Boudewijn Chabot (82) is psychiater voor ouderen, bekend door zijn adviezen hoe je waardig kunt sterven zonder een arts om euthanasie te vragen. Hij promoveerde in 2007 op onderzoek naar ‘zelfeuthanasie’ door medicijnen of versterving (bewust afzien van eten en drinken) en schreef in 2014 mee aan een ‘handreiking’ voor artsen waarin staat hoe ze het lijden van mensen daarbij kunnen verlichten. Nu heeft hij daar een nieuwe methode aan toegevoegd die lijkt op die van de Australische arts Philip Nitschke. In beide gevallen is het zelfdodingsmiddel stikstofgas, maar de handelwijze verschilt fundamenteel.
Bij de methode van Nitschke gaat degene die dood wil in een door de Australiër ontworpen capsule liggen, een zogenaamde Sarco. Afgelopen maandag is die capsule voor het eerst gebruikt door een 64-jarige Amerikaanse vrouw die daarvoor speciaal naar Zwitserland was gereisd. Ze drukte zelf de knop in waardoor het gas vrijkwam. Het leidde internationaal tot ophef en de politie hield „meerdere personen” aan op verdenking van „aanzetting tot en medeplichtigheid aan zelfmoord”.
Bij de methode van Chabot bestelt degene die dood wil zelf (of een naaste) een cilinder stikstofgas bij de bouwmarkt, verbindt die zelf (of met hulp van een naaste) met een slang aan een masker of een stevige plastic zak en drukt dan – hierin is er geen verschil – zelf (zonder hulp van een naaste) de knop in. Chabot heeft een voorlichtingsfilm van tien minuten gemaakt die op 14 oktober voor het eerst vertoond zal worden op een avond over de laatste levensfase in het Amsterdamse debatcentrum de Balie. Donderdagochtend geeft Chabot aan de telefoon – hij is een paar dagen in het buitenland – een toelichting.
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data122204026-a98008.jpg|https://images.nrc.nl/7mHFXimBgrND7yaQZDq7IwJq6bo=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data122204026-a98008.jpg|https://images.nrc.nl/9qLNGLg504f_koZisk8Q-suzkL4=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data122204026-a98008.jpg)
Wist u dat Nitschke deze week de Sarco zou introduceren?
„Ik ken hem goed, we komen elkaar al twintig jaar tegen op congressen en hij heeft mijn film al gezien. Hij heeft gezegd dat hij me wil helpen om die te verspreiden in zijn netwerk, wat ik bijzonder vind, want in het verleden hebben we nogal eens met elkaar gebotst. Ik wist dat hij op zoek was naar een land waar hij de Sarco kon inwijden. Eerst zou het Nederland worden vanwege de relatief liberale wetgeving. Het werd toch Zwitserland.”
Wanneer bedacht u uw stikstofmethode?
„Rond de jaarwisseling, mede op aandringen van Stichting de Einder. [Die biedt steun bij ‘een humane dood in eigen regie’.] Eerder was er al een methode met heliumgas, maar onverdund helium bestellen wordt steeds moeilijker. Het enige alternatief is stikstofgas. Als je dat in een voldoende hoge concentratie inademt gaat binnen dertig seconden het licht bij je uit. Je hebt geen pijn en je hebt ook niet het gevoel dat je stikt, want je kunt gewoon doorademen. Je longen merken het verschil niet. Na vijf tot tien minuten treedt de dood in.”
Waarover botste u met Nitschke?
„Ja, hoe zal ik het zeggen. Bij hem is zelfbeschikking een mantra, bij mij overheerst de twijfel. Wie is het ‘ik’ dat zelf beschikt? Je kunt die twijfel overschreeuwen: ‘ik wil zelf beschikken’. Zo jaag je de twijfel weg. Maar die twijfel moet er altijd zijn, vind ik. Ik twijfel ook over deze film. Je hoopt niet dat jongeren de methode met stikstofgas als speelgoed gaan gebruiken of te gemakkelijk gaan zien als uitweg. Dat is wel mijn angst. Bij groot liefdesverdriet wil je dood. Daar kom je wel van terug, maar als je jong bent weet je dat nog niet. En ook een dertiger of veertiger moet dit niet als een uitweg zien. Het is bedoeld voor de laatste levensfase.”
U zei eerder in een interview dat u, als u dood wil, gaat stoppen met eten en drinken.
„Dat is nog steeds mijn plan. De stikstofgasmethode staat mij persoonlijk tegen. Ik zou die nooit gebruiken. Medicijnen heb ik wel in huis, die heb ik tien jaar geleden al verzameld, maar die zou ik alleen in een noodsituatie gebruiken. Dat gedoe met heliumgas gaf mij het duwtje in de rug om die film over de stikstofmethode te maken. Er moeten alternatieven geboden worden. En de keuze voor de manier waarop je wil doodgaan in eigen regie is heel persoonlijk. Veel mensen voelen weerzin tegen stoppen met eten en drinken, en als je nog relatief jong bent, onder de zestig, is dat ook onmogelijk. Het lukt gewoon niet.
„Op mijn leeftijd kan het wel. Het voordeel ervan vind ik dat het een test is of je echt dood wil. De eerste week heb je dorst. Je mond wordt droog en dat is niet prettig. Er valt van alles aan te doen met sponsjes en ijsblokjes, maar je moet er wel doorheen. Dan komt er nog een week waarin de huisarts je hopelijk zal helpen om de pijn en het ongemak te verlichten en je eventueel palliatief in slaap te brengen, en al die tijd kun je te midden van je dierbaren zijn.
„Versterven is een langzaam wegglijden met om je heen de mensen die van je houden. Dat is voor mij het belangrijkste. Jij neemt afscheid van het leven, zij moeten doorleven na het afscheid van jou. Dus laat dat afscheid zo goed mogelijk zijn.”
Met stikstofgas gaat het sneller.
„En dat is wat ik erop tegen heb. Het gaat snel en je bent alleen. Niemand die je hand kan vasthouden. Wat Nitschke zegt over sterven in het bos of aan het strand, in een apparaat dat Sarco heet – een verwijzing natuurlijk naar een Egyptische sarcofaag – dat geeft er wat mij betreft een nét iets te romantisch tintje aan.”
Waarom zou u niet voor euthanasie kiezen?
„Dan leg je de dood in handen van artsen. Artsen zijn goed in genezen, niet in doodmaken. Ze zien niet hoeveel doodsverlangen er in de samenleving leeft. Per jaar wordt er nu al negenduizend keer euthanasie verleend. Ze denken dat ze iets goeds doen door mensen dood te maken met een spuit. Ik zeg: laat de laatste handelingen bij degene die dood wil, liefst in aanwezigheid van de kinderen, de familie.”
U was in 1991 de eerste arts die openlijk een vrouw in psychische nood hulp bij zelfdoding gaf.
„Omdat ik met mijn rug tegen de muur stond. Ik wist nog niets over sterven in eigen regie. Het was: of haar een dodelijke drank geven, of haar aan haar lot overlaten. Nadat de Hoge Raad ‘wel schuldig, maar geen straf’ had geoordeeld, het Chabot-arrest, was mij duidelijk dat er andere methoden moesten komen. Dat heeft geresulteerd in mijn proefschrift.”
Nu vindt u dat psychiaters geen euthanasie moeten verlenen bij psychisch lijden.
„Ik vind dat heel griezelig en ik citeer graag Jim van Os [hoogleraar psychiatrie in het UMC Utrecht] die zegt dat de dood bij psychisch lijden geen oplossing is. Het is een tekortschieten van de psychiatrische behandelmogelijkheden. Ook euthanasie bij dementie op grond van een wilsverklaring vind ik heel griezelig. Mensen moeten zelf kunnen zeggen dat ze dood willen. En zo nee, dan niet doodmaken.”
Kan uw film, waarin u de stikstofmethode stap voor stap uitlegt, tot aanhouding of vervolging leiden?
„Misschien tot aanhouding, net als nu in Zwitserland. Justitie zal je misschien aan de tand willen voelen. Maar geen rechter zal er een straf over uitspreken als je alles precies zo doet als ik in de film laat zien. De actrice die in de film speelt dat ze dood wil [Elsje de Wijn] doet alle handelingen zelf. Haar dochter, gespeeld door Sylvia Holstijn, helpt haar bij de voorbereidingen, maar dat is niet strafbaar. Mijn advies is ook dat de familie die bij het sterven aanwezig is alles filmt, om aan justitie te kunnen laten zien dat ze geen hulp hebben gegeven bij de uitvoering en geen handelingen hebben verricht die tot de dood leiden.”
Praten over zelfdoding kan bij de landelijke hulplijn 113 Zelfmoordpreventie. Telefoon 0800-0113 of www.113.nl.
