Innig contact met de maan dankzij de details die kunstenaar Erika Blumenfeld zichtbaar maakte

Posted on by admin

De grijze, gepokte maansteen draait langzaam rond op het scherm. Op het oppervlak lichten kleine kristalletjes op. Je zoomt in op het haarscherpe beeld, stelt het licht bij. Met een muisbeweging klief je de steen open, een mozaïek van licht- en donkergrijze vlakjes wordt zichtbaar. „Op 20 juli 1969, slechts een paar minuten nadat hij de eerste mens was geworden die een vreemd hemellichaam betrad, vergaarde astronaut Neil Armstrong het eerste monster maansteen en -bodem”, lees je op het scherm. De maansteen die je bekijkt, Apollo Lunar Sample 10021, is er een van. „[De] veelkleurige glazen bolletjes […] vertellen het ongelooflijke verhaal van vurige magmafonteinen die ongeveer 3,5 miljard jaar geleden uit de diepten van de maan opstegen.”

De website Astromaterials 3D is letterlijk een kunstwerk. Ruim tien jaar geleden benaderde kunstenaar en onderzoeker Erika Blumenfeld een afdeling van ruimtevaartorganisatie NASA (de Astromaterials Research & Exploration Science Division in het Johnson Space Center in Houston, Texas) met een voorstel om een virtuele bibliotheek te maken van de maanstenen die meer dan een halve eeuw geleden werden teruggebracht door de Apollo-astronauten. Blumenfelds kunst is ‘transdisciplinair’. Ze zoekt grenzen op op het snijvlak van wetenschap, natuur, kunst en cultuur. Fotografie is haar favoriete medium: „Een wonderlijke samenkomst van kunst en wetenschap. Het is scheikunde en optica, maar ook licht, dat het onzichtbare en het fantasierijke uitnodigt.”

In haar werk brengt Blumenfeld deze werelden bijeen. In Tracing Luminaries maakte ze een printuitgave van met goud afgewerkte blauwdrukken van sterrenkundige aantekeningen en analyses, als eerbetoon aan de ‘Women Computers’ van Harvard Observatory. Zij legden eind 19de eeuw de sterrenhemel vast op fotografische glasplaten, maar hun aantekeningen waren bij de digitalisering van het archief verwijderd. Een ander project, Encyclopedia of Trajectories bestaat uit meer dan vijfduizend schilderijtjes, elk met een enkele gouden penseelstreek: vallende sterren, precies zoals ze werden waargenomen door camera’s van het All Sky Fireball Network van NASA. Voor Light Recordings fotografeerde ze bijzondere lichtgebeurtenissen – een zonsondergang, de volle maan, het eerste ochtendlicht, een equinox – met zelfgebouwde, lensloze camera’s. „Dit proces brengt fotografie terug naar de basisingrediënten: licht en lichtgevoelig materiaal, die een unieke vingerafdruk van het licht vastleggen met een abstracte verschijningsvorm”, legt Blumenfeld uit.

Maansteen 76535. Volgens velen de mooiste en interessantste, vanwege zijn veelkleurigheid en kristalstructuur.
Maansteen 14321. In 2019 werden aanwijzingen gevonden dat deze steen afkomstig is van de aarde en als meteoriet op de Maan geland is. Als dit klopt, is dit de oudst bekende steen van onze planeet.
Maansteen 15016. „One last rock” raapte astronaut Dave Scott op vlak voor zijn terugkeer naar de aarde. De gaatjes, gevormd door luchtbelletjes in afkoelend lava, roepen een beeld op van het onstuimige oppervlak van de jonge maan.
Maansteen 10021. Een van de eerste maanstenen die Neil Armstrong in 1969 opraapte.

Het project Astromaterials 3D past goed in dit rijtje wetenschappelijk getinte kunstwerken. Wat bracht u ertoe om in 2013 NASA te benaderen?

„Voor een onderzoeksproject tijdens mijn master conservation studies had ik meteorieten als materiaal gekozen. Ik analyseerde hiervoor een stukje meteoriet met een rasterelektronenmicroscoop, die de bestanddelen ervan zichtbaar maakte. Op het scherm verscheen een grafiek met piekjes, die correspondeerden met de verschillende elementen waar de meteoriet uit bestond. Ik zag met mijn eigen ogen dat deze steen uit de ruimte en ikzelf deels uit dezelfde materie bestonden.

„Ik ging een steeds sterkere verbinding voelen met gesteente en de geologische en planetaire processen waardoor het gevormd wordt. Geologen die ik ontmoette beëindigden een uitleg over hun werk steevast met de zinsnede ‘…maar het verhaal zit in de steen’. Zo begon ik stenen te zien als scrolls of knowledge, kennisdocumenten waarin hun ontstaansgeschiedenis is vastgelegd. In mijn studio kwam bij mij de vraag op: is het mogelijk om een steen in mijn handen te houden, die het volledige verhaal van de kosmos vertelt? Het was een poëtische vraag, maar er was een kans om deze van een tastbaar antwoord te voorzien. Een groot deel lag namelijk in een NASA-laboratorium in Houston: zowel de maanstenen teruggebracht door de Apollo-astronauten als de meteorieten die ieder jaar worden verzameld in Antarctica.”

Was NASA meteen geïnteresseerd?

„Ze waren erdoor geïntrigeerd. De stenen waren natuurlijk al uitgebreid onderzocht door wetenschappers en werden geroemd door liefhebbers. Toch was NASA enthousiast over mijn idee om de collectie dichter bij een nog veel breder publiek te brengen door de stenen op een innovatieve manier in een nieuw daglicht te stellen. Elke steen heeft een verhaal; gezamenlijk beschrijven deze verhalen de ontstaansgeschiedenis van ons zonnestelsel, de aarde en andere planeten en onze maan.

In hoeverre was uw methode innovatief?

„Ik wilde de stenen – en daarmee de maan en het zonnestelsel zelf – een identiteit geven, door mensen uit te nodigen ze te beschouwen als onderdeel van ons natuurlijk en cultureel erfgoed. Ik wilde dat zij een band zouden gaan voelen met deze kleine kosmische fragmenten. Hiervoor fotografeerde ik ze in het hoogst mogelijke detail, zodat de kijker elke steen grondig kon onderzoeken en er een bijna directe interactie mee kon ervaren. Mijn doel was om ze virtueel in de handen van mensen te leggen en zo onderzoekers en het publiek de kans te geven de verwondering en de verhalen zelf te ervaren. Dat was nog nooit eerder gedaan.”

Wat werd in het laboratorium uw werkwijze waarmee u de 3D-modellen maakte?

„Allereerst verzamelde ik een multidisciplinair team van specialisten, met wie ik de methode ontwikkelde en uitvoerde. Een grote uitdaging was dat er specifieke voorschriften zijn voor de hantering van de monsters. De collectie is opgeslagen in een multi-cleanroom, elke steen bleef tijdens de fotosessies in een met stikstof gevulde vitrinekast. Omdat de 3D-scanner niet geoorloofd was in de vitrinekast, fotografeerde ik van buitenaf elke steen handmatig honderden keren, systematisch, uit verschillende hoeken. Vervolgens reconstrueerden we de steen in 3D met behulp van speciale software.”

Blumenfeld (l.) in het lab met een NASA-collega.
Josh Valcarcel/NASA


Blumenfeld fotografeerde handmatig elke rots vanuit honderden hoeken in het cleanroomlaboratorium van NASA. Foto Josh Valcarcel/NASA

U leerde de stenen van buiten en van binnen kennen?

„Ja, bijna elke steen brachten we ook in beeld met röntgen-computertomografie, wat een beeld geeft van hun bestanddelen en structuur. Ten slotte brachten we de volledige 3D-modellen onder in een op maat gemaakte, mooi vormgegeven interactieve omgeving. De binnenkant kan worden ‘opengesneden’, wat de interne structuur onthult. En voor elke steen schreef ik een biografie: waar komt hij vandaan, welk verhaal vertelt hij over de processen die hem vormden?”

Het project heeft veel belangstelling van het publiek gekregen. Heeft uw grondige aanpak ook wetenschappelijke waarde gehad?

„Jazeker, veel wetenschappers gebruiken de data van Astromaterials 3D voor hun onderzoek. Dit heeft tot nieuwe inzichten geleid over bijvoorbeeld maanvulkanisme. De methode geldt nu als standaard voor de digitale archivering van ruimtemonsters. Onlangs documenteerden we bijvoorbeeld het monster van planetoïde Bennu dat door de Osiris-Rex-missie is teruggebracht. Ons fotowerk bracht zoveel detail dat het de eerste wetenschappelijke analyse van de materialen ondersteunde.”

Dat bevestigt ook Ryan A. Zeigler, NASA Apollo Sample-curator: „Blumenfelds project ontsluit fundamentele gegevens die wetenschappers nu al gebruiken om de monsters beter te bestuderen.” Het project heeft ook de blik op de collectie veranderd, zegt Zeigler: „We zien ze nu niet meer alleen als wetenschappelijke objecten, maar evengoed als culturele en historische artefacten.”

Los van deze directe toepassing van uw project – wat kan wetenschap in bredere zin leren van kunst?

„Diverse dingen. Het woord ‘wetenschap’ wordt te vaak gebruikt als eigenlijk ‘natuur’ bedoeld wordt. Woorden hebben veel kracht. Als we ten onrechte geloven dat wetenschap natuur is – in tegenstelling tot ‘de studie van de natuur’ – dan bereiken we de natuur alleen via de wetenschap, in plaats van via een directe verbinding. Nieuwsgierigheid en verwondering staan centraal in zowel kunst als wetenschap, maar in de wetenschap heeft objectiviteit de voorkeur, terwijl voor een relatie met de natuur ruimte nodig is voor onze emoties, subjectiviteit en verbondenheid. Kunst moedigt ons aan de wereld op deze manier te benaderen en kan ons leiden naar een empathischer en meer relationeel perspectief op onze natuurlijke wereld.”

Maansteen 60639. Een mengsel van gesteente afkomstig uit verschillende gebieden, gevonden op de Maanhooglanden. De eerste maansteen waar ooit een 3D-model van werd gemaakt.
Maansteen 60019. Maangrond en ouder gesteente werden vermengd tijdens de impact van een meteoroïde, waarvan de littekens nog steeds op de zijkant zichtbaar zijn.
Maansteen 60025. Een van de oudste stenen die van de maan zijn teruggebracht, een zeldzaam stukje oorspronkelijke maankorst.

Waarom is dit belangrijk?

„Voordat de empirische wetenschap ontstond, waren ‘natuurfilosofen’ vaak zowel kunstenaars als wetenschappers, bij wie de grenzen tussen objectiviteit en subjectiviteit vervaagden. Onderzoek was veel meer multidisciplinair. Sinds de wetenschappelijke revolutie is objectiviteit de centrale analysemethode en is er aanzienlijk minder ruimte geweest voor symbolische, emotionele of artistieke kennis binnen de wetenschap.

„Dit is nu aan het veranderen, mede dank zij de opbloei van interdisciplinaire samenwerking tussen kunstenaars en wetenschappers in de afgelopen decennia. Sommige wetenschappers stellen strikte empirische methodes ter discussie en benadrukken de noodzaak van een complexer begrip van creativiteit. Kunst moedigt ons aan de wereld en elkaar op emotionele, symbolische en relationele manieren te benaderen. De erkenning vanuit de wetenschap dat kunst een eigen, rigoureuze bron van kennis is, is een van de grootste ambities in mijn werk.”

Is deze boodschap ook geland bij uw publiek?

„Uiteindelijk ervaart iedereen mijn werk op een eigen manier, maar op Astromaterials 3D komen vanuit de hele wereld veel positieve reacties. Mensen lijken echt de verbindingen te voelen die ik wil belichten. Sommigen zeggen tot tranen geroerd te zijn; anderen raken geïnspireerd tot een nieuwe onderzoeksrichting. Wat voor mij vooral veel betekent, is als mijn werk mensen aanzet tot nadenken over hoe kunst een eigen, rigoureuze bron van kennis kan zijn.”

Related Posts

‘Het Nederlands tennis staat weer op de kaart’, zeggen de fans ondanks verloren finale

  • admin
  • November 24, 2024
  • 0

In stadion Palacio José María Carpena in Malaga is de sfeer zondagmiddag gelijk uitbundig. De finale van de Davis Cup tussen Nederland en Italië gaat beginnen en de Italianen, in groten getale aanwezig, hebben trommels en trompetten mee. Ze grijpen elke gelegenheid aan van zich te laten horen. Telkens tussen de games in, als de spelers kort kunnen uitrusten, maken ze er een dansfeest van.

Hoewel de Nederlandse tennisfans zwaar in de minderheid zijn, laten ze zich niet intimideren. „Holland, Holland”, roepen ze in koor. Telkens wanneer Van de Zandschulp een game binnensleept, zijn ze te horen. „Botic, Botic”, klinkt het. Maar de rest van de wedstrijd blijf het redelijk stil in het Oranje-vak.

Het Nederlands team heeft de ‘pech’ dat Botic van der Zandschulp eerder deze week Rafael Nadal versloeg, waarmee een einde kwam aan diens imposante carrière. Daardoor juichen ook de aanwezige Spanjaarden voor Italië. „Por Rafa”, gilt een oude man met een Spaanse sjaal in z’n hand.

Te goed

De Nederlandse steun mag niet baten. Van de Zandschulp verliest van een geweldig spelende Matteo Berrettini (4-6 en 2-6) en loopt zichtbaar gefrustreerd al zwaaiend met zijn armen richting de bank. Nederland staat na de eerste wedstrijd in de finale, die beslist wordt met een best-of-three, gelijk met 0-1 achter.

„Berrettini was gewoon te goed”, zegt de Amstelveense Attila Czudar. Hij is samen met een vriend en diens vader Andy van Rijn speciaal naar Malaga gekomen voor de wedstrijd. Van Rijn heeft een tennisschool waar Czudar één keer per week lesgeeft. „Het was niet écht een wedstrijd. De vorige wedstrijden was Botic beter”, zegt Czudar. „Teleurstellend. Ik had meer verwacht van Botic, vooral omdat hij zoveel kansen heeft gehad”, voegt Andy van Rijn toe. „Berrettini was afgrijselijk scherp en Botic gaf veel uit handen.”

Ze vrezen dan al het ergste. In de tweede wedstrijd moet de Nederlandse Tallon Griekspoor tegen Jannik Sinner, de nummer 1 van de wereld, en de Nederlandse fans zijn het eens over hoe die pot gaat aflopen. „Ik ben altijd hoopvol, maar dit wordt een hele lastige”, zegt Van Rijn, gekleed in een oranje vest. „Sinner wint alles dit jaar, dus het wordt spannend”, besluit Czudar.

Als er vanaf de tribunes weer muziek klinkt, valt het Van Rijn nog maar eens op: „Veel Italianen hier hé? Wij moesten vechten voor kaarten, maar het zit hier stampvol met Italianen en dat hoor je meteen. Het is intens. Wel een goed sfeertje hoor.”

De Nederlandse fans herpakken zich wanneer Griekspoor in de eerste set lang bij Sinner in de buurt blijft en er zelfs een tiebreak uitsleept. „Tallon, kom op jongen!”, roept een van hen. Maar na het kansloze verlies van de tiebreak is Sinner in de tweede set duidelijk de betere. Tijdens een pauze tussen de games slaat Griekspoor zichzelf op het bankje langs de baan letterlijk voor z’n hoofd. Sinner laat nog wel drie matchpoints onbenut, maar bij de vierde is het raak; 7-6 en 6-2, Italië wint de Davis Cup – voor het tweede jaar op rij. De Italiaanse fans zijn in extase.

Bekroning voor generatie

Ondanks het verlies is het behalen van de finale een bekroning voor een generatie Nederlandse tennissers die elkaar door de jaren heen naar een hoger niveau heeft getild. Waar mogelijk trainen Van de Zandschulp, Griekspoor, Wesley Koolhof en Jesper de Jong – en in het verleden ook spelers als Tim van Rijthoven, Gijs Brouwer, Robin Haase, Matwé Middelkoop en Jean-Julien Rojer – samen op tennisclub De Kegel, het nationaal tenniscentrum in Amstelveen dat in 2019 openging.

Van het huidige team beleefde Van de Zandschulp als eerste zijn doorbraak, met het behalen van de kwartfinale van de US Open in 2021. Niet lang erna werd Koolhof de beste dubbelspeler op de wereldranglijst. En daarna volgde Griekspoor in 2023 met toernooioverwinningen in het Indiase Pune en in Rosmalen. Zelf spraken de spelers graag van het vliegwieleffect waarmee ze elkaar beter maakten.

Onder leiding van captain Paul Haarhuis, de grote motivator van het team, zijn de Nederlandse tennissers een hechte groep geworden, die elkaar ook naast de baan opzoeken om bijvoorbeeld samen te eten of een potje te toepen. Van een echte kopman is geen sprake; iedereen heeft zijn eigen rol. Van de Zandschulp is de ingetogen analist, Griekspoor is stoïcijns op de baan maar een gangmaker daarnaast, Koolhof de dubbelspecialist die altijd in is voor een praatje en een geintje. Op sociale media duiken ze samen in grappige filmpjes op. En de teamgeest heeft effect: sinds 2022 werd telkens de kwartfinale van de Davis Cup gehaald; al was dat de twee vorige edities ook steeds het eindstation.

Dit jaar hadden de spelers met elkaar afgesproken dat ze zich in Malaga niet weer zouden laten uitschakelen in de kwartfinale. Tegen het favoriete Spanje, dat zich had opgemaakt voor een week durende afscheidstournee van Nadal, lieten ze zien dat een goed team kan winnen van individueel betere spelers. Carlos Alcaraz, de nummer 3 van de wereld, kon niet voorkomen dat zijn land werd uitgeschakeld. Dat was met name te danken aan een geweldige dubbelpartij van Koolhof, die met Van de Zandschulp in de beslissende dubbel de wedstijd van zijn leven speelde en aantoonde dat dubbeltennis een specialisme is.

Elfduizend toeschouwers

De halve finale tegen Duitsland was vrijdag op papier gelijkwaardiger, zonder grote namen aan beide kanten. Zowel Van de Zandschulp als Griekspoor wisten op het juiste moment hun beste spel naar boven te halen, waardoor de strijd al voor de dubbelpartij aan bod kwam gewonnen was.

Zo baande het Nederlandse team zich een weg naar zondag, de finale, in een met elfduizend toeschouwers afgeladen tennisstadion José María Carpena in Malaga. Maar de laatste horde bleek er een te hoog; de Davis Cup, die op de baan stond te schitteren, gaat niet mee naar huis. Net als vorig jaar is hij voor Italië.

De Nederlandse fans druipen af richting uitgang. Aan de bar in de fanzone wordt bier gedronken. „De Italianen waren gewoon beter”, klinkt het. „We zijn wél tweede hé”, zegt Attila Czudar trots. Tennisschoolhouder Van Rijn sluit zich bij die woorden aan: „Dit is voor het Nederlands tennis gewoon goed. We staan weer op de kaart. Het was hoe dan ook een historische finale voor Nederland.”

Met medewerking van Sam de Voogt


Excuses voor het slavernijverleden waren een hoogtepunt voor Linda Nooitmeer, maar ook een ‘komma, geen punt’

  • admin
  • November 24, 2024
  • 0

Ja, natuurlijk waren de excuses voor het slavernijverleden namens de Nederlandse Staat hoogtepunten – uitgesproken door premier Mark Rutte in december 2022 en door koning Willem-Alexander op Keti Koti 2023. Maar het meest trots is Linda Nooitmeer erop dat ze „aanjager heeft kunnen zijn van alle herdenkingscomités in het land”, zegt ze zaterdag tegen het NOS Radio 1 Journaal. Want net zo belangrijk als de excuses is dat er ook erna aandacht blijft voor herstel en heling. Na de excuses volgt, zo formuleerde Rutte het, „een komma, geen punt”.

Zaterdag kondigde Nooitmeer haar vertrek aan als voorzitter van het bestuur van het in 2002 opgerichte Nationaal instituut Nederlands slavernijverleden en erfenis (NiNsee). Haar tweede termijn loopt af op 1 maart 2025, dan is ze bijna acht jaar voorzitter geweest. Ze koos niet voor een derde termijn, hoewel NiNsee-directeur Urwin Vyent haar vroeg aan te blijven. Nooitmeer – haar voorvader koos die achternaam in 1863 bij de afschaffing van de slavernij – wil zich richten op haar carrière als bedrijfseconoom.

Behalve de historische excuses van de Nederlandse staat werden er in de periode dat Nooitmeer voorzitter was ook excuses uitgesproken door de bestuurders van Utrecht, Amsterdam, Rotterdam, Den Haag, Middelburg, Vlissingen en Arnhem. Ook banken, waaronder De Nederlandsche Bank, deden onderzoek naar de herkomst van hun kapitaal. In totaal zijn er nu 25 comités die op meerdere plekken in Nederland op 1 juli, Keti Koti, de herdenking en viering van de afschaffing van de slavernij verzorgen.

Bijna wegbezuinigd

Toen Nooitmeer als voorzitter in 2017 aantrad, stond NiNsee er wankel voor. De organisatie werd bijna wegbezuinigd, en een jaarlijkse nationale herdenking van de afschaffing van de trans-Atlantische slavernij in Amsterdam leek te verdwijnen, vertelde Nooitmeer bij haar toespraak op Keti Koti in 2023.

„De organisatie heeft altijd in de regen gestaan”, weet Roy Kaikusi Groenberg, voorzitter van Stichting Eer en Herstel, opgericht voor de Surinaamse gemeenschap in Nederland. „Maar de afgelopen acht jaar, onder leiding van voorzitter Linda Nooitmeer, is er toch een beetje zonlicht gaan schijnen op de organisatie. We zijn er nog lang niet, maar er is hard aan de weg getimmerd om de relatie te verbeteren met de landelijke overheid, met gemeenten en steden, en een zeer kritische Afro-Nederlandse beweging.”

Slavernij in Nederland is geen makkelijk dossier, wil Groenberg maar zeggen. Vanuit de overheid was er nauwelijks (financiële) steun, en daarnaast zijn er „heel veel meningen” vanuit de kant van nazaten van tot slaafgemaakten. „Voor NiNsee is het volhouden, in gesprek blijven en samen een oplossing proberen te vinden. Een van de belangrijkste verdiensten van Nooitmeer is dat ze de zaak draaiende heeft kunnen houden en met de kritische achterban bleef doorvechten.”

„Zoveel mensen, zoveel meningen”, zei Nooitmeer in NRC, kort voordat premier Rutte op 19 december 2022 excuses maakte. Er was onder andere discussie ontstaan over het moment van de excuses: zes Surinaamse organisaties probeerden via een kort geding het aanbieden van de excuses tegen te houden. Ze vonden dat het kabinet overhaast handelde en externe partijen te weinig bij de excuses betrok.

Ook dit jaar waren er strubbelingen. NiNsee trok de uitnodiging aan Tweede Kamervoorzitter Martin Bosma (PVV) om aanwezig te zijn bij de herdenking van 1 juli in, na druk vanuit antiracismeorganisaties. Vanwege Bosma’s „reputatie van racisme” hadden 105 personen in een brief daartoe opgeroepen.

Lees ook

‘Als je jaar in jaar uit genegeerd wordt, dan is dit proces van excuses er één te veel’

Linda Nooitmeer: „Nooit was er ruimte te erkennen dat slavernij een moedwillig systeem was om winsten te maken.”

‘Kritische noten’

„Activisme en kritische noten vanuit de maatschappij hebben in deze jaren een heel belangrijke rol gespeeld”, zegt Mitchell Esajas. Hij is antropoloog, activist en medeoprichter van The Black Archives, dat werk van zwarte schrijvers en wetenschappers verzamelt. „Hoewel NiNsee een belangrijke bijdrage heeft geleverd, kwamen de excuses voort uit een veel bredere beweging tegen racisme. Ik denk dat met name de antizwartepietbeweging, met Kick Out Zwarte Piet, het debat in een stroomversnelling heeft gebracht.”

„Misschien is het een goed moment voor een nieuwe voorzitter bij NiNsee, met frisse ideeën”, zegt Groenberg. „Linda gaat NinSee met een goede basis achterlaten, maar er moet nog veel gedaan worden voor heling en reparatie. Misschien maken de excuses het in de toekomst mogelijk voor nazaten [van tot slaafgemaakten] om de inhaalslag te maken die ze verdienen: om verder te floreren in deze steeds onvriendelijker wordende Nederlandse samenleving. De komma, die is nu.”

Lees ook

Na de slavernij-excuses is er lof voor inzet kabinet, maar ook onvrede

Keti Koti-festival in Rotterdam in 2022.


Wat vindt NRC | Klimaatconferentie in Bakoe was een diplomatieke ravage met een mager resultaat

  • admin
  • November 24, 2024
  • 0

De bereidheid om de klimaattop in Bakoe tot een goed einde te brengen was nog net iets groter dan de verdeeldheid over het eindresultaat. En dus werd in de nacht van zaterdag op zondag een akkoord bereikt. Dat dat gelukt is, in een tijd met grote geopolitieke spanningen, is misschien wel de grootste winst van deze top.

Inhoudelijk valt er veel af te dingen op het resultaat. Weliswaar hebben de geïndustrialiseerde landen beloofd om de financiële hulp aan ontwikkelingslanden te verhogen van 100 miljard dollar per jaar nu, naar minimaal 300 miljard per jaar in 2035, maar op andere terreinen is nauwelijks vooruitgang geboekt.

Vooral over de vraag hoe de wereld afstand kan nemen van het ongebreidelde gebruik van fossiele brandstoffen, is in Bakoe amper gesproken. Dat werd voorkomen door twee grote olie- en gasproducenten, Saoedi-Arabië en Rusland. En het hielp niet dat de top plaatsvond in Azerbeidzjan, dat als voorzitter op geen enkel moment heeft geprobeerd om zijn eigenbelang opzij te schuiven. In tegendeel, in zijn openingstoespraak zei president Ilham Alijev met een grote glimlach dat olie en gas „een geschenk van God” zijn. Een ongekende provocatie tijdens een klimaattop.

Ook die 300 miljard dollar – volgens minister Sophie Hermans (Klimaat en Groene Groei, VVD) „een ambitieus én een haalbaar bedrag” – is in de verste verte niet genoeg om ontwikkelingslanden te helpen klimaatverandering te voorkomen, zich aan te passen aan de gevolgen die ze ondervinden en de schade te vergoeden die ze nu al lijden. De minister erkent dat ook. In haar reactie bevestigt ze dat eigenlijk 1.300 miljard dollar per jaar nodig is, zoals in het akkoord staat. „Dat stelt ook de wetenschap”, aldus Hermans. Maar ze vindt niet dat de rijke landen een groter deel dan is afgesproken daarvan op zich hoeven te nemen.

Deze klimaattop heeft het toch al grote wantrouwen bij armere landen over het mondiale klimaatbeleid versterkt

Gelet op de verontwaardigde reacties van ontwikkelingslanden – „teleurstellend”, een „belediging”, „politiek opportunisme” – is dat een foute inschatting. Deze top heeft het toch al grote wantrouwen bij armere landen over het mondiale klimaatbeleid versterkt. Daarmee heeft Bakoe meer dan alleen een diplomatieke ravage achtergelaten.

Vóór februari moeten alle landen nieuwe, aangescherpte plannen inleveren om te voldoen aan het Klimaatakkoord van Parijs (gevaarlijke opwarming voorkomen door de temperatuurstijging te beperken tot onder de 2 graden Celsius, en liever nog onder de 1,5 graden). Veel ontwikkelingslanden kunnen niet anders dan hun doel afhankelijk maken van financiering door rijke landen. Ze zullen zich wel twee keer bedenken voordat ze hun ambities al te veel opschroeven.

En omdat juist in ontwikkelingslanden, die veel energie nodig hebben om zich aan de armoede te ontworstelen, de uitstoot van broeikasgassen in de komende decennia snel zal stijgen, zijn ambitieuzere plannen onvermijdelijk. Het geld dat rijke landen daaraan besteden, is dan geen ‘hulp’, maar de financiering van noodzakelijk klimaatbeleid.

Lees ook

‘Het Parijsakkoord is een van de grootste succesverhalen van het multilateralisme’

André Nollkaemper, hoogleraar internationaal recht en duurzaamheid aan de Universiteit van Amsterdam

Minister Hermans mag dan trots zijn op het bereikte resultaat in Bakoe, het akkoord betekent voor haar een ingewikkelde balanceeract. Het kabinet bezuinigt miljarden op ontwikkelingssamenwerking, waar nu nog veel van het Nederlandse klimaatgeld vandaan komt, uitgerekend nu de internationale gemeenschap om extra geld vraagt. Volgens Hermans betekent de verhoging die in Bakoe is afgesproken niet per se dat Nederland daaraan ook meer gaat bijdragen. Het zijn dit soort opmerkingen die het wantrouwen bevestigen dat ontwikkelingslanden al jaren hebben.