„Doutzen,” vraagt presentator Jeroen Pauw op 18 december 2009 aan Nederlands meest succesvolle fotomodel, „is er weleens een moment dat jij je schaamt dat je Nederlander bent?”
„Ja,” antwoordt de dan 24-jarige Doutzen Kroes zonder aarzelen, „met Sinterklaas.” Onbegrip aan tafel – naast Pauw zit medepresentator Paul Witteman, de andere gasten zijn oud-minister Jan Pronk en cabaretier Jan-Jaap van der Wal – waarop Kroes met een kalme glimlach toelicht: „Die Zwarte Pieten, dat kan echt niet meer toch?”
Ze werd erom bespot: Kroes nam een standpunt in dat nog nauwelijks publiekelijk werd verkondigd, en een model werd sowieso niet erg serieus genomen. Maar het stormpje waaide over, en Kroes’ reputatie bleef intact. In 2013 tweette ze ‘Save Palestine’, en werd ze berispt door de klanten bij wie ze op dat moment onder contract stond; geen politieke uitspraken, was toen de standaard bij mode- en beautybedrijven. Kroes verwijderde de tweet. In februari 2020 zorgde haar video op YouTube over een zelf toegepaste leverreiniging – compleet met een beschrijving van de „kleine groene stenen” die na zeven dagen in de wc landden – voor opgetrokken wenkbrauwen; niet direct gevaarlijk, maar voor gezonde mensen onnodig, luidde het medisch oordeel. En het voorval verdween weer uit het nieuws.
In 2013 tweette ze ‘Save Palestine’, en werd ze berispt door de klanten bij wie ze op dat moment onder contract stond; geen politieke uitspraken, was toen de standaard bij mode- en beautybedrijven
Heel anders ging het tijdens de pandemie. Waar ‘onze’ Doutzen, de sportieve, beleefde, duizelingwekkend mooie wereldster uit Friesland, tot die tijd geen kwaad kon doen, schoot haar stellingname tegen de coronamaatregelen en vaccinaties het grote publiek in het verkeerde keelgat: Kroes was wappie geworden. Tegelijkertijd verdween ze als model van de radar. Ze had er genoeg van, blijkt nu: in een groot interview in het septembernummer van de Nederlandse Vogue, waarmee het blad haar comeback viert, zegt ze tegen journalist Fiona Hering dat ze „totáál werd geleefd”. Haar carrière was voor Kroes al nooit een bron van persoonlijke trots – de waarden uit haar ouderlijk huis stonden haaks op een wereld van luxe en uiterlijke schoonheid. Toch keert ze nu terug: onder meer bij lingeriebedrijf Victoria’s Secret, waar ze jaren als ‘Angel’ over de catwalk paradeerde en waar ze nu deel uitmaakt van een nieuwe, diverser en minder uitgesproken sexy reclamecampagne. Kroes heeft een „grote innerlijke wereld” ontdekt, vertelt ze in een video bij het artikel waarin ze door de prachtige tuin van haar moeder in het Friese dorpje Oostermeer wandelt – maar de kans dat ze daar nog eens zoveel van zal delen met haar 8,6 miljoen volgers op Instagram is klein.
Keihard werken
Haar jeugd in het Friese dorpje Oostermeer omschreef Kroes altijd als idyllisch, met schaats- en zeiltochten en urenlang buiten spelen met haar twee jaar jongere zusje Rens. Hun ouders – docent verpleegkunde Geart en psychotherapeut Johan – hadden een uitgesproken holistische gezondheidsopvatting; het belang van gezonde voeding en het geloof in de natuur als de grootste heelmeester werd de dochters Kroes met de paplepel ingegoten. Milieubewust waren ze, en zuinig; er werd kort gedoucht.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2024/09/05093143/web-0709ZATlev_doutzen-web-GEEN-FI.jpg)
De jonge Doutzen had geen enkele interesse in mode – ze droeg stoere broeken en petjes, haar moeder breide haar truien van schapenwol; een ‘tomboy’ – maar verkondigde wel al heel jong dat ze „geen gewoon leven” zou hebben. Na haar eindexamen havo stuurde ze als bijna-achttienjarige een foto van zichzelf naar het Amsterdamse Paparazzi Models, waar eigenaar Sarah Keller en agent Mo Karadag meteen een supermodel in haar zagen. Anderhalf jaar later zag sterfotograaf Steven Meisel dat ook, tijdens een shoot voor de Italiaanse Vogue; vanaf dat moment ging de carrière van de ‘fresh-faced Dutch girl’ als een komeet. Campagnes voor luxemerken als Gucci, Hugo Boss en Guerlain; shows voor onder meer Dior, Valentino en Versace; honderden covers, waaronder 52 keer de Vogue; gezicht van twee Calvin Klein-parfums, enzovoort. De belangrijkste goede doelen waar Kroes haar naam en gezicht aan verbond waren #KnotOnMyPlanet, een campagne ten behoeve van een reddingsfonds voor olifanten, en DanceForLife, een stichting voor seksuele voorlichting aan jongeren.
Na haar eindexamen havo stuurde ze als bijna-achttienjarige een foto van zichzelf naar het Amsterdamse Paparazzi Models, waar eigenaar Sarah Keller en agent Mo Karadag meteen een supermodel in haar zagen
Al die tijd werkte ze keihard, vertelt Karadag in een telefonisch interview. Samen met Sarah Keller reisde hij zoveel mogelijk met haar mee, en hij leerde haar kennen als een perfectionist, die „enorm kritisch op zichzelf” kan zijn. De buitenkant van reisjes, ontmoetingen met beroemdheden (Beyoncé! Leo DiCaprio! Oprah!) en een riant inkomen verhullen de totale inzet die een succesvolle modellencarrière vergt. Je uiterlijk is je kapitaal, en je innerlijk kan zich maar beter niet te veel roeren; je bent andermans canvas.
In de protesthoek
Daarbij is de modewereld de afgelopen jaren in een stroomversnelling geraakt. Dagenlange fotoshoots met een klein team zijn er niet meer bij; alles moet zo snel mogelijk. Een modeshow is door de alomtegenwoordigheid van sociale media veranderd in een snelkookpan waaruit zoveel mogelijk beeld moet worden geperst. „We zeiden wel eens tegen elkaar: waar zijn we in beland?”, aldus Karadag. „Waar gaat dit naartoe?” Met de geboorte van haar kinderen Phyllon (2011) en Myllena (2014) creëerden Kroes en haar man, dj Sunnery James, weliswaar een veilige thuisbasis als tegenwicht voor al het rumoer, maar dat maakte het vertrek naar alweer een verre locatie voor haar des te moeilijker.
„‘Professioneel’ noemen klanten dat, als je je mond houdt en nooit klaagt”, zegt ze in het Vogue-interview. „Ook niet als je bij -5 graden in bikini de kou in rent, of om twee uur ’s nachts in badjas nóg wacht op die doorpas voor een show. Iedereen kon zijn creatieve ei op mij kwijt, fotografen, visagisten, stilisten, maar ik werd niet gehoord. Daar was ik zó klaar mee. […] Ik móest even uit die ratrace, helemaal terug naar nul.”
En zo geschiedde. Zo’n beetje iederéén moest terug naar nul, tijdens de eerste coronalockdown in maart 2020. De mode-industrie pakte al gauw de draad weer haperend op, met fotoshoots-op-afstand en een streng testbeleid, maar Kroes dook onder. „Aanvragen stuurde ik niet eens door”, zegt Karadag, „Ze zat op een totaal ander spoor.”
Iedereen kon zijn creatieve ei op mij kwijt. Daar was ik zó klaar mee
„Willen ze dat we gezond zijn?” postte Kroes op 22 juli 2020 op Instagram. „Waarom is het boosten van ons immuunsysteem met vitaminen en gezond eten geen onderdeel om corona te bestrijden? Willen ze dat we verenigd of verdeeld zijn?” Die ‘ze’, dat waren „de media, de farmaceutische industrie, onze regeringen en alle grote bedrijven die heel andere belangen hebben dan de onze, zo lijkt het.”
Een maand eerder had Kroes haar aanwezigheid op het Dam-protest tegen racisme, waar de coronaregels door de drukte massaal waren overtreden, nog „onverantwoordelijk” genoemd tegenover journalist Merel Westrik: „Ik snap [dat] het niet respectvol was tegenover zorgmedewerkers, die juist zo hard werken om deze pandemie te bestrijden. Ik had er op die manier niet bij stilgestaan vooraf. Maar ik volgde mijn hart.”
Dat deed ze nu weer – maar in de gespannen dagen van toen werkte één post vol vraagtekens als een fragmentatiebom in de publieke opinie. Onverstandig en gevaarlijk, aldus onder anderen wetenschapsjournalist Diederik Jekel, voor iemand met een platform van toen ruim 6 miljoen Instagram-volgers. Kroes’ aansluiting bij Moederhart, een collectief van moeders dat zich uitsprak tegen de coronamaatregelen en tegen kindervaccinaties, plaatste haar definitief in de protesthoek. De woede van een deel van de Nederlandse bevolking die ze zich op de hals haalde culmineerde in „dreigbrieven in de bus en zo”, vertelt echtgenoot Sunnery James in Vogue. „Dat was best heftig. Daarna nam het af.”
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2024/09/05093144/web-0709ZATlev_doutzen-web2.jpg)
Mo Karadag bezag het allemaal van een afstand, en maakte zich zorgen. „Ik zat in een beschermende rol”, zegt hij. „Soms postte ze iets en dan vroeg ik: waarom wil je dit delen, waar komt dit vandaan? Als ze het dan uitlegde tijdens lange gesprekken aan de keukentafel, bleek ze veel genuanceerder te zijn dan ze overkwam. Maar dat zag ze zelf toen niet zo.” Zelf bouwde hij op dat moment Paparazzi Models om tot Platform Agency, nadat hij in 2018 de dagelijkse leiding van Sarah Keller had overgenomen. (Keller, Doutzens ‘zakelijke moeder’, overleed in 2021 aan longkanker.) Internationaal was met Kroes’ imago niet veel aan de hand; Karadag wist dat de deuren zo weer zouden opengaan. „Maar als Doutzen nooit meer had willen werken, was het ook goed. Het ging en gaat me vooral om haar geluk.”
Permanent waakzaam
Kroes heeft haar meningen niet bijgesteld, blijkt uit het interview. Gevraagd naar haar houding ten opzichte van vaccinaties zegt ze: „Ik vind te allen tijde dat je keuzevrijheid moet behouden in alles. De farmaceutische industrie is ook een verdienmodel. […] Dit betekent niet dat ik de medische wereld afkeur en niet dankbaar ben dat deze er is.” Ze wil niet meer bijdragen aan tweespalt – al was dat nooit haar bedoeling.
In plaats daarvan richt ze zich nu naar binnen. Sinds het overlijden van haar vader in 2022 realiseert ze zich in hoeverre ze getekend is door de duistere kant van haar Friese jeugd: hij was alcoholist en had een uiterst opvliegend karakter, wat haar als oudste dochter permanent waakzaam maakte, gespitst op gevaar. Zo zag ze de coronamaatregelen ook: als een gevaar waarvoor ze anderen moest waarschuwen. Móést, juist omdat ze een invloedrijk iemand is. Die zendingsdrang is ze voorlopig kwijt.
Sinds het overlijden van haar vader in 2022 realiseert ze zich in hoeverre ze getekend is door de duistere kant van haar Friese jeugd
Na het uitbreken van de oorlog in Gaza op 7 oktober vorig jaar kreeg ze berichten van mensen die wilden dat ze zich opnieuw uitsprak – ze deed het niet, hoezeer ze ook geraakt was, vertelde ze die maand in de podcast van influencer en corona-activist Isa Kriens. Want: zou ze door openlijk een kant te kiezen werkelijk een bijdrage aan de oplossing leveren, of mensen alleen een gevoel van schijnveiligheid bezorgen, de veiligheid van het grote getal?
Op de foto’s van modefotograaf Lachlan Bailey bij het interview is te zien welke weerslag de afgelopen jaren op Kroes hebben gehad: ze ziet er kwetsbaar uit, melancholiek. Wat gaat die andere uitstraling voor klussen opleveren, nu ze – onder haar eigen voorwaarden – haar rentree maakt?
„We bekijken het per project”, zegt Karadag. „In de modewereld is ze een icoon. Ze hoeft niks; ik hoop vooral dat ze zichzelf blijft toestaan om ook van haar werk te genieten.”
