„Ik vind het moeilijk te geloven”, zegt Wouter Mouton door de telefoon. De Belgische klimaatactivist die het Nederlandse nieuws haalde toen hij zichzelf in 2022 vastplakte aan Vermeers schilderij Het meisje met de parel in museum het Mauritshuis, „viel achterover” toen hij hoorde dat een rechter in Londen vrijdag aan klimaatactivisten tot twee jaar celstraf oplegde voor een vergelijkbare actie. „Twee jaar. Voor vreedzaam protest”, zegt Mouton. „Dat is ongezien in Europa.”
De Britse activisten, 20 en 22 jaar oud, hadden in 2022 soep gegooid naar het schilderij De zonnebloemen (1888) van Vincent van Gogh in de National Gallery. Het schilderij zelf bleef ongedeerd, aan de lijst werd voor 10.000 pond (bijna 12.000 euro) schade toegebracht. De rechter in Londen noemde de actie „extreem disproportioneel en misdadig idioot” en gaf de een twee jaar cel, de ander twintig maanden.
Waterkanonnen
Mouton voerde zijn actie net als de Britse twintigers onder de vlag van Just Stop Oil. Hij en zijn mede-activist uit het Mauritshuis hebben 23 dagen in voorlopige hechtenis gezeten in Nederland. In maart bevestigde het gerechtshof Den Haag in hoger beroep dat zij „laakbaar gedrag” hadden vertoond, waarvoor straf op zijn plaats was. Maar het hof woog mee dat van een sanctie voor zo’n actie een „ontmoedigende werking” (‘chilling effect’) zou kunnen uitgaan naar mensen die willen demonstreren, en besloot geen straf op te leggen.
Advocaat Willem Jebbink, die Mouton bijstond, vond de schuldigverklaring door het Hof teleurstellend. Maar die verbleekt bij het Britse vonnis, dat hij „schokkend” noemt. Hij wijst op een uitspraak van juli dit jaar, waarin een andere Londense rechter vier klimaatactivisten veroordeelde tot vier jaar, en eentje tot vijf jaar celstraf wegens een snelwegblokkade. De laatste veroordeelde was Roger Hallam, een van de oprichters van de internationaal vertakte klimaatorganisatie Exctinction Rebellion én van Just Stop Oil.
Jebbink kan zich niet voorstellen dat de Britse vonnissen standhouden in hoger beroep. Hij denkt dat advocaten zich niet alleen zullen baseren op eerdere uitspraken van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens, die aan demonstranten veel armslag geven, maar ook op een VN-verdrag, waarbij specifiek de rechtspositie van burgers die zich zorgen maken over milieu en klimaat wordt beschermd. De VN-rapporteur die bij dit Verdrag van Aarhus werd ingesteld leverde in februari dit jaar kritiek op de harde repressie van klimaatdemonstraties. Daarbij werd Nederland ook genoemd, en dan met name om de inzet van waterkanonnen tegen vreedzame demonstranten.
Theedrinken
Intussen vallen de verschillen tussen de uitspraken in de Europese landen op. In Italië werden vorig jaar drie activisten vrijgesproken die zichzelf hadden vastgeplakt aan het schilderij La Primavera van Botticelli in het Uffizi museum in Florence. „Een geweldig resultaat”, mailt advocaat Luigi Dell’Aquila, „niet alleen voor de drie jonge beklaagden, maar ook voor Italiaanse en Europese jurisprudentie”. Een datum voor het hoger beroep is nog niet vastgesteld.
Als de Britse rechter een chilling effect had beoogd, lijken de eerste reacties hem ongelijk te geven. Op dezelfde dag dat hij vonnis wees, liepen drie andere activisten de National Gallery binnen en gooiden soep naar twee versies van De zonnebloemen van Van Gogh, de versie van 1888 die ook doelwit was in 2022, en eentje uit 1889. Een van hen zei: „Toekomstige generaties zullen oordelen dat deze gewetensgevangenen aan de goede kant van de geschiedenis stonden.”
Advocaat Jebbink denkt dat de harde straffen in het Verenigd Koninkrijk kunnen leiden tot verharding bij activisten. „Je drukt klimaatactivisme niet de kop in met repressie.” Zijn cliënt Wouter Mouton zegt een bericht ter bemoediging te zullen sturen aan de Britse veroordeelden. Hij vreest dat er wel degelijk een ontmoedigend effect van harde straffen kan uitgaan. „Wij hebben een gezin en een baan. Ik zou ook liever thuis zitten en thee drinken. Ik vond het nogal wat om 23 dagen gevangen te zitten, terwijl wij alles hadden gedaan om schade te beperken. Wij demonstreren altijd geweldloos.”
Daar plaatst Wim Pijbes, oud-hoofddirecteur van het Rijksmuseum, een scherpe kanttekening bij. „In de eerste plaats zijn sommige schilderijen wel degelijk beschadigd geraakt. In de tweede plaats is de impact van zulke incidenten op het museumpersoneel, met name de beveiligers groot. Deze acties zijn absoluut niet geweldloos, het is een gemakkelijke en verwerpelijke vorm van aandachttrekkerij.”
Dat het om de aandacht te doen is, daar is Wouter Mouton duidelijk over. „Kijk naar de schilderijen die doelwit zijn geweest: De Schreeuw van Munch, de Primavera, Van -Goghs, Monets, Het Meisje met de Parel. Dat garandeert aandacht die je op een andere manier minder snel krijgt. Wij dienen een algemeen belang.” Mouton heeft sinds zijn hechtenis geen schilderijacties meer gedaan, maar, zegt hij „ik zie het mezelf toch nog wel doen”.
