Ontvelde benen en armen, schedelbasisfracturen, dwarslaesies. „We zien de meest bizarre letsels bij kinderen die fatbike ongelukken hebben gehad.” Trauma-arts Detlef van der Velde van het Utrechtse St. Antonius Ziekenhuis zag zo’n anderhalf jaar geleden de eerste jonge fatbike-slachtoffers binnenkomen. Toen was het nog mondjesmaat, af en toe, een slachtoffer op de operatietafel, maar – met de toename van het aantal fatbikes in Nederland – stijgt het aantal slachtoffers exponentieel.
In het Letsel Informatie Systeem van dertien spoedeisenhulp-ziekenhuizen steeg het aantal genoteerde fatbike ongevallen van zeven in 2022 naar 59 in 2023. In de eerste vier maanden van 2024 lag het aantal op 33 ongevallen. Om tot een representatief beeld te komen wordt eind van de maand met het overgrote deel van alle ziekenhuizen in Nederland een ‘telweek’ gehouden waarbij alle fietsslachtoffers geteld worden.
Op zijn operatietafel ziet Van der Velde al genoeg om te waarschuwen. „Ik vind dat ik als vader en traumachirurg de plicht heb te waarschuwen dat dit extreem gevaarlijke apparaten zijn.”
Ik vind dat ik als vader en traumachirurg de plicht heb om voor deze fiets te waarschuwen
Net als andere e-bikes mag een fat bike maximaal 25 kilometer per uur. En net als voor andere e-bikes zijn er verder geen wettelijke beperkingen: zo geldt er geen helmplicht of leeftijdsgrens voor de accufietsen met kenmerkend brede banden die met name onder jongeren populair zijn.
Als het aan de Tweede Kamer ligt komt daar verandering in. Afgelopen dagen tekende zich een Kamermeerderheid af voor een fat bike-motie van Kamerleden Hester Veltman (VVD) en Olger van Dijk (NSC). Daarin roepen zij de regering op tot invoering van een helmplicht én een minimumleeftijd van 14 jaar voor fatbikes. De motie wordt ingediend bij een debat over verkeersveiligheid dat voor komende week gepland staat.
En waar minister Barry Madlener (PVV) van Infrastructuur vorige week nog een leeftijdsgrens en hemplicht wegwuifde –„Ik wil geen minister zijn van verboden op alles” –, veranderde hij van mening nadat PVV-Kamerlid Hidde Heutink hem terugfloot en twitterde dat „Nederland schreeuwt om maatregelen tegen opgevoerde fatbikes! ”
Op de rem
De minister vond een leeftijdsgrens zo gek nog niet en stelde alle wensen van de Kamer uit te zullen voeren. Ondertussen trapte Madlener donderdag onder de voet van de Erasmusbrug in Rotterdam de landelijke overheidscampagne ’t Kan hard gaan af om jongeren en ouders te wijzen op de risico’s van het opvoeren van fatbikes. Slogans als ‘Van scheuren door je wijk, naar een ingenomen bike’ moet het opvoeren van e-bikes stoppen. Dat zou vooral met goedkopere Chinese fatbikes veel gebeuren.
Toch trapte Madlener ook op de rem. Bij de inloop van de ministerraad op vrijdagochtend benadrukte hij dat hij „geen enkele maatregel uitsluit”, maar dat het „niet zo simpel is als het lijkt” om in de wet onderscheid te maken tussen de fatbike en andere elektrische fietsen.
Het betekent namelijk dat er een nieuwe wettelijke rijwielcategorie moet komen die de fatbike op basis van kenmerken zoals de dikke banden en het verstelbare zadel onderscheidt van andere e-bikes. De motie van VVD en NSC roept daar ook toe op.
Onderzoek in opdracht van het Ministerie van Infrastructuur wees een half jaar geleden echter nog uit dat het juridische in theorie weliswaar mogelijk is om een dergelijk onderscheid te maken, maar dat de handhaving complex is en de maatregel makkelijk te omzeilen.
Voor alle elektrische fietsen
Dat voorspelt ook Niels Willems, oprichter van het Nederlandse fatbike-merk Brekr. „Als je het doet moet je het voor alle e-bikes doen en dus ook de reguliere elektrische fietsen. Anders zul je zien dat producenten eromheen gaan ontwikkelen en bijvoorbeeld de banden dunner maken of het zadel verstelbaar.”
Willems schat het aantal fatbikes in Nederland op zo’n 300.000 stuks -officiële cijfers ontbreken. Sinds de helmplicht voor de snorscooter in januari 2023 nam het gebruik een enorme vlucht . „Toen is de snorfietsmarkt ingestort omdat heel veel mensen geen helm op willen.” „Als bonus”, zegt Willems sarcastisch, „hebben toen ook kinderen onder de zestien massaal de fatbike ontdekt”.
Als initiatiefnemer van het Convenant Veilige Fatbikes (van vier Nederlandse producenten), volgt Willems de ontwikkelingen en maatschappelijk discussie over de fatbike kritisch. „In de kern is de fatbike een veilige elektrische fiets. Hij heeft brede banden waardoor je meer grip heb en je zit lager waardoor de stabiliteit beter is. Een fatbike is dus niet onveilig, maar wel voor iemand van elf die hem heeft opgevoerd.”
Lees ook
Nederlandse fatbikebedrijven zien verkoopcijfers dalen door ophef rond de elektrische fietsen
Wetgeving
Vandaar dat Willems al langer pleit voor een leeftijdsgrens voor alle e-bikes. Niet van veertien jaar zoals Kamermeerderheid wil, maar van zestien jaar zodat de grens gelijk getrokken wordt met (snor)scooter en bromfiets. Voor eenzelfde gelijke grens wordt ook vanuit de medische hoek zoals de Nederlandse Vereniging van SpoedeisendeHulp-artsen gepleit.
Daarnaast gelooft Willems wel in het stimuleren van het dragen van een helm, maar niet in een helmplicht. Veel mensen willen namelijk geen helm op en producenten zullen de wetgeving ontwijken door fietsen bijvoorbeeld net iets minder brede banden te geven. „Je kan een helmplicht alleen invoeren als je het voor alle elektrische fietsen laat gelden en dat lijkt mij niet de bedoeling, want veel mensen maken met veel plezier en zonder veel risico gebruik van hun elektrische fiets.”
Traumachirurg Van der Velde, die Duitse wortels heeft, ziet dat anders. „Een helmplicht voor alle elektrische fietsen is, ook voor ouderen, gezien de snelheid en risico’s een goed idee. Wij doen in Nederland heel stoer door geen helm te dragen, maar zijn daarmee vrijwel het enige land ter wereld. In Duitsland bijvoorbeeld, draagt iedereen er een.”
Lees ook
Hard gaan zonder helm op het fietspad – rijden als een koning op de fatbike
