Ecoloog Rick van Malssen: ‘Wie zijn dieren niet beschermt tegen de wolf, zou geen schadevergoeding moeten krijgen’

Posted on August 30, 2024 by admin

Ruim een jaar geleden werd Rick van Malssen nog uitgelachen door een boswachter die werkzaam was in de provincie Utrecht. Van Malssen waarschuwde hem voor wolven die via loslopende honden zouden gaan wennen aan mensen.

„Doe dat losloopgebied even in de ban zolang er daar wolven actief zijn”, schreef Van Malssen over de omgeving van Austerlitz. „Wolven dulden geen rondzwervende honden in hun leefgebied.” Het antwoord dat hij terugkreeg luidde: „De beste stuurlui staan aan wal.”

Inmiddels weten we hoe het is afgelopen. Eén hond verdween van de radar, en een meisje werd omvergeduwd. Bij Austerlitz kun je ondertussen nog altijd gewoon je hond loslaten en is het wachten op de volgende confrontatie.

Van Malssen is wolvenecoloog. Hij houdt zich al bijna dertig jaar met deze dieren bezig. In Zweden, waar hij jarenlang woonde, was hij vanuit de roofdiervereniging verantwoordelijk voor de wolfwerende omheiningen in de provincie Västra Götaland. Er gold een landelijk beleid waar veel dierhouders gebruik van maakten. De overheid zorgde voor begeleiding en subsidies. Het was de taak van Van Malssen erop toe te zien dat die omheiningen goed werden neergezet.

Er leefden in die zuidwesthoek van Zweden zo’n vijf roedels en er zijn er in al die jaren in heel Zweden maar twee of drie door correcte rasters heengegaan, maar niet bij die van Van Malssen. „Waarschijnlijk was er op die plaatsen iets met de stroom aan de hand. Wolven voelen het. Ze voelen of er spanning op de draden staat.”

Anderhalve meter stenen

Toen de wolf zich in Nederland meldde besloot Van Malssen terug te keren om zijn kennis te delen met de veehouders, gemeentes en provincies. Dat viel tegen, want weinigen waren in zijn kennis geïnteresseerd. En nog altijd wordt zijn hulp niet vaak ingeroepen. Van Malssen vermoedt dat veel veehouders die hulp niet willen. Het is namelijk makkelijker om een schadevergoeding te krijgen voor een schaap dat gedood is door een wolf, dan om een veilig hek te plaatsen.

„Ik had een afspraak met een boer bij mij in de buurt die zijn schapen wilde gaan beschermen. De juiste palen stonden al in de grond, dus het zou niet veel geld gaan kosten. Hij zag het wel zitten, maar zijn collega die erbij stond hoorde ik tegen iemand anders zeggen: ‘Dat gaat hij niet doen, hoor.’ Ik heb daarna nooit meer iets van die boer gehoord. Ik denk dat hij door zijn collega is teruggefloten. Er lijkt een lobby te worden gevoerd om het op confrontaties te laten aankomen en zo afschot te kunnen bewerkstelligen.”

Vrijwilligers plaatsen een wolfwerend hek volgens de instructies van Rick van Malssen.

Foto’s: Dieuwertje Bravenboer

Van Malssen vertelt dat een wolf een mens alleen aanvalt wanneer hij wordt bedreigd en geen uitweg ziet. Dat gebeurde in 2023 in het Drentse dorpje Wapse. Daar werd een boer in zijn arm gebeten. Het kwam groot in het nieuws.

„Ik ben daar direct gaan kijken”, zegt Van Malssen, „omdat er in alle media werd gesproken over een goed wolfwerend hek. Wat ik aantrof was inderdaad een hek. Maar vlak naast dat hek lag een stapel stenen van anderhalve meter hoog. Ik heb er foto’s van. De wolf hoefde er maar op te klimmen om zo in het weiland te kunnen springen waar de schapen stonden. Alleen: hij kon toen niet meer terug. Hij zat als het ware gevangen.”

Het Openbaar Ministerie, dat de zaak seponeerde, stelt dat de wolf daarna onrechtmatig werd gedood. De boer had de wolf bedreigd met een riek en had geweigerd het hek te openen om de wolf een vluchtweg te bieden. Van Malssen: „Een wolf zal niet snel over een hek heen springen, tenzij er een berg met stenen naast ligt. Hij zal eerst proberen er onderdoor te graven. Daarom is de onderste draad de belangrijkste draad. Die mag niet hoger zijn dan twintig centimeter boven de grond. Er moet stroom op staan, en die stroom mag niet weglekken via het gras of ander materiaal. Als de wolf eronderdoor probeert te graven zal hij een klap op zijn neus krijgen en leren dat je van vee af moet blijven.”

Een wolf denkt vooruit

Een deugdelijk wolfwerend hek bestaat uit vijf horizontale stroomdraden, zegt Van Malssen. De afstand tussen die draden luistert nauw. Je moet de volgende hoogte aanhouden: vanaf de grond twintig, veertig, zestig, negentig en honderdtwintig centimeter. En die draden zijn vastgemaakt aan stevige palen die diep in de grond staan. Egels en hazen kunnen eronderdoor. Vossen springen ertussendoor – zolang ze tijdens de sprong de grond niet raken krijgen ze geen schok, en herten en reeën springen eroverheen. Een wolf kan wel springen, maar zal het niet snel doen als hij weet dat er stroom op de draden staat. Die prooi moet namelijk ook weer mee terug. Die eet hij niet ter plaatse op. Een wolf denkt vooruit.

„Wolven moeten leren van vee af te blijven”, zegt Van Malssen, „en als die hekken niet deugen, zoals we in de praktijk vaak zien, zoals rasters met slappe prikstokken, of hekken met hangende draden, dan leren de welpen ook dat een schaap een makkelijke prooi is. Ze moeten juist wegrennen bij het zien van een schaap. De enigen die dat kunnen bewerkstelligen zijn de veehouders. Er is geld beschikbaar. Maar dat alleen is niet voldoende. Er moet ook controle op komen. Dat is misschien nog wel het belangrijkste. Dat die hekken eerst worden gecontroleerd voordat de subsidie wordt verstrekt.”

Een wolfwerend hek bestaat uit horizontale stoomdraden die zijn vastgemaakt aan stevige palen die diep in de grond staan.

Foto’s: Dieuwertje Bravenboer

Van Malssen rekent voor wat zo’n hek kost. „Ik ken een professionele omheiningbouwer die 8 euro per meter rekent: inclusief palen, draden, poorten en een stroomapparaat. Voor een gebied van honderd bij honderd meter, een hectare dus, ben je klaar met 3.200 euro. Voor iedere veehouder is er maximaal 20.000 euro aan subsidie beschikbaar. Als je het door mij laat doen – mijn hulp en advies zijn kostenloos – is het helemaal voordelig, maar in de media lees je vaak het tegenovergestelde. De veehouders worden telkens geciteerd, dat het onbetaalbaar is, zonder dat iemand even checkt of het klopt.”

De dierhouders die Van Malssen al heeft geholpen, een stuk of vijftien in heel Nederland, hoeven helemaal geen fan van de wolf te zijn. Hun motivatie voor een wolfwerend hek is dat ze van hun eigen dieren houden, zoals Elize Borsten van Horsewise. Zij leidt een therapeutisch coachingsprogramma met paarden. Haar cliënten zijn vooral kinderen die zijn vastgelopen op school of die kampen met sociaal-emotionele problemen, met adhd of een autismespectrumstoornis.

„Tegenover elkaar aan een tafel zitten werkt niet altijd even goed”, vertelt Elize Borsten. „Hier ben je buiten, en de paarden laten je van alles zien. Als je gedrag verandert, verandert een paard vaak mee. Je kunt mensen iets vertellen via het paard. Juist kinderen zijn hier erg ontvankelijk voor.”

Elize Borsten deed een oproep via Groep Wolf op Facebook, of er iemand was die haar kon helpen met een goed hek. Ze moest er niet aan denken dat een wolf haar dieren zou grijpen. En zo’n scenario was inderdaad niet ondenkbaar omdat haar bedrijf grenst aan Landgoed Den Treek. Het gebied waar een wolf tegen een meisje duwde en waar een hond verdween. Van Malssen meldde zich met vrijwilligers bij Horsewise en adviseerde welk materiaal er nodig was en hoe ze het moesten monteren.

Het juiste moment

Elize Borsten blijft het hoe dan ook zorgelijk vinden en durft voorlopig met haar paarden en cliënten het bos niet meer in. Van Malssen beaamt dat er een probleem is. „We hebben nog geen probleemwolf, maar wel een probleemsituatie en daar zou je naar moeten kijken. Nederland bestaat als land niet voor wolven. Hun leefwereld bestaat uit geschikte en ongeschikte plekken om zich te vestigen. Ze zoeken rust, ruimte en genoeg prooidieren. Er lopen er nu zo’n honderd rond. De geschikte gebieden zijn inmiddels wel zo’n beetje ingenomen. Heel veel meer zullen het er denk ik niet worden.”

Er zijn al in Nederland geboren wolven teruggekeerd naar het land van hun ouders. Er zullen er nooit te veel komen, maar er kunnen desalniettemin situaties ontstaan waarbij mensen en wolven elkaar in de weg zitten. Van Malssen vindt het toedienen van een pijnprikkel met een paintballgeweer in dat geval de beste oplossing.

„Dat deden we in Zweden ook. Bij voorkeur door een dierenarts en niet door een jager. Het werkt perfect. Je moet het alleen wel doen op de juiste manier: op het conflictmoment moet je ze raken. Wanneer het dier bijvoorbeeld te dicht bij een auto of mens komt. De wolf moet leren dat hij uit de buurt moet blijven. Verdoven en zenderen heeft dus geen zin, want een wolf heeft geen idee hoe hij ineens aan die halsband om zijn nek komt. Hij moet op het juiste moment de schrik van zijn leven krijgen en daarna mensen en voertuigen, of bepaalde gebieden gaan mijden.”

Het gaat Van Malssen erom dat de wolf een eerlijke kans krijgt en daar zet hij zich voor in. Hij vindt het erg dat mensen hun schapen in de waagschaal stellen om de wolf weg te kunnen krijgen. „Wie zijn dieren niet beschermt zou geen schadevergoeding moeten krijgen”, zegt hij. „Het is hetzelfde als met een huis. Je doet de deur op slot maar laat het raam open staan. Dan kun je wachten op inbrekers en de verzekering betaalt de schade niet uit. Elke veehouder zou afdoende maatregelen moeten nemen. Dit beleid zou landelijk moeten worden uitgezet, zoals dat in Zweden is gedaan. En ja, dat kan ook in een dichtbevolkt land als Nederland, daarvan ben ik overtuigd.”

Leven
NIEUWS

Kookboekschrijver Meera Sodha: ‘Als je bij mij thuis komt eten, krijg je deze gerechten’

admin
November 14, 2024
0

Na drie succesvolle kookboeken, Made in India, Puur India, Azië en een veganistische receptenrubriek in de Britse krant The Guardian verloor Meera Sodha het plezier in koken. Ze schrijft openhartig over die donkere periode in haar nieuwste boek Bij Meera aan tafel. „Ik heb heel lang in bed gelegen en maanden en maanden niet gekookt”, vertelt ze tijdens een videogesprek vanuit haar huis in Londen. De oorzaak noemt ze complex, maar de vele deadlines, een jonge baby en de coronapandemie hielpen niet. „Het was een opeenstapeling van alles in mijn leven waardoor ik mijn hoofd niet meer boven water kon houden en mijn weerstand volledig verdween.”

Het omslagpunt kwam toen ze zag dat haar man, die naast zijn baan alle zorg voor hun dochters en het huishouden op zich had genomen, brak. „Ik was zo met mezelf bezig dat ik me niet had afgevraagd hoe het met hem ging.”

Ze ging naar de keuken, pakte intuïtief wat ingrediënten, linzen, curryblad, citroengras en chilipepers, en maakte dahl. „Ik voelde een nieuwe energie in mijn vingertoppen, kon mijn longen voelen en weer ademhalen. Voor het eerst in lange tijd voelde koken anders, niet als een opgave.”

Ik was zo met mezelf bezig dat ik me niet had afgevraagd hoe het met hem ging

Sodha besefte toen dat dit was hoe ze wilde koken, eenvoudige gerechten voor haar man, dochters en zichzelf. En ze realiseerde zich hoe belangrijk ze de avondmaaltijd vindt. „Niet het ontbijt, niet de lunch, ik wilde alleen nog maar het avondeten maken.”

Het vermogen om een lekkere avondmaaltijd – de Engelse titel van haar boek is Dinner – op tafel te zetten noemt ze een ‘superkracht’. Ze kreeg weer plezier in koken; het voelde als een prestatie om iedere dag een maaltijd voor te bereiden en ’s avonds met haar gezin aan tafel te zitten. „Ik weet niet of dit voor iedereen geldt die mentaal door een diep dal is gegaan, maar ik was verdoofd, ik voelde niks meer. Door het klaarmaken van het avondeten voelde ik me geaard, ik had weer een doel.”

Bij moeder nog vlees

De recepten die ze in deze periode maakte vormden de basis van Bij Meera aan tafel. Ze noemt het haar meest persoonlijke boek. „Ik kookte altijd, maar het was nooit echt het soort eten waar ik van houd.” En dan aarzelt ze even. „Ik twijfel of ik dit woord moet gebruiken, maar het ging erom andere mensen te imponeren. Heel veel in deze wereld draait om indruk maken, waarom zou je anders nieuwe recepten verzinnen? Maar ik hou juist van eenvoudig eten. Als je bij mij thuis komt eten, krijg je de gerechten in dit boek.”

Door het avondeten voelde ik me geaard, ik had weer een doel

Die zijn allemaal vegetarisch. Alleen als ze bij haar moeder eet, eet ze nog weleens vlees. „Eten is niet alleen brandstof, maar ook nostalgie, plezier, geschiedenis en traditie, dus ik hou wat ruimte vrij voor mijn moeders kip curry of kip pilav, waar ik dol op ben.”

Sodha is de dochter van Indiase ouders uit Oeganda, die in 1972 het land moesten ontvluchten, omdat dictator Idi Amin de bevolking tegen de Indiase minderheid ophitste. „Ik heb geen plek om naar terug te gaan, ik kan niet naar het huis waar mijn ouders geboren zijn, de gemeenschap van toen is er niet meer. Daarom hou ik me vast aan de verhalen en de spullen die me verbinden met dat verleden.”

Ze staat op en komt terug met een houten lepel die haar dierbaar is, die ze van haar moeder kreeg en waar ze in haar boek over schrijft, net over als het koperen pannetje van haar oma en de beelden van de Hindoegoden Ganesha, Lakshmi en Annapurna in haar keuken. Ze staat weer op, pakt haar telefoon en laat ze zien. Ze is niet religieus, schrijft ze in haar boek, maar ‘door verbinding, traditie of rituelen’, geven ze haar ‘troost en het geluk dat ze nooit in haar eentje staat te koken’.

Haar ouders kwamen op het Engelse platteland van Lincolnshire terecht. „Wat mijn moeder aan mij heeft doorgegeven is dat koken je verbindt met tradities en in mijn geval was dat de Indiase Gujarati-keuken.” Gujarat is een deelstaat van India die aan Pakistan grenst.

De Indiase en Aziatische keuken zijn belangrijk voor Sodha, maar in Bij Meera aan tafel is de stijl veel uiteenlopender met invloeden uit bijvoorbeeld de Italiaanse en Egyptische keuken. De 120 recepten ademen de Londense diversiteit waar ze deel van uitmaakt. „Eten verandert met de omgeving en de mensen mee en dat omarm ik. Als ik iets van een andere cultuur gebruik, doe ik dat met respect en begrip voor de oorsprong, maar eten is ook een geweldig creatief medium.”

En eten is leuk, benadrukt ze. „Het moet leuk zijn. Hoewel de aanleiding voor dit boek verdrietig was, is het boek vrolijk geworden. Ik hou nu van mijn leven en als ik niet was ingestort, was ik zonder nadenken op oude voet door blijven gaan. Nu leef ik bewust en weet ik wat me gelukkig maakt.”

Dat zijn kleine dingen als zonlicht op haar gezicht, yogalessen, om drie uur klaar zijn met werken – en eenvoudige gerechten. „Ik heb aan dit boek echt met mijn hart en buik gewerkt. Wat ik er zo fijn aan vind is dat het me weer bij mezelf heeft gebracht.”

Leven
NIEUWS

In de Westelijke Tuinsteden zouden functioneel ingerichte woningen leiden tot ‘een gelukkiger gezinsleven en een vitale samenleving’

admin
November 13, 2024
0

Een halve eeuw geleden geleden verdween de verzuiling stilletjes uit Nederland. Maar in Slotermeer, de oudste van de Westelijke Tuinsteden van Amsterdam, zijn de restanten ervan nog zichtbaar. Daar staan in de Dobbebuurt ‘katholieke’ woningblokken van vijf verdiepingen tegenover ‘algemene’. De bewoners van de algemene, rechttoe-rechtaan-blokken moeten een trappetje op naar de entree van hun woningen. De katholieke blokken hebben daarentegen op de begane grond een soort kerkportalen als ingangen, met gemetselde bogen en eenvoudige tympanen. Boven de bogen zitten veelkleurige, half abstracte mozaïeken van de kunstenaar Theo Forrer. Met enige moeite vallen hierin onder meer ploegende boeren, zwoegende werklui en de hand van god te herkennen.

De door Nielsen Spruit en Van der Kuilen ontworpen algemene blokken zijn begin jaren vijftig gebouwd voor de algemene woningbouwvereniging Rochdale. De blokken die een katholieke woningbouwvereniging liet neerzetten zijn van Aat Evers en Geert Sarlemijn, twee traditionalistische architecten die omstreeks 1950 de cursus kerkelijke architectuur van pater-architect Dom Hans van der Laan volgden. Evers en Sarlemijn gaven hun bakstenen woondozen, waarvan enkele in de jaren tachtig helaas vaal wit zijn gestuct, niet alleen stichtelijke entrees maar ook natuurstenen lateien en vier dikke, bakstenen zuilen op de kopse kanten. Een naburig, ook door hen ontworpen blok met winkels en woningen heeft zelfs rijen witte zuilen met rare ionische kapitelen aan weerszijden van een boogvormige poort.

De stedenbouwkundige Cornelis van Eesteren, hoofd stadsontwikkeling in Amsterdam, zag de architectonische gevolgen van de verzuiling in Slotermeer met lede ogen aan. De hoofdontwerper van de Westelijke Tuinsteden hield niet van diversiteit. Het liefst had hij de enorme Amsterdamse uitbreidingswijken helemaal volgezet met radicaal modernistische architectuur. Van Eesteren en Sarlemijn en andere architecten die in Slotermeer hadden gebouwd vond Van Eesteren „kwalitatief op een laag peil” staan, schrijft Ineke Teijmant in het boekje De Dobbebuurt. Ze hadden er gezorgd voor een weerzinwekkende „kakofonie”, meende hij. De bewoners dachten hier anders over: zij vonden Slotermeer juist „gezellig gevarieerd”.

Goede smaak

Om de kloof tussen de smaak van Van Eesteren en die van de toekomstige bewoners van de Westelijke Tuinsteden te dichten, was in 1946 de stichting Goed Wonen opgericht. Uitgangspunt van Goed Wonen was dat smaak een kwestie van opvoeding is en de meeste Amsterdammers onopgevoed waren. „Slechts zelden treft men een interieur aan, waarin zuivere vormgeving, innerlijk evenwicht en harmonische kleurencombinatie ons het gevoel geven van werkelijke sfeer”, schreef de voorzitter van Goed Wonen (en Amsterdamse PvdA-wethouder van Volkshuisvesting) Jan Bommer in 1948 in het eerste nummer van het gelijknamige tijdschrift.

Om de lezers bij te brengen hoe ze hun interieurs konden zuiveren van zware balpootmeubelen en andere foute huisraad, schreef Goed Wonen niet alleen over „doelmatige” woninginrichting maar ook over kitsch en de vraag of massaproductie „een gevaar was voor onze persoonlijkheid”. Ook deed het tijdschrift de lezers een proefje aan de hand om vast te stellen of hun interieur ‘zuiver’ genoeg was: de melkflestest. De dikke, onelegante melkfles was „typerend voor onze tijd en voor de stand van onze natuur- en scheikunde” en past in elk „modern” interieur, zo legde de bedenker van de melkflestest uit. „Als u het beslist nodig vindt om de melk eerst over te gieten in een ‘mooi’ kannetje, dan is er ergens iets fout òf bij u òf bij uw interieur, want de fles is goed.”

In de jaren vijftig en zestig liet Goed Wonen twaalf modelwoningen inrichten in de Westelijke Tuinsteden. Wat de toekomstige tuinstedelingen daar toen zoal aantroffen, is te zien in de Van Eesteren Museumwoning, gevestigd in een woning in een algemeen blok in de Dobbebuurt. Hier staan de woon-, eet- en slaapkamer vol met huisraad die Goed Wonen had goedgekeurd, zoals de nog altijd populaire slaapbank van Mart Visser en een fauteuil van gebogen rotan. Aan de knalrode wand van de woonkamer hangen metalen wandrekken van het merk Pilastro, de keuken heeft een modulaire Bruynzeelkeuken van Piet Zwart en in de slaapkamer staan bedden van Auping met ‘hygiënische’ metalen spiraalbodems. Boven de eettafel hangt de beroemde en nog altijd geproduceerde PH 5-lamp van de Deense ontwerper Poul Henningsen.

De eerste modelwoning van de Westelijke Tuinsteden stond in Slotermeer en was in 1955 ingericht door Johan Niegeman, die in de jaren dertig in Stalins Sovjet-Unie had gewerkt. Daar werkte hij onder meer aan ‘sotsgorods’ als Magnitogorsk, nieuwe socialistische steden waar de Nieuwe Mens gestalte moest krijgen. De sotsgorods werden een faliekante mislukking en Niegeman moest in 1937, net als eerder de communistische architect Mart Stam, de Sovjet-Unie verlaten.

Betere mensen

Ook de Westelijke Tuinsteden waren bedoeld als een soort sotsgorods. Ontwerpers als Niegeman geloofden dat ‘zuiver’ ingerichte woningen betere mensen zouden maken van de bewoners. Mensen die zich omringen met melkflessen en andere ‘neutrale’ industrieel vervaardigde voorwerpen en meubels getuigen van een sterke persoonlijkheid, schreef Goed Wonen: „Zij hebben geen opvallende meubelen nodig in hun interieur om zichzelf tot recht te laten komen. Hoe eenvoudiger de meubelen, hoe beter de mens uitkomt.” Ook zouden functioneel ingerichte en hygiënische woningen leiden tot „een gelukkiger gezinsleven, een harmonieuze opvoeding van de kinderen en een vitale samenleving”.

De modelwoningen vielen lang niet bij alle bezoekers in de smaak. Velen vonden ze ‘kaal’ en ‘ongezellig’. En de degenen die er wel in iets zagen, konden de eenvoudige, maar desondanks dure huisraad meestal niet aanschaffen. Zo bleef het zuiver vormgegeven interieur alleen weggelegd voor een elite die ermee kon getuigen van hun goede smaak.

Museumwoning Van Eesteren. Freek Oxstraat 27, Amsterdam. Info: www.vaneesterenmuseum.nl/museumwoning

Leven
NIEUWS

Column | De oppaskat van Jan

admin
November 13, 2024
0

Mijn vriend Jan kwam bij ons eten. Van tevoren zei Willem: „Ik heb echt zin in vanavond. Jan gaat in ieder geval niet zo verschrikkelijk lopen jeremiëren over de toestanden in de wereld.” Daar verheugde ik me ook op, want ik kan er alleen tegen als ik zelf jeremieer.

Jan kwam bij het vallen van de avond binnen, een en al benen en glanzend kaal hoofd. Kaas klom als een kapucijnaapje tegen hem op, nestelde zich op zijn schoot en lispelde dat hij spaghetti carbonara wilde. Die kreeg hij, in een handomdraai door Jan bereid, maar vol en vet en bevredigend. De kaarsen brandden, er werd gegeten, buiten was het zacht novemberweer.

Jan woont in Leeuwarden, maar past in Amsterdam op een kat van achttien jaar oud, die allerlei medicijnen nodig heeft om door de dag te komen. Ik had weinig begrip voor de hele situatie. Een bejaarde kat in het licht van deze tijd vraagt te veel van iedereen, zeker op een avond als deze, die eindeloos moest duren. Ook heb ik mijn vader weleens een ongelukkig kuikentje, wiens hoofd verkeerd om aan zijn lijf zat, bij geboorte de nek om zien draaien. Toen zat het hoofd weer goed, maar daar was dan ook alles mee gezegd.

De kinderen gingen slapen. Willem bracht ze naar boven, aan tafel werd het even stil. Ik begon maar weer eens over het lot van vrouwen over de hele wereld. „Het is de alsof de wapens in je handen van suiker zijn, in een heel stroperige zich eeuwig herhalende droom”, fluisterde Jan en daarna, schel: „We kunnen er helemaal niks aan doen, vergeet die linkse lente.” We deden de gordijnen dicht. Willem kwam naar beneden, we moesten het er toch nog iets langer over hebben, je komt er niet onderuit. Dus vroegen we ons af waarom er zoveel stemmen zich laven aan de steeds grotere chaos, hoe die stemmen iedereen nog verder opdrijven, de waanzin willen laten heersen, de hoofdstad vol geweld en zij, juichend achter hun schermpjes verontwaardiging fingerend. „Het is nu wachten op Gavrilo Princip, en ondertussen verdringen ze elkaar om hem te mogen zijn”, zei ik en was geheel niet ontevreden met mezelf.

Toen begon Jan nonchalant The Waste Land te citeren en daarmee keerden we terug naar onze eigen, voor velen onuitstaanbare, veiligheid van oude teksten, liedjes, luisterend, in stille bewondering. Drie sukkels aan een keukentafel, met een stapel boeken, Medea en Cavalleria Rusticana. Een grote troost, maar één die moeilijk te vinden is, en daarom in het dagelijkse leven steeds verder uit zicht leek te verdwijnen.

De kat moest haar pillen, Jan vertrok even plots als hij gekomen was. Wij zaten nog even. Ik dacht aan Antigone die haar broer wilde begraven tegen de wens van de staat in. Daarna dacht ik aan mijn vader, die weigerde onze dode hond aan de dierenarts af te geven en hem achter in de tuin onder een appelboom begroef.

De volgende dag fietste ik met Kaas en Cléo katerig door onze straat. Op de hoek stond een verwarde man naar duiven te trappen. „Rot op, tyfusbeesten” schreeuwde hij. Toen kreeg hij er eentje onder zijn laars en stond met zijn volle gewicht op het beestje. Ik fietste met kloppend hart door en dacht aan de oppaskat van Jan. Moge het lieve dier voor eeuwig leven.