Asielproblemen oplossen met crisismaatregelen riekt naar „misbruik van bevoegdheid”. Dat stelt de Nederlandse Orde van Advocaten in een donderdag verschenen rapport over het rechtsstatelijk gehalte van het regeerprogramma van het kabinet-Schoof. Een commissie van juristen en academici is vooral „zeer bezorgd” over het plan van minister Marjolein Faber (Asiel, PVV) om bij het aanpakken van asiel naar het staatsnoodrecht te grijpen. Daar is volgens de commissie geen grondslag voor. Ook zou het inzetten van noodrecht „vanuit democratisch-rechtsstatelijk perspectief” onaanvaardbaar zijn, omdat het parlement dan buitenspel wordt gezet.
Het is voor het eerst dat de Orde een regeerprogramma aan een rechtsstatelijke toets onderwerpt. Normaal gesproken beoordeelt de organisatie alleen verkiezingsprogramma’s van gevestigde politieke partijen bij landelijke verkiezingen, sinds 2012 is dat een traditie. Bij de verkiezingen van november vorig jaar kleurden de programma’s van vooral rechts-conservatieve partijen rood, de kleur die een plan krijgt als het niet rijmt met de rechtsstaat. Vier van deze partijen, de PVV, VVD, NSC en BBB, vormen nu een coalitie. Nog voor de formatie echt kon beginnen, werd op initiatief van NSC eerst afgesproken dat de partijen de Grondwet en grondrechten zullen eerbiedigen.
Wel is de Orde positief over het vergisrecht, het opheffen van het grondwettelijke toetsingsverbod en het splitsen van de Raad van State
Het rood kleuren van de verkiezingsprogramma’s en de afspraak om de democratische rechtsstaat intact te houden, zijn voor de Orde reden geweest om het hele regeerprogramma te beoordelen. Vooral plannen op het gebied van asiel dreigen door de rechtsstatelijke ondergrens te zakken. Zo waarschuwt de commissie voor de aangekondigde tijdelijke crisiswet, waarmee kan worden afgeweken van Europees asielrecht.
Mocht minister Faber haar zin krijgen, dan kan de overheid niet meer „pretenderen een volwaardige rechtsstaat te zijn”, concludeert de commissie onder leiding van hoogleraar rechtstheorie Elaine Mak (Universiteit Utrecht). „Alle mooie verklaringen ten spijt.” De commissie heeft „niet kunnen bedenken welke dragende motivering” kan worden aangevoerd om het activeren van het staatsnoodrecht juridisch aanvaardbaar te maken, zo zei Mak donderdag bij de presentatie van het rapport in Nieuwspoort.
Lees ook
Elf partijen zijn voor: toetsing aan de Grondwet komt naderbij
Overschrijden
Het kabinet moet nog altijd onderbouwen waarom het noodzakelijk is dat het noodrecht wordt gebruikt om asiel aan te pakken. Mak ziet dat het kabinet niet alleen de grenzen van rechtsstaat opzoekt, maar die vaak ook dreigt te overschrijden. „Dat rechters dit dan moeten repareren, is zorgelijk, de wetgever heeft binnen de rechtsstaat ook een eigen verantwoordelijkheid”, aldus hoogleraar Mak.
Het kabinet-Schoof, zo stelt Mak, lijkt een rechtsstaat voor te staan „die alleen voor bepaalde groepen mensen geldt”. Ze wijst erop dat vooral aan de rechten en vrijheden van asielzoekers wordt getornd. Hun toegang tot het recht kan onder het nieuwe kabinet „niet langer worden gegarandeerd”, waarschuwt Mak. Een „achteruitgang” voor de situatie van asielzoekers, zegt ze. Zo stuit het plan om de asielopvang verder te versoberen op rechtsstatelijke bezwaren, omdat twee jaar geleden al door het gerechtshof in Den Haag werd geoordeeld dat de huidige opvangplekken grotendeels niet meer voldoen aan de minimale normen.
Ook de voorgenomen intrekking van de spreidingswet, die asielzoekers evenrediger over gemeenten moet helpen verdelen, is volgens de commissie rechtsstatelijk moeilijk uit te leggen. De juristen stellen dat met de intrekking de opvangcrisis in stand wordt gehouden. Het gevolg is dat de overheid zich onvoldoende kan houden aan „Europese en internationale verplichtingen”.
Goedkeuring
Toch kleurt het regeerprogramma hier en daar groen. Zo is de Orde positief over plannen om het vergisrecht in te voeren, waarbij burgers de mogelijkheid krijgen om fouten in hun aanvragen van toeslagen te corrigeren. Ook het opheffen van het grondwettelijke toetsingsverbod voor rechters én het splitsen van de twee afdelingen van de Raad van State kunnen op goedkeuring van de juristen rekenen.
Bij de presentatie van het rapport waren alleen Kamerleden van linkse oppositiepartijen aanwezig. Voor Esmah Lahlah van GroenLinks-PvdA „is het nu klip-en-klaar dat het kabinet misbruik van bevoegdheden maakt”. Ze overweegt een debat aan te vragen over de waarde van de gemeenschappelijke basislijn, nu uit het donderdag verschenen rapport blijkt dat het nieuwe kabinet op veel punten de eigen voornemens op het gebied van de rechtsstaat niet nakomt.
Lees ook
De PVV omarmt nu de Grondwet en de instituties, maar heeft z’n programma en verleden te veel tegen
