Nederland kapt voortaan zelf de levering van geavanceerde chipmachines af die hightechbedrijf ASML aan China levert. Dat heeft minister Klever van Buitenlandse Handel en Ontwikkelingshulp (PVV) vrijdagochtend bekendgemaakt. Daarmee volgt het kabinet de maatregelen die de VS sinds oktober 2023 eenzijdig afdwingt, maar er worden ASML geen nieuwe beperkingen opgelegd, „om de wereldwijde handelsstromen en waardeketens zo min mogelijk te verstoren”, schrijft Klever in een verklaring.
De restrictie geldt voor bestemmingen buiten de EU, maar het voornaamste doel is te voorkomen dat China op grote schaal geavanceerde chips produceert. Die kan het land ook gebruiken om zijn militaire capaciteit te vergroten, met slimmere wapens.
Volgens ASML verandert er niets aan de chipmachines die het wel of niet aan China mag leveren, maar het bedrijf hoeft niet meer aan Washington toestemming te vragen. De maatregel heeft volgens een verklaring van het bedrijf ook geen financiële gevolgen.
Vierkante centimeter
ASML is marktleider in lithografiesystemen, complexe kopieerapparaten die bepalen hoe fijnmazig een chip is opgebouwd. Hoe kleiner de structuren van een chip, des te meer rekenkracht er op een vierkante centimeter past.
De meest geavanceerde lithografiesystemen die met zogeheten extreem ultraviolet licht werken, kunnen al niet aan China worden geleverd. De Amerikanen willen hun technologische voorsprong maximaliseren en willen de export van ASML naar China verder afknijpen.
De VS sporen Nederland aan beperkingen aan ASML op te leggen. Sinds 2022 geldt een exportvergunningsplicht voor diep ultraviolet systemen, een wat oudere technologie waarmee China toch krachtige chips maakt die onder meer in de telefoons van Huawei belanden. Daarnaast richt China zich voornamelijk op de productie van minder ingewikkelde halfgeleiders.
Nederland vindt dat China’s technologische vooruitgang gevaarlijk kan zijn, al blijft de naam van het land achterwege in de toelichting van minister Klever: „We zien dat door technologische ontwikkelingen er meer veiligheidsrisico’s zijn bij de export van deze specifieke productieapparatuur.”
Niet laag genoeg
Voor ASML (jaaromzet 27 miljard dollar) gold al een restrictie van de Amerikaanse overheid. Die besloot in oktober 2023 dat lithografiemachines die ook maar een fractie Amerikaanse technologie bevatten, onder de exportregels van de VS vallen. Washington gebruikt dit dwangmiddel om de ‘gaten’ te dichten in een eerdere overeenkomst met Nederland en met Japan, dat ook chiptechnologie aan China levert. Nederland legde zelf de lat niet laag genoeg, vonden de VS.
Dat wordt nu ‘geharmoniseerd’: Nederland voert dezelfde restricties in als de Amerikanen, zodat Den Haag weer over de exportvergunningen kan beslissen.
In cijfers: de modernste DUV-machines zijn in staat om verschillende lagen van een chip met een nauwkeurigheid van een paar nanometer (miljoenste van een millimeter) op elkaar te stapelen. De maximale nauwkeurigheid is nu vastgesteld op 2,4 nanometer – terwijl dat eerst 1,5 nanometer was. Chinese fabrikanten als SMIC gebruiken een trucje – multipatterning – om toch meer schakelaars op hetzelfde oppervlakte te proppen. Als de lagen niet precies op elkaar passen, werkt dat niet.
Onderhoud
Het kabinet zet nog geen streep door onderhoud van machines die ASML al eerder aan Chinese klanten leverde. In China staan ongeveer negenhonderd ASML-machines – de meeste kosten tientallen miljoenen euro’s per stuk. Zonder ASML’s eigen technici en reserveonderdelen staan de meest geavanceerde systemen binnen enkele weken stil. Persbureau Bloomberg meldde vorige week dat Nederland overwoog om aflopende onderhoudscontracten niet langer te verlengen, onder druk van de Amerikanen.
Voorlopig gaat Nederland daar niet in mee. Premier Dick Schoof zei vorige week dat hij ook de economische belangen van ASML meeneemt in zijn afwegingen. „ASML is voor de innovatieve Nederlandse industrie van groot belang en die mag onder geen beding schade ondervinden.”
Tijdens een bijeenkomst voor beleggers in New York zei ASML-topman Christophe Fouquet deze week dat de Amerikanen vooral uit economische overwegingen beperkingen op proberen te leggen. Persbureau Reuters citeerde Fouquet dat het „steeds moeilijker is om de exportmaatregelen nog als een kwestie van nationale veiligheid te beschouwen”.
In de afgelopen kwartalen kwam de helft van ASML’s omzet uit China. Die verhouding ligt enigszins scheef, omdat Chinese fabrieken chipmachines bleven hamsteren terwijl andere fabrikanten juist op de rem trappen, vanwege een dip in de vraag naar halfgeleiders. De komende jaren, is de verwachting, verdubbelt de chipindustrie weer in omvang.
Volgens de Chinese krant Global Times zou China overwegen ASML helemaal te blokkeren als Nederland strengere maatregelen in zou voeren. Dat dreigement lijkt weinig realistisch, omdat er nog geen goed Chinees alternatief is voor de machines uit het Brabantse Veldhoven. Maar China heeft als reactie op eerdere exportrestricties wel beperkingen opgelegd aan de export van zeldzame metalen als gallium en germanium, die onmisbaar zijn voor de productie van chips.
