrijheid van vereniging wel”, aldus Poon. China heeft al eerder laten merken dat de Basic Law, die bijvoorbeeld ook verbiedt dat China zich mengt in Hongkongse zaken, wat China betreft ondergeschikt is aan de NVW.

Verreweg de meeste verdachten zitten al ruim twee jaar in de gevangenis in aanloop naar deze rechtszaak. Ze werden niet op borgtocht vrijgelaten, want het risico dat ze nogmaals in de fout zouden gaan en zo een gevaar voor de staatsveiligheid zouden betekenen, vond de overheid te groot.

Volgens de aanklagers waren de 47 van plan om de werking van het Hongkongse parlement te saboteren. Daarbij zou het uiteindelijke doel zijn geweest om Carrie Lam, de voormalig hoogste leider van Hongkong, te dwingen tot aftreden.

Stabiliteit herstellen

Die aanklacht past in het bredere verhaal dat Beijing over Hongkong vertelt: volgens Beijing is de NVW een noodzakelijk instrument om na de chaotische, gewelddadige en destructieve demonstraties in 2019 en 2020 de orde en stabiliteit te herstellen in de stad. Alleen dan kan Hongkong opnieuw tot bloei komen.

Op de eerste dag van de rechtszaak kwamen sympathisanten van de prodemocraten naar de rechtszaal in de hoop een kaartje voor de publieke tribune te bemachtigen. Dat ging lastig, zo meldde het medium Hong Kong Free Press, omdat er zich ook groepen mensen meldden die niets met het proces te maken leken te hebben.

Ze konden bij navraag namelijk niet zeggen waarover het proces ging en wie er terechtstonden. Sommigen vertrokken ook meteen weer nadat ze een nummer voor toegang tot de publieke tribune hadden verkregen. Die zat dan ook niet vol, ondanks de grote toeloop.

Poon heeft weinig hoop op een goede afloop. „De belangrijkste verdachten krijgen waarschijnlijk behoorlijk zware, lange gevangenisstraffen”, schat hij. „De overheid wil namelijk dat er nooit meer voorverkiezingen worden gehouden”, zegt Poon. „Door te zeggen dat zulke verkiezingen in strijd zijn met de NVW, maken ze de weg vrij om alleen nog volledig door de overheid gecontroleerde ‘verkiezingen’ toe te staan.”

Het proces is ook een ideale manier om vrijwel alle prominente prodemocratische krachten in Hongkong in één klap voor lange tijd achter slot en grendel te stoppen.