Arme landen zijn de dupe van grensheffing

Posted on September 30, 2024 by admin

Sinds de Europese Unie in oktober 2023 een grensheffing heeft ingevoerd voor een zestal klimaatvervuilende grondstoffen als staal, cement en kunstmest, is de kritiek niet van de lucht. Ook al bevindt de heffing zich nog in een testfase en zal het geld pas vanaf 2026 daadwerkelijk worden geïnd, toch zijn veel landen nu al woedend over wat ze beschouwen als puur protectionisme. India dreigt met een klacht bij de Wereldhandelsorganisatie (WTO). Ontwikkelingslanden vinden het oneerlijk dat zij nu moeten betalen, terwijl westerse bedrijven groot zijn geworden toen niemand nog van broeikasgassen had gehoord.

Twee weken geleden sloot Ngozi Okonjo-Iweala, de Nigeriaanse voorzitter van de WTO, zich aan bij de critici. In een interview met de Financial Times zei ze te vrezen voor een reeks rechtszaken die uiteindelijk de wereldhandel zullen belemmeren en ten koste gaan van economische ontwikkeling. Laten we internationale handel niet zien als een probleem, benadrukte Okonjo-Iweala, maar als middel om klimaatverandering te helpen voorkomen.

Europa doet intussen of zijn neus bloedt. Nee hoor, het Carbon Border Adjustment Mechanism (CBAM), zoals de koolstofheffing officieel heet, is geen protectionisme of verkapte importbelasting. De Europese Commissie zegt het te zien als een noodzakelijk kwaad om eerlijke concurrentie op de internationale markt te garanderen. Europa heeft nu eenmaal het strengste klimaatbeleid ter wereld en moet iets doen om ‘carbon leakage’ te voorkomen – bedrijven die de Unie ontvluchten naar landen die het minder nauw nemen met het klimaat.

Een simpele verordening

De verordening werkt in principe heel simpel: voor de eerder genoemde grondstoffen vraagt de EU een importheffing die vergelijkbaar is met de koolstofprijs die Europese bedrijven gedurende het productieproces hebben betaald. Daardoor wordt een eerlijk speelveld gecreëerd en is er voor de Europese bedrijven geen reden om productie naar het buitenland te verplaatsen. Goed voor de Europese economie, en goed voor het klimaat.

Bovendien worden landen door CBAM gestimuleerd om hun eigen klimaatbeleid aan te scherpen. Want als ze kunnen aantonen dat ze zelf ook hun uitstoot reguleren – bijvoorbeeld door bedrijven zelf een CO₂-heffing op te leggen – betalen ze niets of in ieder geval veel minder. Landen die slim zijn, voorkomen dat ze de EU moeten betalen en houden het geld zelf.

Maar dat is de theorie. In de praktijk valt er wel wat af te dingen op de Europese richtlijn. Zowel klimaatjurist Harro van Asselt (hoogleraar in Cambridge) als milieueconoom Hauke Ward (universitair docent in Leiden) begrijpt best dat Europa iets moet doen om zijn economie te beschermen tegen het weglekken van bedrijvigheid met een hoge CO₂-uitstoot, maar beiden hebben twijfels over de rigide manier waarop de EU de richtlijn heeft vormgegeven.

De gevolgen zijn, zeggen ze, vooral groot voor de armste landen met een vaak nog een zeer koolstofintensieve industrie. „Je kunt je afvragen of de heffing rechtvaardig uitpakt”, zegt Van Asselt, medeauteur van een onderzoek naar CBAM door het World Trade Institute, in een videogesprek vanuit Engeland. „En of die wel in overeenstemming is met het beginsel van de common but differentiated responsibilities [het principe dat mondiaal klimaatbeleid een gezamenlijke maar niet door alle landen gelijk gedragen verantwoordelijkheid is].” Maar dat is geen harde eis, voegt hij eraan toe. „Europa overtreedt hiermee niet een of ander internationaal klimaatrecht.” Dat Europa heeft beloofd om mee te denken en arme landen te helpen, is volgens Van Asselt „niet meer dan een halve belofte”.

Hauke Ward was medeauteur van een publicatie in het wetenschappelijk tijdschrift Nature Communications Earth & Environment over de implementatie van de CBAM-heffing. Net als Van Asselt denkt hij dat het succes ervan uiteindelijk zal afhangen van de betrokkenheid van lage- en middeninkomenslanden. En net als Van Asselt vreest hij dat juist die landen disproportioneel worden geraakt.

Arme landen voelen de importheffing als een vorm van neokolonialisme

Er zijn, zeggen beiden, verschillende manieren om dat te voorkomen. Waarom heeft de EU bijvoorbeeld voor de allerarmste landen geen uitzondering gemaakt? Volgens Van Asselt is dat ook binnen de WTO juridisch best te verdedigen, en bovendien snapt iedereen dat de armste landen niet het echte probleem vormen. „Europa zou zo een politiek signaal afgeven. Het zou de Europese positie in het internationale klimaatoverleg versterken.”

Volgens Ward zou het ook helpen als de EU (een deel van) het geld dat de heffing moet opleveren direct naar de armste landen laat terugvloeien. „Nu betekent de maatregel voor ontwikkelingslanden vooral een last, terwijl ze hun geld hard nodig hebben voor economische ontwikkeling en om de bevolking uit de armoede te halen”, aldus Ward.

EU steekt het geld in eigen zak

Ook Van Asselt heeft er moeite mee dat de EU de heffing – die volgens sommige schattingen in het eerste jaar ruim 9 miljard euro oplevert – in eigen zak steekt. „De Europese Commissie en de lidstaten zeggen dat dit nodig is vanwege Europese begrotingsregels”, zegt hij. „Dat kan zo zijn. Maar je kunt mij niet wijsmaken dat de EU niet tegelijkertijd een parallel fonds kan creëren met een vergelijkbaar bedrag om bepaalde landen te helpen hun energievoorziening en industrie te vergroenen.”

De VN-fondsen voor klimaatschade en aanpassing aan klimaatverandering zouden ook een uitstekend doel zijn voor de opbrengsten uit CBAM. „Ook daarmee kan Europa redelijk wat goodwill bij die landen creëren”, aldus Van Asselt. Volgens Ward lijkt het erop dat de EU doof is voor de kritiek. „Voor arme landen voelt dat als een vorm van neokolonialisme”, zegt hij.

Van Asselt zet vraagtekens bij de korting die landen krijgen als ze een CO₂-prijs invoeren. Alsof dat het beste beleidsinstrument is voor alle landen. Behalve de VS, waar een koolstofprijs politiek onhaalbaar is, zijn opnieuw vooral de armste landen de dupe. „Europese landen hadden al tien tot vijftien jaar ervaring met een koolstofprijs voordat ze een emissiehandelssysteem invoerden. Ontwikkelingslanden zijn nog lang niet zo ver. Het ontbreekt ze aan kennis en infrastructuur om de uitstoot van broeikasgassen gedetailleerd in kaart te brengen. In die landen zijn andere maatregelen – zoals een subsidie voor hernieuwbare energie – waarschijnlijk veel effectiever.”

En dat is belangrijk. Omdat klimaatverandering steeds meer schade aanricht. „Het terugdringen van broeikasgassen is in ieders belang, ook in dat van ontwikkelingslanden”, zegt Ward. „Nog steeds komt er ieder jaar 40 tot 50 gigaton kooldioxide bij in de atmosfeer. Voor effectief klimaatbeleid begint de tijd te dringen.”

Met ‘tragere’ mode zoekt kledingketen Uniqlo de wereldtop

admin
October 31, 2024
0

De grootste modeketen van de wereld worden: bescheiden zijn de ambities van het Japanse Uniqlo niet. Europa is het strijdtoneel. Ook in Nederland breidt Uniqlo uit. Wat is het modebedrijf hier van plan, en hoe onderscheidt het zich van concurrenten?

Uniqlo opende zijn eerste Nederlandse winkel in 2018, aan de Amsterdamse Kalverstraat. Twee jaar later volgde een filiaal in Den Haag, daarna bleef het stil. Tot dit najaar: het aantal winkels verdubbelde door opening van een zaak in Rotterdam en een tweede vestiging in Amsterdam. Voor komend jaar is een vijfde winkel aangekondigd, in Amstelveen.

„Toen we hier zes jaar geleden begonnen, wilden we begrijpen waar Nederlanders naar op zoek zijn”, zegt Kaman Leung (41). Zij is sinds 2020 als operationeel directeur verantwoordelijk voor Uniqlo in de Benelux. Het bedrijf lijkt het Nederlandse winkelpubliek te kunnen doorgronden: in de winkels heerst vaak topdrukte. En dat terwijl Uniqlo veel minder vaak nieuwe kledingstukken in de schappen legt dan concurrenten als fastfashionketens H&M en Zara. Wie het merk eenmaal kent, weet precies wat er te halen valt: simpel vormgegeven, functionele kleding.

De 76 winkels in Europa schreven afgelopen boekjaar rooskleurige cijfers: met een omzetstijging van 44,5 procent tot omgerekend 1,7 miljard euro is de regio de grootste groeier binnen het concern. Het bedrijfsresultaat steeg er zelfs met 70,1 procent, naar 287,6 miljoen euro.

Die groei heeft het bedrijf hard nodig, want in China kampt het met afnemende groei. Ruim 900 winkels heeft Uniqlo daar, meer dan in thuisland Japan. In China werd vorig jaar weliswaar 9,2 procent meer verkocht, maar de winst steeg slechts met een half procent.

Uniqlo’s moederbedrijf Fast Retailing heeft nog wel een weg te gaan voor het wereldwijd de grootste is. Het gat met de Spaanse marktleider Inditex is groot; dit moederbedrijf van onder andere Zara en Bershka zette in 2023 ruim twee keer zoveel om en had een viermaal hoger bedrijfsresultaat. Het verschil in omzet met het Zweedse H&M Group is al een stuk kleiner, en het resultaat van de Japanners ligt nu al hoger.

„Onze groei wordt vooral gedreven door Europa, dus daar richten we ons op met de uitbreiding”, zegt Leung. Komend jaar verwacht Uniqlo nog eens vijftien winkels in Europa te openen, een Nederlands streefgetal wil Leung niet noemen. „Winkels zijn het hart van ons bedrijf en een van de belangrijkste vormen van marketing. Daar leren mensen ons kennen. We willen dat klanten de producten aanraken, dat ze de stof voelen.”

Wij verkopen elk seizoen alles wat we maken, terwijl andere bedrijven misschien veel spullen overhouden

Kaman Leung
operationaal directeur Uniqlo Benelux

Bovendien zijn de filialen belangrijk om voeling te houden met de klant, zegt Leung. „Wij verkopen elk seizoen alles wat we maken, terwijl andere bedrijven misschien veel spullen overhouden. Dat kan doordat we de items maken die klanten echt willen. Daarvoor is ons winkelpersoneel erg belangrijk; zij spreken elke dag met klanten en verzamelen zo feedback.”

Hoewel Uniqlo wereldwijd hetzelfde assortiment voert, worden de vestigingen aangepast aan het lokale publiek. „Volgend jaar openen we in Amstelveen onze eerste winkel in een winkelcentrum”, zegt Leung. Met een oppervlakte van net geen duizend vierkante meter wordt die vestiging de helft kleiner dan het Amsterdamse vlaggenschip aan de Kalverstraat. „Die Amstelveense winkel zit in een woongebied, dus daar richten we ons meer op gezinnen.”

Online loopt Uniqlo achter op de concurrentie. Vorig boekjaar waren de onlineverkopen concernbreed goed voor circa 15 procent van de omzet. Dat aandeel ligt in Europa hoger, op 20 procent, maar andere winkelketens doen het beter. Inditex behaalde in 2023 een kwart van zijn verkoop via internet, H&M 30 procent.

Topman Tadashi Yanai (75), in 1984 oprichter van Uniqlo, en rijkste Japanner, noemde e-commerce ooit „een imitatie van de echte wereld” die „niet aan het origineel kan tippen”. Maar nu onderkent Uniqlo het belang van internetshoppen. Ruim een jaar geleden lanceerde het een Nederlandstalige website. „We zijn nog niet overal in Nederland. Met een lokale website kunnen we meer mensen bereiken”, zegt Leung.

Drie kledingstukken die de plannen van Uniqlo illustreren

19,90 EUROUniqlo U AIRism Oversized T-shirt

Waar de collecties bij concurrerende modeketens in rap tempo wisselen, onderscheidt Uniqlo zich met een ruim aanbod aan basics: T-shirts in allerlei kleuren maar zonder opzichtige logo’s; broeken en truien die zich makkelijk laten combineren met andere kledingstukken. Het is een stabiel aanbod: wie twee jaar geleden een shirt kocht, kan datzelfde shirt vermoedelijk nog steeds kopen, zij het misschien in net een andere kleur.

Het mogen basics zijn, ze komen wel van bekende mode-ontwerpers. Zo is een van de meest verkochte producten, een oversized T-shirt van kreukvrije stof, van de hand van de Franse designer Christophe Lemaire. Hij gaf eerder creatief leiding aan onder andere luxemerk Hermès. De Britse Clare Waight Keller werd onlangs aangetrokken als creatief directeur van Uniqlo. Eerder bekleedde zij die functie bij Givenchy en ontwierp ze de trouwjurk van Meghan Markle. Ook de Britse ontwerper J.W. Anderson, tevens actief voor luxemerk Loewe, maakt al een aantal jaar collecties voor Uniqlo.

„Natuurlijk hebben we ook newness nodig, want als je elk jaar alleen bestaande dingen verbetert, wordt de collectie wat saai”, zegt Leung. „Maar we hebben ook een kerncollectie van klassieke items die we blijven doorontwikkelen. Soms gaat het om een kleine update. Als ik bijvoorbeeld naar het naaipatroon kijk van onze merinowollen trui, was de mouw een paar jaar geleden kleiner. Nu is oversized kleding in, dus dan passen we dat een beetje aan. Het blijft dezelfde klassieke trui, maar we maken het silhouet net een beetje moderner.”

vanaf 59,90 euroPuffertech jas

Uniqlo heeft al jaren een lichtgewicht donsjack in het assortiment. Dit jaar is daar een nieuwe pufferjas naast gekomen met een vulling van kunstvezels. Volgens Leung is die jas er mede dankzij de feedback van Nederlandse klanten gekomen.

„Onze donsjas werd hier goed verkocht”, zegt Leung. „Maar we kregen de feedback dat hij niet waterdicht is, terwijl het hier altijd regent. Bij te harde regen worden de donsveren een klont en kun je de jas niet meer dragen. De nieuwe puffertech jas is net zo warm en wél waterafstotend.”

De vulling voor de jas is samen met het Japanse chemieconcern Toray Industries ontwikkeld. Uniqlo laat meer eigen stoffen maken: zo heeft het ook Heattech-stof, een materiaal dat lichaamswarmte goed vasthoudt, terwijl de AIRism-mix van katoen en polyester bedoeld is om de drager koel en droog te houden.

39,90 euro (+20 euro)Wide Straight Fit Jeans, vermaakt naar lokaal ontwerp

In het nieuwe Amsterdamse filiaal biedt Uniqlo een reparatie- en personalisatiestudio. Daarbij werkt het bedrijf samen met lokale ontwerpers: wie dat wil, kan een standaard Uniqlo-spijkerbroek laten vermaken naar een ontwerp van de lokale jeansstudio Mick Keus. „We bieden ook een borduurservice aan. Daarmee geef je kleding uniekheid, waardoor je een emotionelere band met een item krijgt en het vaak langer houdt”, zegt Leung. „En door reparaties aan te bieden, kunnen klanten hun kleding langer houden.”

De Rotterdamse winkel speelt in op een jong publiek door ook veel T-shirts met prints in de winkel te leggen, zegt Leung. Voor de opening vroeg Uniqlo aan WOEI, een Rotterdamse ontwerper van streatwear, een opdruk te maken. De collectie bedrukte T-shirts put flink uit de populaire cultuur. Zo zijn er lijnen met Disney- en Pokémonfiguren, worden topstukken uit het Louvre en van kunstenaars als Keith Haring gebruikt en zijn er kledingstukken met afdrukken van beroemde Japanse prenten.

Met membraanfilter inspelen op waterschaarste, gaat dat NX Filtration lukken?

admin
October 30, 2024
0

Best ironisch: een bedrijf dat waterzuiveringsfilters maakt, krijgt geen drinkwateraansluiting voor de nieuw te bouwen fabriek. „Dat hoorden we opeens van [drinkwaterbedrijf] Vitens”, zegt Michiel Staatsen, operationeel directeur van NX Filtration. De reden: net als het stroomnet is ook het waterleidingnet overbelast door de grote vraag.

En dat terwijl NX Filtration met zijn eigen product – een membraanfilter – zo uit het naastgelegen Twentekanaal drinkwater zou kunnen maken. Maar dat mag niet van de wet, alleen drinkwaterbedrijven mogen drinkwater leveren.

Uiteindelijk kwamen beide partijen er toch uit. Nu staat aan de zuidkant van Hengelo de enorme fabriek van NX Filtration, plus een nieuw kantoor van drie verdiepingen. Wie komt aanrijden, lijkt een grote multinational te naderen, niet een bedrijf dat pas in 2016 is opgericht en nu 166 werknemers heeft. Hal en kantoor zijn gebouwd op de groei, ze staan nog half leeg.

NRC is een van de eerste media die een bezoek brengen aan de fabriek, nadat deze aan het einde van de zomer door koningin Máxima werd geopend. Voor NX Filtration – een van de weinige beursgenoteerde start-ups van Nederland – is het een belangrijke stap: de fabriek illustreert de grote plannen van het bedrijf. Het verwacht de komende jaren in te kunnen spelen op wereldwijde waterschaarste en problemen met waterkwaliteit.

De vraag is of NX Filtration daarin gaat slagen. Het bedrijf moest begin dit jaar tegenvallers melden omdat het de filtratiemodulen minder snel aan de man kon brengen dan verwacht. Kunnen die systemen een massaproduct worden? Andere industriële start-ups hebben ook moeite met de schaalbaarheid van hun product, zie bijvoorbeeld de recente problemen bij busproducent Ebusco.

Grotendeels geheim

De bezoeker krijgt bij NX Filtration slechts een klein deel van het productieproces te zien. In de zogenoemde ‘waterfabriek’ staat een installatie van buizen die wat weg heeft van een kerkorgel. Erik Roesink, oprichter, wijst op een buisje met bruinig spul aan de bovenkant van een van de pijpen. „Daar komt het vuil uit.”

Michiel Staatsen (links) en Erik Roesink (rechts).

In deze hal filtert NX Filtration grondwater of water uit het Twentekanaal dat het gebruikt bij de productie; om membranen te maken heb je veel water nodig. Je maakt ze door er polymeren mee te laten reageren. Doe je dat goed, dan ontstaat een stof die op nanoschaal poreus is en zo de kleinste deeltjes uit een vloeistof kan halen. Het uiteindelijke membraan filtert ook medicijnresten en PFAS, benadrukt Roesink. „Dat kan een gewone waterzuiveringsinstallatie niet.”

Het grootste deel van het productieproces is geheim, zegt Roesink, om eigen uitvindingen te beschermen. „Ook het verkooppersoneel mag daar niet bij” – Máxima overigens wel.

Roesink, een enthousiaste zeventiger, is geestelijk vader van NX Filtration. De parttime hoogleraar membraantechnologie, met een verleden in het bedrijfsleven bij onder meer koolstoftabletfabrikant Norit, had vorig decennium een membraan geperfectioneerd dat water en mineralen doorlaat, maar geen vervuiling. Met relatief weinig energie en zonder chemicaliën kun je het water schoonmaken. „Toen ik mijn oratie hield als hoogleraar in 2016, heb ik aan mijn kleinzoon beloofd: opa gaat iets doen aan watervervuiling.”

Wet van de remmende voorsprong

Dat dit klopt, daar twijfelt niemand aan. Maar de systemen verkopen bleek moeilijker dan verwacht. Het omzetten van testprojecten in grote orders verliep traag. Bij de cijfers over 2023 moest het bedrijf melden de groeistrategie met anderhalf jaar te vertragen, in maart moest het met een extra aandelenuitgifte 25 miljoen euro ophalen om de financiën te verbeteren. Infestos, nog altijd meerderheidsaandeelhouder, legde in, net als Teslin, het investeringsfonds van SHV-familie Van Beuningen. Ook Roesink zelf sprong met een onbekend bedrag bij. De koers is inmiddels ongeveer de helft van wat hij bij de beursgang was.

Staatsen: „We hadden vorig jaar sterkere groei verwacht.” Het blijkt voor drinkwaterbedrijven, vooral in de westerse wereld, soms nogal een stap om over te gaan op een heel nieuw systeem. Oprichter Roesink: „We hebben hier last van de wet van de remmende voorsprong. Er staat dan al een installatie bij een drinkwaterbedrijf, die moet worden afgeschreven.” Bedrijven kunnen zelden ‘meteen over’.

Je moet het maar net aandurven met zo’n nieuw, jong bedrijf in zee te gaan

Michiel Staatsen
operationeel directeur NX Filtration

In regio’s met sterke bevolkingsgroei en weinig bestaande infrastructuur komt NX Filtration sneller in beeld, aldus Roesink en Staatsen. Daar is het vaker ‘nieuw is beter’, in plaats van ‘wat zijn de risico’s?’. De grootste opdracht tot dusver kwam bijvoorbeeld uit Mexico. En, zegt Staatsen: „In Indonesië zijn drinkwaterfabrieken gebouwd met onze systemen, gefinancierd door de Wereldbank.” Woensdag maakte NX Filtration nog bekend een nieuwe klus in Indonesië te hebben gewonnen.

In de eerste helft van 2024 begon het beter te lopen, schreef het bedrijf bij de halfjaarcijfers. De omzet groeide naar 5,9 miljoen euro, het verlies bedroeg ongeveer hetzelfde. Voor het hele jaar verwacht het bedrijf een omzet van 16 miljoen, tegen 8 miljoen in 2023.

Staatsen denkt dat de nieuwe fabriek daar ook bij helpt. Die maakt het bedrijf geloofwaardiger voor klanten. „NX Filtration bestaat nog maar een paar jaar. Je moet het maar net aandurven met zo’n nieuw, jong bedrijf in zee te gaan. Nu kunnen we laten zien: dit is een bedrijf dat blijft.”

Belangrijke rechtszaak

Intussen loopt nog een rechtszaak over een cruciale vergunning van het bedrijf. NX Filtration mag van de provincie jaarlijks 700.000 kuub grondwater gebruiken om membranen te maken. Daar zijn een lokale milieuorganisatie, Natuur en Milieuraad Hengelo, en buren als de naastgelegen Twentse Bierbrouwerij het niet mee eens. Zij vrezen schade aan de natuur en bodemverzakkingen. Ze maakten bezwaar bij de provincie tegen verlening van de vergunning. Een week geleden diende de zaak in Zwolle.

Intussen loopt nog een rechtszaak over een cruciale vergunning van het bedrijf

Volgens de bezwaarmakers is 700.000 kuub grondwater te veel. NX Filtration benadrukt dat bij de vergunningsaanvraag is gebleken dat er voldoende grondwater is en dat het bedrijf bovendien niet van plan is de 700.000 kuub in z’n geheel te gebruiken. „Het is alleen bedoeld voor de bedrijfszekerheid”, legt Staatsen uit. De primaire bron voor de fabriek is het Twentekanaal. Maar in droge jaren, of als er een incident plaatsvindt in het kanaal, kan Rijkswaterstaat verbieden om er water uit te halen. Vandaar dat een back-up gewenst is.

Verder benadrukt het NX Filtration dat zeker de komende jaren, waarin de fabriek nog lang niet op volle kracht draait, de kans op gebruik van 700.000 kuub non-existent is. Staatsen: „Wij willen ook dat de bomen die hier staan, er over tien, dertig jaar nog zijn.”

Tegen die tijd hoopt NX Filtration ook een grote speler te zijn op de markt voor waterfiltratie. Uiteindelijk denkt het bedrijf dat de echte groei gaat komen door aangescherpte wetgeving. Staatsen: „Amerika heeft ervoor gekozen de normering voor PFAS in drinkwater heel streng te maken. In Europa is hier nog debat over.” Bij het bedrijf denken ze dat de komende jaren waterkwaliteit een belangrijk onderwerp zal worden door aanhoudende discussie over lozingen, vervuiling en PFAS. „Als er wetgeving komt, forceer je investeringen.” En dan, zo hopen ze hier, is de rest van de fabriek in Hengelo zo vol.

Staat er straks in elke achtertuin een kleine kerncentrale?

admin
October 29, 2024
0

Twee bijzondere aankondigingen brachten voorstanders van kernenergie onlangs in een optimistische stemming. Techbedrijf Google maakte twee weken geleden bekend zes tot zeven ‘minikerncentrales’ te hebben besteld. Techbedrijf Amazon liet twee dagen later weten geld te steken in een producent daarvan. Beide bedrijven zeiden potentie te zien in deze zogeheten small modular reactors (SMR’s) voor de levering van ‘CO₂-vrije’ stroom voor hun datacenters. Met de opkomst van kunstmatige intelligentie gaan die alleen maar meer energie slurpen.

Lange tijd durfden maar weinig bedrijven zich te committeren aan deze nieuwe, nog in ontwikkeling zijnde technologie. Het waren vooral overheden die hun nek uitstaken en subsidies verstrekten voor ‘pilotprojecten’ met een hoog risico op escalerende kosten. Nu waren daar ineens twee grote bedrijven die tegelijk de sprong waagden. Sommige marktvorsers hoopten dat het meer ondernemers zou inspireren waardoor de kleine kerncentrale weer een stap dichter bij een werkelijke doorbraak zou komen.

Is de komst van de kleine kernreactor inderdaad dichterbij? Staan ze straks misschien wel overal? Voorstanders zien grote mogelijkheden voor de technologie. Critici hebben zorgen, bijvoorbeeld over veiligheid en radioactief afval. Zes vragen over SMR’s.

1Wat zijn SMR’s precies?

‘Klein’ is natuurlijk relatief. Het vermogen van SMR’s is gemiddeld een kwart van dat van conventionele kerncentrales. Je hebt ook nog steeds een flink stuk grond nodig om ze te plaatsen – de meeste passen niet in een zeecontainer. Wel zijn er ook ‘ultrakleine’ SMR’s in ontwikkeling, die een vergelijkbaar vermogen hebben als een paar windmolens. De mini-reactor is overigens niet geheel nieuw. Sinds de jaren vijftig worden ze ook al gebruikt in kernonderzeeërs. Maar die zijn nóg weer een stuk kleiner.

2Waarom kleintjes? We hebben toch al grote?

Je kunt tegen kernenergie zijn vanwege bijvoorbeeld veiligheidsrisico’s en radioactief afval, maar als je toch voor bent, bieden kleinere kerncentrales (op papier) een aantal voordelen. De belangrijkste: ze zijn goedkoper dan de vaak vele miljarden kostende grote centrales, ze nemen minder ruimte in beslag en je kan ze op meer plekken bouwen. Grote centrales staan vaak langs de kust of rivieren omdat ze veel koelwater nodig hebben, terwijl industrieterreinen of datacenters op allerlei plekken liggen.

Ook zouden SMR’s in theorie sneller te bouwen zijn, omdat ze uit een aantal ‘standaardonderdelen’ moeten gaan bestaan, die in serie in fabrieken worden gemaakt en die vervolgens op locatie in elkaar worden gezet. Grote centrales zijn meer ‘unieke’ bouwprojecten. SMR’s zouden daarbij ook warmte kunnen leveren aan nabijgelegen industriebedrijven.

3Zijn ze al in gebruik?

Nee, dat nog niet. Althans, niet in de westerse wereld. Daar wemelt het wel van de initiatieven (er zijn tientallen verschillende concepten in ontwikkeling). Maar voorlopig gaat het allemaal nog om tekentafelplannen. In onder andere Frankrijk, Japan en Duitsland staan wel al enkele ‘demonstratie-reactoren’.

Rusland en China zijn momenteel de enige twee landen waar werkende SMR’s staan. Die landen lopen een paar jaar voor. De ontwikkeling van SMR’s is tegelijkertijd een geopolitieke wedloop: de Amerikaanse regering steekt veel geld in het versnellen van de ontwikkeling, mede omdat de VS niet achter willen blijven bij China.

4Komen ze ook in Nederland?

Het kabinet doet onderzoek naar de mogelijkheden, staat in het regeerakkoord. En er is geld gereserveerd voor dat doel: 65 miljoen euro in totaal, uit te geven tot 2030. Dat is een serieus bedrag, maar het kabinet wijst er tegelijkertijd op dat er nog veel onzekerheden zijn, over onder andere de technische en financiële haalbaarheid. Het kabinet ziet SMR’s voorlopig ook alleen als potentiële „aanvulling” op de andere kernenergieplannen – het wil bovenal vier nieuwe, grote kerncentrales bouwen. Als er SMR’s komen, is dat op zijn vroegst pas in 2040, denkt het kabinet.

Verschillende provincies – waaronder Overijssel, Gelderland en Limburg – en gemeenten hebben eerder wel aangegeven wat te zien in SMR’s. Limburg zegt kansen te zien voor de verduurzaming van industriepark Chemelot. In Den Helder heeft de gemeente al een mogelijke locatie voor een SMR in gedachten. Ook industriebedrijven in Zeeland vinden SMR’s „het verkennen waard”, schreef hun lobbyclub onlangs in een rapport. Er is ook een Nederlandse start-up die probeert een SMR te ontwikkelen: Thorizon, gevestigd in Amsterdam. Het bedrijf werkt momenteel aan een testversie en hoopt in 2032 een eerste commerciële reactor te hebben gebouwd.

5Zijn ze veilig?

Voorstanders zeggen dat SMR’s veiliger zijn dan de grote kerncentrales. Een bepaald type SMR, de zogeheten vierde generatie, zou zelfs ‘inherent veilig’ zijn. Kort gezegd is dat een reactor die zo is ontworpen dat er geen menselijk ingrijpen meer nodig is om de veiligheid te garanderen.

Maar dit type reactoren is nog het verst verwijderd van daadwerkelijke ontwikkeling. Kritische deskundigen stellen ook dat, vanwege de vele verschillende types SMR’s waaraan wordt gewerkt, je niet zomaar algemene uitspraken kunt doen over de veiligheid. Andere SMR’s, bijvoorbeeld lichtwaterreactoren, zijn niet inherent veilig.

6Is dit echt een doorbraak?

Dat er nog een lange weg te gaan is, lijkt ondanks de stappen van Google en Amazon vast te staan. In de VS kampten meerdere SMR-ontwikkelaars vorig jaar met fikse financieringsproblemen, waaronder X-Energy (dat nu wel weer geld krijgt van Amazon). Het kabinet wijst bij zijn eigen voorzichtige benadering op projecten in het buitenland die recent nog mislukten, zoals een Amerikaans project in Idaho. In 2023 trok NuScale de stekker eruit, omdat de prijs waartegen het stroom dacht te kunnen gaan leveren zodanig was gestegen, dat beoogde klanten wegliepen.

„In de praktijk blijkt dat bij kansrijke en vergevorderde first-of-a-kind projecten de tijdlijn vaak uitloopt of de projecten uiteindelijk zelfs worden afgeblazen”, aldus minister Hermans (Klimaat) onlangs in een debat.