In de provincies lopen PvdA en GroenLinks minder warm voor een fusie dan in Den Haag

Op hun nieuwe campagne-outfit is het nog even wachten. „De eerste bestelling is vertraagd”, moet de Zeeuwse fractievoorzitter Gerwi Temmink van GroenLinks bekennen. Er komen rode jassen en groene jassen, met daarop de logo’s van beide partijen – maar wel pas twee weken later. Rood-groene jassen bleken niet mogelijk. Maar verder, zegt Temmink, zou de campagne in Zeeland het lichtend voorbeeld moeten zijn voor de politieke samenwerkings op links tussen de PvdA en GroenLinks. „Ik snap dat ze in Utrecht of Noord-Holland denken dat ze groot genoeg zijn, maar als je echt dingen wil veranderen, is het altijd beter om de krachten te bundelen.”

Bij de aanstaande Provinciale Statenverkiezingen gaan de Zeeuwse afdelingen van GroenLinks en PvdA al veel verder dan hun partijen elders in het land. In Zeeland staan de twee linkse partijen op 15 maart samen op één kieslijst, met PvdA-gedeputeerde Anita Pijpelink als lijsttrekker en GroenLinkser Temmink op plek 2. Ze hebben één programma geschreven en zullen straks na de verkiezingen één fractie in de Staten vormen. Daarna hopen ze samen in het nieuwe college van Gedeputeerde Staten aan te schuiven.

GroenLinks zit niet te geilen op het pluche, wij hebben een andere identiteit. Een fusie maak ik niet mee

Sam Pormes lijsttrekker GroenLinks Friesland

Zo ver als in Middelburg zijn de andere provincies nog lang niet. Uit een rondgang van NRC langs alle 23 provinciale lijsttrekkers van PvdA en GroenLinks blijkt dat in de elf andere provincies geen concrete plannen bestaan voor een provinciale fractiefusie na de verkiezingen. In sommige provincies zal wel gedeeltelijk samen campagne worden gevoerd, of zijn er plannen om nog intensiever samen te werken. Maar tegenover het idee van een partijfusie, en het volledig samengaan van provinciale afdelingen, bestaat in veel provincies nog grote twijfel of zelfs verzet.

De provinciale praktijk verschilt daarmee van het hoge tempo waarin de partijbesturen van GroenLinks en PvdA de samenwerking en mogelijke fusie verder willen brengen. Vorig jaar stemden de leden van beide partijen in met het vormen van een gezamenlijke Eerste Kamerfractie na de verkiezingen. Eind mei zullen de leden van de Provinciale Staten de nieuwe senaat kiezen. Als de gecombineerde Eerste Kamerfractie van GroenLinks en PvdA bevalt, zullen de partijen hoogst waarschijnlijk het samenwerkingsproces willen doorzetten richting de Tweede Kamerverkiezingen van 2025 – of eerder. Met een gezamenlijk programma en een gezamenlijke lijst.

Zeeuwse fusie

In de huidige landelijke campagne richting Statenverkiezingen trekken partijleiders Jesse Klaver (GroenLinks) en Attje Kuiken (PvdA) al zoveel mogelijk samen op. Deze zaterdag trappen de twee linkse partijen hun campagnes samen af in Den Bosch. Met een krachtenbundeling in de Eerste Kamer hopen GroenLinks en PvdA het kabinetsbeleid van Rutte IV naar links bij te sturen. Volgens de meest recente opiniepeilingen is het denkbaar dat het linkerblok straks de grootste partij in de senaat vormt. De huidige vierpartijencoalitie van VVD, D66, CDA en ChristenUnie heeft daar nu al geen meerderheid en lijkt verder weg te zakken.

De wens samen meer invloed te hebben speelt ook in Zeeland nadrukkelijk een rol. In het gezamenlijke verkiezingsprogramma Samen sociaal en duurzaam wordt de Zeeuwse fusie van GroenLinks en PvdA inhoudelijk gemotiveerd als „pure noodzaak”. Want: „We staan voor de enorme opgave om onze planeet leefbaar te houden en de ongelijkheid te bestrijden”. Een blik op de politieke machtsverhoudingen leert dat er ook een andere drijfveer is. Met slechts zes van 39 Statenzetels spelen PvdA en GroenLinks nu als afzonderlijke partijen een minieme rol van betekenis. Hoewel de PvdA al jaren meebestuurt, wordt de Zeeuwse politiek gedomineerd door rechtse en christelijke partijen. „We mikken op meer zeggingskracht voor de grote thema’s die nu spelen”, zegt lijsttrekker Pijpelink. Want die thema’s, zoals natuur, stikstof en energie, vragen in haar ogen om meer links beleid.

In elf provincies bestaan geen concrete plannen voor een provinciale fractiefusie na de verkiezingen

In provincies waar beide partijen groot zijn, zoals Groningen, wordt de noodzaak van samengaan niet gevoeld. In Groningen is GroenLinks de grootste partij met zes zetels, de PvdA de tweede met vijf. Deze zetelaantallen – een kwart van het totaal – maken dat GroenLinks en PvdA toch wel bijna standaard samen in het college komen. „Wij werken hier goed samen, maar kunnen heel veel stemmen trekken als afzonderlijke partijen”, zegt GroenLinks-lijsttrekker en gedeputeerde Melissa van Hoorn. Haar PvdA-collega Tjeerd van Dekken wil ook graag als PvdA „een zelfstandige koers blijven varen”. In tijden waarin de bestaanszekerheid van mensen door energiearmoede ter discussie staat, heeft hij „geen zin in een gesprek over fusies tijdens de campagne”.

Ook in provincies waar de PvdA historisch een stuk groter was dan GroenLinks is samengaan niet vanzelfsprekend. Zoals in Friesland. „De PvdA is hier van oudsher groot, wij zijn een kleine partij in de oppositie”, zegt de Friese GroenLinks-lijsttrekker Charda Kuipers. Inhoudelijk samenwerken gaat heel goed, zegt PvdA-lijsttrekker Edou Hamstra, maar dat doet zij ook geregeld met partijen als de SP, D66 en ChristenUnie. In Drenthe, waar de PvdA al decennia bestuurt en GroenLinks pas in 2019 voor het eerst ging meebesturen, merk je echt een verschil in partijcultuur, vindt GroenLinks-lijsttrekker Sam Pormes. „GroenLinks zit niet te geilen op het pluche, wij hebben hier echt een andere identiteit. Een fusie maak ik niet mee.”

Pormes geeft als voorbeeld dat de PvdA de traditie heeft geen enkele partij uit te sluiten bij collegeonderhandelingen, waar GroenLinks dat wel doet met Forum voor Democratie en de PVV. „Dan zie je dat wij meer in een anti-fascistische en anti-racistische traditie staan.” In Flevoland is dat verschil in houding ook merkbaar. PvdA-lijsttrekker Abassin Nessar zegt dat hij „geen enkele partij bij voorbaat uitsluit, ook extreemrechts niet, of hoe noem je dat”. „In 2019 hebben we ook met FVD gesproken, die toen de grootste werd. Ik heb in Flevoland nog geen antidemocratische tendensen gezien.”

In sommige provincies zijn PvdA en GroenLinks nog niet toe aan een fractiefusie, maar willen ze de samenwerking wel verder verdiepen. In Limburg overwegen de linkse fracties na de verkiezingen af en toe een gezamenlijk te vergaderen, zoals de Tweede Kamerfracties al doen. In Zuid-Holland hebben de leden van GroenLinks en PvdA gestemd voor een motie om „elkaar vast te houden bij onderhandelingen na de verkiezingen”. Net als Jesse Klaver en toenmalig PvdA-leider Lilianne Ploumen dat bij de moeizame kabinetsformatie in 2021 deden, zullen ze alleen samen gaan besturen, of anders niet. In Noord-Brabant, waar al veel gecombineerde PvdA-GroenLinks-gemeenteraadsfracties bestaan, zijn plannen om samen te flyeren en had de top-10 van de kandidatenlijsten al een bijeenkomst om kennis te maken. „We zijn hier in Brabant echt aan het flirten met elkaar”, zegt GroenLinks-lijsttrekker Jade van der Linden.

Ideologische toenadering

Over één ding zijn de provinciale lijsttrekkers het volmondig eens: de inhoudelijke verschillen tussen PvdA en GroenLinks zijn op provinciaal niveau klein. De lijsttrekkers zien vooral accentverschillen: in de verkiezingsprogramma’s richt de PvdA zich wat meer op sociaal-economische onderwerpen als wonen en arbeidsmarkt, waar GroenLinks de nadruk legt op klimaat en stikstof. Die thema’s zijn steeds meer met elkaar verbonden, schreven de twee wetenschappelijke bureaus van PvdA en GroenLinks maandag in het discussiestuk Samen onze toekomst in handen nemen. In het stuk, dat zaterdag op de congressen wordt besproken en moet dienen als aanzet voor een gezamenlijk verhaal, staat: „Groene en sociale politiek zijn inherent verweven met elkaar.” En ook: „We erkennen dat als we de klimaat- en biodiversiteitscrisis niet op een daadkrachtige en rechtvaardige manier bestrijden, dit de bestaanszekerheid van veel mensen op het spel zet en de ongelijkheid verder zal doen toenemen.”

Deze ideologische toenadering kan niet verhullen dat PvdA en GroenLinks provinciaal soms nog andere afwegingen maken als groene en sociale waarden botsen. In Limburg stonden de linkse bondgenoten de afgelopen periode tegenover elkaar als het ging om een uitbreidingsplan van autofabriek VDL Nedcar in Born. Het bedrijf wilde een extra productiehal bouwen, waarvoor zeven hectare van het naastgelegen Sterrebos moest worden gekapt. „Daar kwamen groen en arbeid elkaar tegen”, erkent PvdA-lijsttrekker Jasper Kuntzelaers. „De PvdA koos voor het behoud van werkgelegenheid, dat zit in onze roots.” GroenLinks-collega Thea Jetten zegt: „Wij hebben principieel tegen de kap van het tweehonderd jaar oude bos gestemd. Wij dachten echt: waarom gaat de economie altijd voor?”

Twee inhoudelijke verschillen die in meer provincies spelen zijn het voortbestaan van lokale vliegvelden en het bouwen van woningen in het groen buiten de bebouwde kom. De Overijsselse PvdA-lijsttrekker Annemieke Wissink herkent het: „Wij hechten wat meer aan de huizen, GroenLinks wat meer aan het landschap.” Sinan Özkaya, de GroenLinks-lijsttrekker in Zuid-Holland formuleert dat verschil net wat scherper: „Wij willen niet bouwen in het groen, de PvdA wel.” Het grote potentiële bouwproject in de Utrechtse polder Rijnenburg was vorig jaar bij de gemeenteraadsverkiezingen al een inhoudelijke splijtzwam tussen GroenLinks (niet bouwen) en PvdA (bouwen onder voorwaarden).

We zijn hier in Brabant echt aan het flirten met elkaar

Jade van der Linden lijsttrekker GroenLinks Brabant

In meerdere provincies staat de PvdA sympathieker tegenover het openen of open houden van lokale vliegvelden. Dit speelde of speelt nog bij Lelystad Airport, Maastricht Aachen Airport, Twente Airport en Groningen Airport Eelde. GroenLinks-lijsttrekker Corina Straatsma zegt dat haar partij „mordicus” tegen het openen van Lelystad is. „Het is zo verontreinigend… we moeten de natuur beschermen. Nog een vliegveld openen is niet meer van deze tijd.” PvdA’er Nessar staat „pragmatisch” tegenover Lelystad omdat hij de werkgelegenheid belangrijk vindt. „Wij zijn voorstander van openen onder voorwaarden: het aantal vlieguren mag per saldo niet omhoog en de CO₂-uitstoot moet dalen.”

Voor Twente en Eelde geldt dat beide luchthavens bezig zijn met nieuwe toekomstplannen. GroenLinks vindt dat de vliegvelden wegens de klimaatopgave dicht moeten, de PvdA houdt een slag om de arm. Zo zegt de Groningse lijsttrekker Van Dekken over Eelde: „Als het vliegveld volledig weet te verduurzamen en een bedrijfseconomisch houdbaar model ontwikkelt, willen wij er serieus naar kijken.”

Jesse Klaver en Attje Kuiken zijn steeds enthousiaster over het „stevige linkse blok” dat zij in Den Haag aan het smeden zijn, maar de partijleidingen van zowel GroenLinks als de PvdA geven hun provinciale afdelingen alle vrijheid om hun eigen tempo in het samenwerkingsproces te bepalen. Alles samen, zoals in Zeeland. Of nog geheel apart zoals in de meeste andere provincies. Inhoudelijk willen zij zich niet met hun campagnes bemoeien, maar toch zullen de twee partijleiders de komende weken in de provincie opduiken – soms samen, soms alleen. Hun verhaal zal vooral op de landelijke politiek zijn gericht, op de machtspositie in de senaat die lonkt.

Wij kunnen straks de grootste worden, zullen Kuiken en Klaver in koor roepen. Een duidelijke boodschap, maar wel eentje met risico’s. Want verwarring ligt op de loer. Zullen alle kiezers doorhebben dat de beoogde gezamenlijke senaatsfractie iets anders is dan de twee aparte kieslijsten in het provinciale stemlokaal? Behalve dan voor de kiesgerechtigde inwoners van Zeeland, want daar is al wél één lijst.

Bij de landelijke campagneleiders van PvdA en GroenLinks spookt één horrorscenario door het hoofd: dat nietsvermoedende kiezers straks uit enthousiasme voor de linkse pitch niet één maar twee namen in het stemhokje rood aankruisen. Het zou al die stemformulieren ongeldig maken.

Lees ook: Eerdere samenwerkingspoging GroenLinks, PvdA en SP