In het opiniestuk Links, stop met deze polariserende manier van oppositie voeren (10 juli) wordt betoogd dat linkse partijen constructief oppositie moet voeren en niet dezelfde retorische en polariserende stijl moeten hanteren als populistisch radicaal-rechts gewoon is. Ze zouden zich toch vooral op de inhoud moeten richten. Zullen we daarmee weer naar een redelijk midden teruggaan? Een midden geflankeerd door partijen die het grotendeels eens zijn over de omstandigheden waar we ons in begeven – de feiten duidelijk zijn – maar alleen de visie om hoe daarmee om te gaan significant verschilt? Halen we bij eenzijdige afkondiging van degelijke omgangsvormen de hufterigheid uit het publieke debat? Ik vrees dat het eerst erger moet gaan worden voordat het beter gaat.
Als eerste is meer polarisatie vooral een probleem, als men van een balans met gewichten rond het midden, naar een balans met gewichten aan de uitersten gaat. Echter, de balans is compleet zoek. De Nederlands politieke werkelijkheid kenmerkt zich nu al meer dan twintig jaar door een opschuiving van het midden richting extreemrechts. Waar heeft dat ons gebracht? Normalisatie van radicaal-rechts gedachtengoed en vooral steeds meer openlijk en schaamteloos racisme. Kortom, er is sprake van polarisatie, maar enkel naar de rechterflank. Althans, de eerste maoïst of stalinist moet in het publieke debat diens (dystopische) vergezichten nog schetsen.
Wij leven in een maatschappij waar de publieke omroep al sinds de moord op Pim Fortuyn als de dood is om voor links te worden versleten, menig rechts-populistische aspirant een groot platform biedt en die false balance betracht door een leek met complottheorieën tegenover een expert op hetzelfde onderwerp te zetten. Een land waar politici links en rechts het radicaal-rechts populisme naar de mond praten uit vrees voor electoraal verlies of juist goedkoop gewin.
De eerste maoïst of stalinist moet in het publieke debat diens (dystopische) vergezichten nog schetsen
Waar de compromissen van ons Rijnlandmodel en de doe-maar-normaal en het-zal-niet-zo’n-vaart-lopen volksmentaliteit gebruikt worden om radicaal-rechts gedachtengoed salonfähig te maken. Waar uitspraken van (rechtse) politici veelal feitenvrij zijn of zij zelfs de publieke opinie bewust proberen te manipuleren met onwaarheden, zonder veel kritisch journalistiek tegenwicht aan de verder wel oh-zo-gezellige praattafel. Terwijl midden-links ooit neoliberaal economisch beleid heeft uitgerold, het begrip ‘links’ voor velen volledig besmet geraakt is en linkse partijen de schuld in de schoenen geschoven krijgen van meer dan een decennium aan rechts beleid.
Het zoveelste bewerkte filmpje
Maar gelukkig heeft Nederland gesproken en hebben we nu eindelijk een radicaal-rechtse regering. Een kabinet vol constructieve oplossingsgerichte bewindslieden, die verbinding zoeken met de kamer, „het volk” en die „ander”. Echter, nog steeds wordt er door (radicaal-)rechts sterk gepolariseerd, maar nu vanuit de regering en leiders van de regeringspartijen. Nu zijn het ministers die vanaf het pluche politieke tegenstanders demoniseren.
Gaan we dit alles tegen door enkel op de ‘inhoud’ te debatteren, door eenzijdig goed gedrag te hanteren, als we het de kiezer nog één keer duidelijk uitleggen (ooit een favoriete sport van sommige partijen), terwijl de achterban intussen wordt opgejut door het zoveelste bewerkte filmpje? Getracht, gedaan en gefaald. Tot in den treurnis.
Echokamers en fabeltjesfuiken
Radicaal-rechts populisme is pakkend en aantrekkelijk, wurmt zich door de (evolutionaire) geitenpaadjes der gedachten en hecht zich diep vast aan al bestaande stereotypen. Snel, wars van inhoud, zonder noodzaak tot reflectie of overweging. Maar het onderwerp hier is niet hoe populisme precies cognitief werkt; het punt hier is dát het werkt. Dit is ook de reden dat socialemedia-algoritmen stereotype, of haatdragende boodschappen verspreiden: daar slaan mensen op aan en zo ontstaan de echokamers en fabeltjesfuiken. Aan dit fenomeen moet tegenstand geboden worden. We weten wat er kan gebeuren als dit wijdverspreid postvat en (politieke) middelen krijgt. Ongebreideld populisme is waar democratieën naar toe gaan om te sterven.
Hoe ver moeten we de grens nog laten verschuiven tot we collectief echt een grens trekken?
Dan speelt er nog iets anders: een verschil in mensbeeld en daarmee in moreel systeem. Het rechtse mensbeeld gaat uit van egocentrisme. Mensen worden enkel gedreven door (materieel) eigenbelang en in het (sociale) leven geldt het recht van de sterkste. Altruïsme is enkel verkapte zelfzucht. Kiezen of strijden voor iets anders dan het eigen belang – of de eigen groep – bestaat in dit perspectief niet. Daarom is links altijd verdacht. Daarom worden linkse politici afgerekend op vragen omtrent integriteit, waar rechtse politici ongeschonden blijven. Want hoe kan iemand die verder dik verdient, opkomen voor mensen die het minder hebben? Hoe kan iemand die zelf de zilvervloot gaat erven, de erfbelasting omhoog gooien? Daar stinkt iets, daar moet iets achter zitten.
Het populisme voedt en wapent zich met deze psychologie. Ook dit mensbeeld moet tegengegaan worden. Mensen zijn wel degelijk in staat tot opofferingsgezindheid, ook voor een vreemdeling, of een ander levend wezen. Maar een redelijk argument maken zal hier niets opleveren.
Geen tolerantie voor intolerantie
Waar moeten we het dan wel zoeken? Dan toch empathie en inlevingsvermogen wellicht. Moeten we niet gewoon nog meer en vooral beter gaan luisteren? Misschien nog een roman lezen, je verplaatsen in iemand die anders dan jij denkt of leeft. Maar ook hier wringt de schoen aan één kant. Want wat gebeurt er als de ander aan de tafel niet luistert? Als men zich eenzijdig verplaatst, terwijl de ander dat niet doet en niet beweegt. Wanneer alleen de immigrant begrijpt dat het opgeven van gekoesterde tradities pijn doet, maar de rechts-populist elke piet zwart wil schminken en elke hoofddoek wil aftrekken? Daarin moet de stelregel blijven: er is geen tolerantie voor intolerantie. Helaas… dus ook eenzijdig inlevingsvermogen moet de deur uit.
Kalm, inlevend en totaal redelijk blijven, doet geen recht aan de politieke realiteit waar we ons in begeven. Laat het duidelijk gesteld zijn: in Nederland is een radicaal-rechtse regering aan de macht. Zoals het adagium gaat: als er één rechts-radicaal in een kamer zit en niemand anders staat op en gaat weg, dan zit de kamer vol met rechts -radicalen. In dit klimaat, waar radicaal-rechtse stemmers de stem van eenieder die niet op deze partij heeft gestemd (de overgrote meerderheid van Nederlanders) wil smoren en daarmee antidemocratisch opereert, is de oppositiehandschoenen aantrekken niet de oplossing.
Lees ook
Met de PVV is het einde democratie
Hoe gaan burgers in onze buurlanden met een vergelijkbare politieke realiteit om? In Duitsland en Frankrijk zijn massale demonstraties geweest tegen de opkomst van extreemrechts, wat overigens iets anders is dan demonstreren tegen een verkiezingsuitslag, laat staan de democratie. België hanteert een cordon sanitaire, dat al decennia standhoudt. Met de Brexit in Groot-Brittannië leren we wat er gebeurt als middenpartijen hun beleid op radicaal-rechts afstemmen. En meer recentelijk: de zeer geweldadige rellen, aangewakkerd door fake news van radicaal-rechtse influencers.
Demonstratie op het Malieveld
Maar hier in het vlakke land is vooral stilte. Afgezien van het initiatief van voormalig Tweede Kamerlid Nilüfer Gündogan, die een kleine demonstratie op het Malieveld had georganiseerd. Ook de universiteiten, mijn werkveld, reageren zoals gewoonlijk gelaten. Terwijl het aantal studenten per docent jaar op jaar omhoog is gegaan en dus de investering per student omlaag. Hoewel er juridische stappen zijn afgekondigd tegen de bezuinigingen, of liever gezegd de vervallen beloften van extra financiering, zijn er al genoeg interne communicaties waar een ander beeld word geschetst en een voorschot op bezuinigingen wordt afgekondigd. Hoe ver moeten we de grens nog laten verschuiven tot we collectief echt een grens trekken?
Lees ook
Aan storm van desinformatie over steekpartij in Southport ging veel voorwerk vooraf
Redelijk links en rechts: kom in opstand! Laat het salonsocialisme en liberalisme varen. Verenigt u! Verzet u tegen de normalisatie van het radicaal-rechtse gedachtengoed, de afbreuk van onderwijs, ontwikkeling, onafhankelijke media en de verdachtmaking van wetenschap en rechtsmacht. Polariseer!
