Het aantal gemelde zaken van eergerelateerd geweld stijgt. In 2023 werden er bij het Landelijk Expertise Centrum Eergerelateerd Geweld 619 zaken gemeld. Tien jaar geleden waren dat er 460. Bij het Centrum melden overheidsinstanties – waaronder de politie – zaken waarbij mogelijk sprake is van eergerelateerd geweld.
Vooral de stijging van meldingen waarbij mensen met een Syrische etnische achtergrond betrokken zijn, is opvallend. In 2013 werden er nog vijf zaken gemeld waarbij Syriërs betrokken waren, in 2023 waren dat er 164, ruim een kwart van het totaal aantal gemelde zaken.
Het expertisecentrum wil dat het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid onderzoekt of er in de inburgeringscursussen voldoende aandacht is voor eergerelateerd geweld, zegt Wilfred Janmaat, het hoofd van het landelijk expertisecentrum. „Het gaat erom dat nieuwkomers duidelijk wordt gemaakt dat het kiezen van een partner een recht van iemand is. Als dat onvoldoende duidelijk is in de cursussen, dan moet daar meer aandacht voor komen.”
Ook wil Janmaat dat politiemensen meer tijd en ruimte krijgen om de Syrische gemeenschap beter te leren kennen. Die is nu nog te onbekend voor Nederlandse instanties, waardoor er soms geen zicht is op gevaarlijke situaties.
Misdrijf in Lelystad
Deze vrijdag staan twee broers van in de twintig voor de rechter, die verdacht worden van betrokkenheid bij de moord op hun 18-jarige zusje. Ryan al Najjar werd eind mei dood gevonden in het water aan de Knardijk in Lelystad. Ze woonde in Joure, maar verbleef kort voor haar dood in Rotterdam. Volgens de politie werd ze in een donkerkleurige Saab naar Lelystad gebracht.
Daders gebruiken eergerelateerd geweld om te voorkomen dat een familielid gedrag vertoont dat de eer van de familie volgens hen zou schaden, of om die eer te herstellen. Onder het begrip kunnen bedreiging, mishandeling, verkrachting en moord vallen. De term omvat meer feiten dan de meer bekende term eerwraak. Daarmee wordt eermoord bedoeld, een levensdelict dat voortvloeit uit de overtuiging dat de familie-eer moet worden gezuiverd wanneer deze beschadigd zou zijn. Het is de uiterste vorm van eergerelateerd geweld.
In het onderzoek naar de dood van Ryan is er naast haar broers nog een verdachte: haar vader. Hij is nog niet opgepakt en verblijft vermoedelijk in Syrië, waar het gezin oorspronkelijk vandaan komt. Als De Telegraaf hem kort na de dood van zijn dochter per mail vraagt om een reactie, komt er een reactie via het mailadres gekoppeld aan zijn bedrijfje, in het Arabisch: „Ik verzoek u om te publiceren dat ik degene ben die gedood heeft.” Er staat bij: „Ik was heel boos op haar.” Het Openbaar Ministerie (OM) communiceerde begin juli dat er aanwijzingen naar voren zijn gekomen dat er sprake is van eergerelateerd geweld.
Het expertisecentrum bestaat sinds 2008 en probeert onder meer contact te onderhouden met groepen waarbinnen eergerelateerd geweld voorkomt. Ruim de helft van de gemelde zaken gaat om bedreiging of mishandeling, minder dan 1 procent van de zaken heeft een dodelijke afloop. Bij de meeste zaken zijn mensen met een Syrische achtergrond betrokken, gevolgd door betrokkenen met een Turkse, Marokkaanse en Afghaanse achtergrond. Meestal zijn de slachtoffers vrouwen.
Beschermen tegen familie
Volgens Janine Janssen, die als cultureel antropoloog en criminoloog is verbonden aan het expertisecentrum, zijn de zaken altijd complex. Eergerelateerd geweld vergt een andere aanpak dan huiselijk geweld. „Dat zijn doorgaans conflicten tussen individuen, deze conflicten spelen in een groep. Dat betekent dat je soms mensen moet beschermen tegen twaalf familieleden.” De invloed van sociale media maakt de aanpak niet eenvoudiger, zegt Janssen. „We krijgen daardoor moeilijker de angel uit een conflict. Soms blijft een filmpje online rondgaan, bijvoorbeeld bij de familie in het land van herkomst.”
Hoe het kan dat er meer zaken gemeld worden bij het centrum, is volgens Janssen en Janmaat lastig te zeggen. Het is onduidelijk welke zaken hen niet bereiken, omdat ze niet gemeld worden. De toename kan ook betekenen dat er simpelweg meer zicht is op wat er zich afspeelt.
Zaken waarbij Syriërs betrokken zijn, zijn vaak complex, zien Janssen en Janmaat. Het zijn geregeld gezinnen waar meerdere problemen spelen. Veel mensen uit Syrië hebben bijvoorbeeld te maken met oorlogstrauma’s. „Dat kan leiden tot psychische problemen, maar ook de drempel om geweld te plegen verlagen”, zegt Janssen.
Voor netwerken binnen de Syrische gemeenschap is nauwelijks tijd voor politiemensen. Door werkdruk komen ze daar bijna niet meer aan toe
Wat vaak gebeurt, zo zien ze bij het centrum, is dat een slachtoffer geen aangifte wil doen tegen de eigen familie, omdat het familiaire collectief belangrijker wordt gevonden. Janine Janssen vertelt over een jong meisje dat vanwege haar vriendje bedreigd werd door haar familie. Ze werd opgevangen, maar schreef op een gegeven moment toch een briefje dat ze weer naar haar familie wilde. Ze liet haar vriend achter. „Het brak mijn hart”, zegt Janssen. „Maar daar heb je wel mee te maken. Niet iedereen is Lale Gül.”
Om te kunnen ingrijpen, blijven instanties afhankelijk van meldingen van zaken waarbij mogelijk eergerelateerd geweld speelt. Wat het nu ingewikkeld maakt, is dat Syriërs een relatief nieuwe groep vormen in Nederland. Daardoor, zo ziet Wilfred Janmaat, is de gemeenschap versnipperd en niet goed georganiseerd in bijvoorbeeld stichtingen. En dat maakt het contact met Syriërs in Nederland lastiger. „Dat heeft tijd nodig. Maar voor netwerken binnen de Syrische gemeenschap is nauwelijks tijd voor politiemensen. Door werkdruk komen ze daar bijna niet meer aan toe.”
Lees ook
Treurende Turkse moeder: ‘In iedere vermoorde vrouw zie ik mijn dochter’
