De nieuwe minister van Financiën: een terughoudende Vinex-man met onverwachte humor en zelfspot

VVD’ers die al jaren met hem werkten zagen in mei vorig jaar ineens iets dat ze nog niet eerder in Eelco Heinen hadden gezien. Hij heeft humor.

Op de zogeheten fractiedag in het Muziekgebouw aan ’t IJ in Amsterdam moesten Kamerleden van tevoren in groepjes een verhaal voorbereiden. Wat zijn hun ideeën voor de nabije toekomst? Hoe moet de VVD zich positioneren bij volgende verkiezingen?

Eelco Heinen, toen nog maar twee jaar Kamerlid, had zijn huiswerk omgezet in een satirische sketch. Daarin schetste hij een beeld van de (verre) toekomst: hoe het land er in het jaar 2043 uit zou zien als de VVD lange tijd geen deel meer uitmaakte van het landsbestuur. Het is een waarschuwing met een knipoog, maar ook met een serieuze ondertoon: laat de partij niet de verkeerde politieke keuzes maken. Heinen wordt uitgedaagd zijn stuk voor te lezen aan alle aanwezigen: Tweede Kamerleden, Europarlementariërs en bewindslieden uit Rutte IV.

De VVD, zo houdt hij zijn gehoor voor, heeft zojuist de verkiezingen zwaar verloren en valt in de Tweede Kamer terug van 34 naar 4 zetels. „En wie durft dat Mark te vertellen?”, vraagt Heinen zich hardop af, „Op zo’n manier dat hij het ook gelooft.” Mark Rutte weigert het ministerie van Algemene Zaken te verlaten, terwijl het Binnenhof verbouwd wordt. „Over dertig jaar vinden ze hem daar terug, ingemetseld in het Torentje.”

‘Wat is links toch kut’

De hele zaal ligt in een deuk, vertelt Kamerlid Silvio Erkens die erbij was. Heinen nam alleen mensen op de hak met een gevestigde positie in de partij: de premier, fractieleider Malik Azmani in het Europese parlement, zijn collega-Kamerleden Daniel Koerhuis en campagneleider van dat moment Thierry Aartsen. Heinen imiteerde de laatste met een terugblik op de mislukte campagne. „Wat gek dat de slogan ‘Gut, gut, gut, wat is links toch kut’ niet werkte. Terwijl Daniel hem nog op z’n rug liet tatoeëren.”

Zo grappig hadden zijn partijgenoten hem niet eerder meegemaakt. Heinen (1981), die als jonge econoom in 2011 van het ministerie van Financiën was overgestapt naar de VVD-fractie, wordt door veel mensen die hem goed denken te kennen omschreven als serieus en toegewijd – een tikkie saai. „Een harde werker.” „Een man van de inhoud.” „Een slimme econoom.” „Als ie mee gaat borrelen, hooguit voor één biertje.”

In dertien jaar tijd heeft Eelco Heinen zich vrij geruisloos weten op te werken binnen de VVD. Voor het grote publiek totaal onzichtbaar, achter de schermen heeft hij steeds een sleutelrol als financieel adviseur van de politieke top van zijn partij. Eerst als beleidsmedewerker, later als politiek secretaris. Na samen met partijleider Dilan Yesilgöz te hebben onderhandeld in de moeizame kabinetsformatie, werd Heinen in juli beloond met een functie die hij nooit hardop ambieerde: minister van Financiën in het nieuwe kabinet van de rechtse coalitie. Op deze Prinsjesdag biedt hij zijn eerste Miljoenennota aan.

Het is een terugkeer op zijn oude nest. Van 2008 tot 2011 werkte hij voor de Inspectie Rijksfinanciën. Een uitstekende leerschool voor een minister van Financiën. Deze dienst controleert of alle andere ministeries zich netjes aan hun begroting houden.

De junior inspecteur – hij begon op zijn 27-ste – was een talent, zegt zijn eerste baas Focco Vijselaar. „Hoe jong je ook bent, als inspecteur moet je je mannetje staan bij ambtenaren op het departement waar je de boeken inkijkt. Die zijn vaak hoger in rang. Je moet trouwens niet alleen streng zijn en nee verkopen, juist ook meedenken over oplossingen als er ergens een financieel probleem ligt. Dat deed Eelco heel erg goed.”

Een echte Vinex-man

Toen hij 2011 bij de VVD-fractie ging werken, wisten veel naaste collega’s van Financiën niet eens dat hij bij die partij hoorde. Hij sprak er nooit over. Anders dan veel wannabe beroepspolitici van de VVD was Eelco Heinen geen lid van de jongerenclub JOVD. Evenmin was hij actief geweest in de lokale politiek in de plaatsen waar hij had gewoond: Huizen, Amsterdam, Amersfoort.

Over zijn jeugd en privéleven is Heinen al even terughoudend. Veel naaste bekenden van hem weten niet of nauwelijks iets over zijn familieachtergrond of liefhebberijen. „Z’n vader werkt bij een middelgroot bedrijf”, zegt een oud-collega van de VVD. „Volgens mij heeft hij wel eens gesquasht”, zegt een ander. „Hij komt graag in een bouwmarkt. Eelco houdt van klussen.”

Desgevraagd wil Heinen niet veel kwijt over zijn leven buiten het Binnenhof. Hij werd geboren in Laren (NH) en groeide op in een nieuwbouwwijk in Huizen, laat hij via een woordvoerder weten. „Echt een Vinex-man”, noemt hij zichzelf. Hij komt zeker niet uit het archetype elitaire VVD-nest uit het Gooi. Heeft een oudere broer, ging naar de havo in Hilversum en had meerdere bijbaantjes in zijn jeugd: hij fietste een krantenwijk en werkte bij de Albert Heijn.

Een spannend of wild studentenleven (hij studeerde macro-economie en internationale betrekkingen aan de UvA) had Heinen niet. Zijn beste studievriend – en latere collega bij de VVD-fractie – Peter van Kessel omschrijft hem als een grondige en degelijke student, die geen gezelligheid zocht bij een studentenvereniging.

De uitspatting die Heinen zich permitteerde was „af en toe een biertje” in een café tegenover de universiteit of bij de Heineken Hoek op het Leidseplein. „Het werd nooit losbandig”, zegt Van Kessel. „We spraken vooral over politiek en economie.” Het zijn de gespannen jaren (2002-2007) na de aanslagen op de Twin Towers in New York, de moorden op Pim Fortuyn en Theo van Gogh.

Nick & Simon

Een andere studiegenoot was Nick Schilder uit Volendam – van het latere zangduo Nick & Simon. Ze zaten niet in elkaars directe vriendenkring maar spraken elkaar wel. Toen Schilder eens zijn Volendamse studievrienden kwijt was bij de mensa van de universiteit zei Heinen hartelijk: „Kom maar bij ons zitten.”

Verliezen kan ook winnen zijn, leerde Heinen toen volgens vriend Van Kessel. Schilder deed in 2004 mee met Idols. Hij werd elfde. De eerste tien plekken van de talentenshow kregen een vast contract bij een platenmaatschappij, dat door velen als een strak keurslijf werd ervaren. Schilder niet, die kon doen wat hij wilde.

Hoe werd Heinen een VVD’er die hamert op bezuinigingen, het begrotingstekort en een lage staatsschuld? Een rationele man als Heinen, in opleiding tot macro-econoom, kón niet anders dan een strenge liberaal worden, denkt Van Kessel. Een prominente hoogleraar die de econoom in spé college gaf was Lex Hoogduin – als econoom groot voorstander van een sobere overheid. Hij leerde hem over de begrotingsregels van de Europese Unie en over solide overheidsfinanciën. Heinen kon zich daar wel in vinden.

Pas in de tweede helft van zijn studietijd, na een uitwisseling naar de Verenigde Staten, ging Heinen in Amsterdam wonen. Gratis. Hij krijgt een bijbaan als beheerder van een studentenflat voor buitenlandse studenten aan de Sarphatistraat. In ruil voor het regelen van alle administratie, het wegwijs maken van de internationals en het organiseren van welkomstborrels mag hij er zelf een studio betrekken. Eén van de bewoners is Inés, een jonge studente uit Madrid. Het klikt, ze krijgen verkering. In oktober 2016 trouwen ze. In de jaren erna krijgen ze twee zoontjes.

‘Baas van alle ambtenaren’

Heinen, vertellen voormalige collega’s, hoefde niet een publieke figuur te zijn maar wilde wel betrokken blijven bij het landsbestuur. In 2020 overwoog hij na negen jaar Binnenhof weg te gaan bij de fractie. Klaas Dijkhoff, toenmalig fractievoorzitter, wist hem daarvan te weerhouden. Hij sprak openlijk met zijn baas en met andere collega’s en vrienden over nieuwe opties in zijn carrière: bij de VVD blijven, het bedrijfsleven ingaan – de financiële sector – of terug naar Financiën?

Dijkhoff zei Heinen dat de partij hem nodig had en in hem ook een goed Kamerlid zag en, wie weet, ooit wel minister. Je kunt wel weer ambtenaar worden, had Dijkhoff hem gezegd, „maar als báás van al die ambtenaren heb je nog veel meer invloed”.

Heinen één van de VVD’ers die nooit weer met D66 in een kabinet wil

Als nummer twaalf op de kandidatenlijst werd Heinen met een beperkt aantal voorkeurstemmen (679) in maart 2021 verkozen tot Tweede Kamerlid. Hij kreeg het woordvoerderschap op zijn favoriete portefeuille: Financiën. Daarbij ging hij een tandem vormen met een andere nieuweling in de fractie, Folkert Idsinga, die fiscaal woordvoerder werd. Vorig jaar stapte Idsinga over naar NSC van Pieter Omtzigt. De VVD was not amused over de plotselinge overstap van de ‘ras-VVD’-er. Nu moet Heinen opnieuw nauw met hem samenwerken met dezelfde taakverdeling. Idsinga is staatssecretaris Fiscaliteit en Belastingdienst. Ook Heinen vond Idsinga’s overstap moeilijk, maar koestert geen wrok.

Voor het kabinet dat na maart 2021 gevormd moest worden (Rutte IV), onderhandelde Heinen over het financiële beleid van het coalitieakkoord van VVD, D66, CDA en de ChristenUnie. Namens D66 nam Hans Vijlbrief deel aan de gesprekken, maar op het laatst verving Kamerlid Steven van Weyenberg hem. Van Weyenberg heeft ook veel kennis over overheidsfinanciën. En net als Heinen kan hij betweterig zijn. Dat schuurde. Heinen liep op een zeker moment boos van de onderhandelingstafel. Volgens VVD’er Silvio Erkens probeerde Van Weyenburg door Vijlbrief uitonderhandelde afspraken opnieuw ter discussie te stellen.

Nooit meer regeren met D66

Heinen kan een harde, rationele onderhandelaar zijn met een scherp oog voor de rode lijnen van de VVD, zeggen mensen die met hem om tafel hebben gezeten. Maar wél fair en gestructureerd. Hij houdt niet van verrassingen en onverwachte, emotionele wendingen. Heinen kon zich ergeren aan een in zijn ogen overvragende Van Weyenberg, zag ChristenUnie-Kamerlid Pieter Grinwis die ook aan tafel zat. Hij kreeg het gevoel dat D66 vooral de VVD maximaal pijn probeerde te doen, denkt Grinwis. Heinen is sindsdien één van de VVD’ers die nooit weer met D66 in een kabinet wil.

Lees ook

Ambities genoeg bij het kabinet-Schoof, maar hoe haalbaar zijn al die plannen?

Normaal gesproken, zeggen mensen die hem kennen, is Heinen niet al te rancuneus. Maar toen Van Weyenberg in januari Sigrid Kaag opvolgde als minister van Financiën vond Heinen dat duidelijk niet leuk. In het debat over de Voorjaarsnota, in juni, was de spanning tussen de twee voelbaar. Een maand later moesten de twee weer aardig zijn voor elkaar en lachen naar de camera: Van Weyenberg droeg de sleutels van de schatkist aan zijn opvolger over.

In zijn optreden op de fractiedag in mei vorig jaar bleek Eelco Heinen ook over zelfspot te beschikken. Er bleek in zijn sketch in de verre toekomst iets grondig mis te zijn met de overheidsfinanciën. Sinds de VVD niet meer meeregeert is de staatsschuld ontspoord tot wel 280 procent. De basis voor die financiële ramp lag in de laatste begrotingsonderhandelingen van Rutte IV op Financiën. Heinen en zijn rivaal van D66 namen eraan deel. „Zes weken opgesloten zitten met Steven van Weyenberg, dat houdt natuurlijk niemand vol,” grapt Heinen. De act loopt tragisch af; Eelco Heinen legt het loodje. „Gestorven in de Guldenzaal van het ministerie van Financiën. Het heeft wel iets poëtisch.”

Delen





Mail de redactie