Een homostel dat vredig oud mag worden: dat is revolutionaire televisie

Let op: dit artikel bevat spoilers voor aflevering drie van The last of Us.

„Ik dacht dat ik een zombieserie keek, waarom zit ik deze week opeens te huilen om twee oude homoseksuele mannen?” Die vraag stelden veel mensen zich online over ‘Long, Long Time’, de prachtige en veelbesproken derde aflevering van gameverfilming The Last of Us die sinds afgelopen maandag te zien is.

In ‘Long, Long Time’ wordt de hoofdverhaallijn – rouwende vader en weeskind proberen de zombie-apocalyps te overleven – losgelaten voor een thematisch uitstapje: een filmisch essay over het belang van de liefde, ook na de apocalyps. De vrolijke bebaarde Frank (Murray Bartlett) stapt in een val van de libertaire survivalist Bill (Nick Offerman). Heel voorzichtig laat Bill Frank toe tot zijn zelfgebouwde fort, waar hij de ‘geïnfecteerden’ al vier jaar op afstand houdt. Terwijl Frank doucht, te eten krijgt, en luistert hoe Bill het fragiele nummer ‘Long, Long Time’ van Linda Ronstadt ten gehore brengt op de piano, loopt de spanning op. Zal hij Bill wat aan doen? Maar nee: wat volgt is een kus, en een relatie die zestien jaar standhoudt.

Televisieregisseur Peter Hoar leidde het publiek expres om de tuin, gaf hij toe in een interview online cultuurmagazine Inverse. Toch was niet iedereen verrast. Veel lhbti-kijkers zagen de blikken, hoe het Frank opviel wat voor wijn Bill had uitgekozen, dat kwetsbare liedje. Een kruimelspoor van indrukken.

Hoop en herkenning

Zeker voor mensen uit minderheidsgroepen kan een verhaallijn of personage heel anders overkomen dan voor het vaak witte, heteroseksuele publiek waar de media nog steeds hoofdzakelijk op afgestemd zijn. Wat de één niet ziet, is voor de ander een bron van hoop, inspiratie, of herkenning. Persoonlijke context is allesbepalend.

De grenzen van wat in Hollywood-entertainment ‘normaal’ was waren lang scherp afgetekend – en daarmee ook het beeld van wat ongewoon is. De Hays-code, een zelfopgelegde lijst regels om te voorkomen dat de zedenpolitie opeens aan de deur zou staan, hield Hollywood in zijn grip. Seks, geweld, en homoseksualiteit? Daar moest je voorzichtig mee zijn.

Het is verleidelijk om te denken dat die regels er altijd waren. Dat de steeds nadrukkelijker aanwezige homoseksuele personages op televisie het resultaat zijn van onze recente verlichting. Dat klopt niet: tot begin jaren twintig was er in films veel meer mogelijk. De code volgde op een reeks schandalen in de jaren twintig, waardoor filmmakers voorzichtig werden. Pas in 1968 verdween die weer. De aangeleerde terughoudendheid werd nog langzamer losgelaten.

Maar film- en tv-makers legden zich niet écht neer bij de code. Ze bedachten een geheimtaal die niet zou opvallen bij brave, witte heteroseksuele burgers. Zo ontstond ‘queer-coding’, het gebruik van stereotypes, verwijzingen, gedragingen en visuele elementen om aan te geven dat een personage homo- of biseksueel was – en mogelijk een relatie had met een ander.

Vredig oud worden

Anno 2023 kijken mensen die queer-coding leerden ‘lezen’ en het mainstreampubliek nog steeds verschillend naar televisie-entertainment. Dat voel je terug in The Last of Us. ‘Long, Long Time’ werd weliswaar geschreven door een heteroseksuele man (Craig Mazin), maar verder bestaat het team voornamelijk uit oudere homoseksuele mannen.

Zonder hun kennis en begrip van lhbti-geschiedenis was deze aflevering minder geslaagd geweest. Peter Hoar en zijn crew wisten dat het verhaal van twee homoseksuele mannen die gelukkig oud mogen worden, die zelf mogen beslissen wanneer ze sterven en hoe, anders zou klinken dan dat van een heteroseksueel stel.

Vijftigers Bill en Frank zijn immers oud genoeg om de AIDS-crisis te hebben meegemaakt. De homogemeenschap wordt nog steeds meer dan gemiddeld getroffen door geweld en doodslag. Vredig oud worden is geen zekerheid.

„Deze metafoor is een geschenk”, schreef AIDS-activist Peter Staley. Tegelijkertijd plaatsten andere critici een kanttekening: sommige beelden en thema’s deden wel erg denken aan AIDS-clichés, en die zien we al genoeg.

Lees ook: Gaat de serie ‘The Last of Us’ de vloek op gameverfilming verbreken?

Hoewel de ergste cliché’s over lhbti-personages tegenwoordig minder vaak worden aangehaald, onderschatten veel kijkers hoe nieuw écht realistische vertolkingen van queer verhalen zijn. Hoe vaak zien wij oudere mannen die van mannen houden? Homoseksuele preppers met baarden die onder al die stoerheid een teer hartje blijken te hebben? Verhalen over mannen die samen de gehele breedte van een relatie meemaken, in plaats van het sexy jonge homostel of juist de seksloze beste vrienden te zijn?

Doordrenkt met verlies

In de game The Last of Us is Bill ook homo, maar in 2013 was zijn verhaal veel cynischer. We treffen hem wanneer Frank hem verlaten heeft. Onderweg komen we er achter dat Frank na een zombie-aanval is overleden. Sommige gamers waren wat nors over de aanpassingen: verder is de HBO-serie een zeer trouwe gameverfilming, en ze misten de scènes die Bill in de game heeft. Had hij Frank niet kunnen overleven, zoals in de game?

Liever niet. Verhalen over lhbti’ers worden al zo vaak doordrenkt met verlies van een partner, de échte openbaring is dat Bill en Frank er voor mogen kiezen om hun liefde voorgoed vast te houden.

‘Long Long Time’ voelt daarom revolutionair: mainstream-televisie over de toekomst, gemaakt met diep begrip van het verleden, van context, van cultuur. Of zoals online tijdschrift Slate het mooi zegt: „In een tijd waarin queer mensen steeds vaker worden weggezet als ‘ziek’ […] is een homoseksueel stel hier de hoeder van de beschaving, de rentmeester van de schoonheid.”