Het onderzoek naar grensoverschrijdend gedrag bij Ongehoord Nederland is gebrekkig uitgevoerd. Dat zeggen twee experts op het gebied van integriteitsonderzoeken. Op basis van het rapport van het Ermelose consultancybureau SVision besloot de raad van toezicht afgelopen vrijdag oprichter Arnold Karskens te ontslaan als voorzitter, nadat hij al eerder was geschorst. Volgens het rapport heeft Karskens zich schuldig gemaakt aan „intimidatie, verbaal geweld, pesten en machtsmisbruik” op de werkvloer.
Op verzoek van NRC lazen Rob van Eijbergen en Marjan Olfers het rapport, dat de omroep maandag publiceerde. „Het komt op mij pseudowetenschappelijk over”, laat Van Eijbergen weten. Hij is als hoogleraar verbonden aan de Universiteit voor Humanistiek (Utrecht) en doet zelf onderzoek en bemiddeling, zoals bij de Belgische publieke omroep VRT.
Net als Van Eijbergen heeft hoogleraar sport en recht Olfers, verbonden aan de Vrije Universiteit in Amsterdam, moeite met de stellige uitspraken die over Karskens worden gedaan. Volgens haar hinkt het onderzoek op twee gedachten: cultuuronderzoek en persoonsgericht onderzoek. Bij die laatste soort gaat het niet om beleving, maar moeten meldingen tot feiten worden uitgerechercheerd. „Wat is er dan en dan en dan gebeurd? De beschuldigde moet zich namelijk altijd kunnen verweren”, zegt Olfers, die met haar bureau Verinorm integriteitsonderzoeken doet. „De onderzoeker is alleen gaan schuiven”, zegt ze. „Het onderscheid tussen feiten en belevingen wordt onvoldoende kenbaar gemaakt.”
Lees ook
Een ‘coup’? Ongehoord Nederland drijft steeds verder uiteen
Daarnaast vindt Van Eijbergen de onderzoeksvraag en afbakening van het onderzoek onduidelijk. Ook worden „termen als machtsmisbruik en angstcultuur gebruikt zonder toe te lichten wat daarmee bedoeld wordt”, terwijl die moeten dienen als toetsstenen voor het onderzoek. Hij trof in de bijlagen van het rapport wel een uiteenzetting over grensoverschrijdend gedrag „aan de hand van verouderde theorieën”. Maar, stelt hij, „die beschrijvingen worden niet gebruikt” voor het onderzoek.
Het is zonder wederhoor erg heftig wat wordt geconcludeerd, te meer gezien de gevolgen die aan het rapport worden verbonden
Een aantal keer worden onder het kopje ‘observaties’ klachten opgesomd. Van Eijbergen: „Dit suggereert een onterechte exactheid”, want onduidelijk is hoeveel mensen die observatie, die klachten delen.
Van Eijbergen valt het ook op dat de onderzoeker zegt ‘triangulatie’ te hebben gebruikt. Dat is het toepassen van meerdere onderzoeksmethoden om onder meer de betrouwbaarheid te vergroten. Maar welke onderzoeksmethoden precies werden ingezet, „wordt niet toegelicht”.
‘Heftig’
Hun kritiek betekent niet dat Karskens zich niet misdragen kan hebben. Maar volgens Olfers is het „zonder wederhoor [van Karskens] erg heftig wat wordt geconcludeerd, te meer gezien de gevolgen die aan het rapport worden verbonden”, namelijk ontslag.
Ook zegt Olfers dat voor haar vaststaat dat dit onderzoek zozeer „een persoonsgericht karakter” heeft dat daaruit de plicht volgt tot het bezitten van ‘recherchevergunning’. SVision beschikt niet over een dergelijke ‘vergunning’, die volgens de Wet particuliere beveiligingsorganisaties en recherchebureaus nodig is voor het uitvoeren van recherchewerkzaamheden – bij bijvoorbeeld een integriteitsonderzoek. Volgens directeur Siebe Slagter is zo’n vergunning echter geen vereiste voor dit type onderzoek.
Karskens heeft afgezien van medewerking, volgens het rapport zou hij daar onaanvaardbare eisen aan hebben gesteld. Hij stelt zelf, in een reactie van zijn advocaat die hij op X heeft geplaatst, dat hij niet meewerkte omdat rvt-voorzitter Bauke Geersing van ON hem al met conclusies overviel.
Volgens Karskens „rammelt het onderzoek aan alle kanten”. Hij stelt dat hij ON wilde zuiveren van een aantal werknemers die zich antisemitisch zou uiten en spreekt van een „coup”. Het rapport vond geen aanwijzingen voor antisemitisme bij medewerkers van de omroep.
Karskens zou volgens het rapport een angstcultuur hebben gecreëerd bij ON. Daarmee onderschrijft het rapport een anonieme brandbrief die later door een meerderheid van de werknemers is onderschreven. Daarnaast zou hij seksistische opmerkingen hebben gemaakt.
Ook zou hij een onkritische koers hebben afgedwongen bij berichtgeving over de coalitiepartijen PVV, VVD, NSC en BBB.
NPO-bestuur
Gevraagd naar Slagters gebrek aan aantoonbare ervaring met dergelijke onderzoeken, stelde de directeur van SVision vrijdag dat die inderdaad niet uit zijn LinkedIn-profiel of website blijkt. „Maar ik doe al 25 jaar onafhankelijk onderzoek.”
ON trad in 2022 toe tot het publieke bestel. Het NPO-bestuur laat via een woordvoerder weten geen commentaar te hebben op de ontwikkelingen bij de omroep.
Lees ook
Minister die Zwarte Piet omarmt en ruziede met de NPO-baas
