Gaan onze boeven naar het buitenland? Als het aan staatssecretaris Ingrid Coenradie (Justitie en Veiligheid, PVV) ligt wel. Coenradie zou gedetineerden in Estland willen opsluiten, zo kopte RTL Nieuws maandagavond op basis van anonieme bronnen. Op deze manier zou ze de druk op Nederlandse detentiecentra willen verlichten.
Het Nederlandse gevangeniswezen kampt al jaren met een flinke capaciteitscrisis. De Dienst Justitiële Inrichtingen (DJI) gaat gebukt onder personeelstekorten en hoog ziekteverzuim bij bestaand personeel, met als gevolg dat steeds meer veroordeelden in vrijheid hun straf afwachten. Een onbevredigende situatie voor het nieuwe rechtse kabinet dat criminelen harder wil aanpakken.
Daarom wil de kersverse staatssecretaris zo snel mogelijk – vanaf 2026 – honderden gevangenen naar Estland sturen. Ambtenaren zouden het land al hebben bezocht en de gevangenis in Tartu het meest geschikt vinden. Hoe realistisch is dit?
Het is nogal een „wild plan”, vindt Sanne Struijk, hoogleraar sanctierecht aan de Erasmus Universiteit Rotterdam. „Het lijkt heel simpel, maar is dat allesbehalve. Nederland heeft een eigen stelsel met bepaalde rechten voor gedetineerden. Hoe verhoudt zich dat tot het rechtsstelsel in een ander land? Hebben gevangenen in een ander land wel dezelfde rechten als hier? Dat valt te betwijfelen bij een land als Estland.”
Reden voor die twijfel is de periodieke rapportage van het Europese Comité voor de preventie van foltering en onmenselijke of vernederende behandeling of bestraffing (CPT). Het CPT bezoekt regelmatig detentiecentra in EU-lidstaten om te kijken of er geen sprake is van mensenrechtenschendingen.
Gevangenen in Estland zouden vastzitten in erbarmelijke omstandigheden zonder de mogelijkheid om te luchten
In het meest recente rapport van het CPT over Estse gevangenissen zegt het comité „zeer bezorgd” te zijn over de „erbarmelijke omstandigheden” die werden aangetroffen in meerdere gevangenissen en politiebureaus, en over de zeer kleine cellen, waarvan sommigen amper 5 vierkante meter waren. Bovendien zou de overgrote meerderheid van gevangenen maandenlang, in sommige gevallen zelfs jarenlang, de hele dag in hun cel zitten zonder af en toe te mogen luchten.
Vreemdelingen
Een woordvoerder van de staatssecretaris wil niet reageren op het nieuws van RTL, en weigert te bevestigen of Estland de beoogde bestemming is. Maar vorige week meldden Britse media dat ook het Verenigd Koninkrijk overweegt om de druk op haar overvolle gevangenissen te verlichten door gevangenen naar Estland te verhuizen, nadat het land zelf had aangeboden cellen aan andere landen te ‘verhuren’. De Estse justitieminister Liisa Pakosta bevestigde aan de BBC dat dit plan inderdaad was besproken met haar Britse collega, maar dat er nog geen duidelijke afspraken zijn.
Het overnemen van buitenlandse gevangenen is gunstig voor Estland. De lage criminaliteit in het land heeft ervoor gezorgd dat de gevangenissen halfleeg zijn, waardoor de hoop is ontstaan dat Britse criminelen een broodnodige impuls van 30 miljoen euro (25 miljoen pond) kunnen geven aan de overheidsfinanciën van het land, aldus The Telegraph.
Coenradie kondigde afgelopen augustus in een Kamerbrief al aan „actief internationaal” naar oplossingen te zoeken, zoals „bepaalde groepen” in het buitenland hun straf laten uitzitten. Een van die groepen, aldus de minister, is de VRIS-populatie: vreemdelingen.
Lees ook
Nederlandse cellen zijn niet meer te vullen
Sonja Meijer, hoogleraar penitentiair recht aan de Radboud Universiteit, is „geschokt” door het idee en meent dat de gedachtegang achter het verplaatsen van vreemdelingen „te kort door de bocht is”. Want zodra die vrijkomen , moeten ze in principe Nederland verlaten. „Maar ook dán moet er gewerkt worden aan resocialisatie. Dat gaat niet als je in Estland gevangen zit.”
Slimmer straffen
Bovendien hebben gevangenen in Nederland één keer per week recht op bezoek, zegt Meijer. Toen Nederland tussen 2010 en 2016 celruimte verhuurde aan onder meer België – inspiratie voor het vermeende huidige plan van Coenradie – was dat nog enigszins te regelen. „Belgische gedetineerden werden toen vlak over de grens geplaatst, bij Tilburg, zo kon het bezoekrecht nog gerealiseerd worden. Maar in dit geval is dat niet mogelijk.” Er is nog steeds een overschot aan cellen, maar het personeelstekort is zo nijpend dat deze niet meer kunnen worden bezet.
De noodgreep miskent de situatie in Nederland, zegt Struijk, die het een soort ‘weg-is-weg-oplossing’ noemt. „Een andere oplossing zou bijvoorbeeld elektronische detentie zijn, met een enkelband, waarmee gedetineerden hun straf thuis kunnen uitzitten. Uiteraard voor de kleinere vergrijpen die korte straffen behoeven.”
Voorbeelden uit andere landen tonen volgens Struijk al aan dat deze manier herhaling van crimineel gedrag vermindert. Franc Weerwind, de voormalig minister voor Rechtsbescherming, stuurde vorig jaar nog een Kamerbrief over onder meer deze manier van „slimmer straffen”, zoals hij dat noemde. „Maar sindsdien bleef het stil.”
