Grootste offensief op Russisch grondgebied sinds WOII zaait angst en verwarring

Een man uit Moskou moet naar zijn hoogbejaarde moeder in de regio Belgorod, maar heeft geen idee hoe hij er moet komen. „Ik moet haar verzorgster aflossen, maar de route gaat via Koersk en alle wegen zijn afgesloten door het Russische leger”, vertelt de man, die anoniem wil blijven, telefonisch. Het dorp van zijn moeder bevindt zich in het gebied waar het Oekraïense leger sinds anderhalve week oprukt met manschappen en drones. „Een kennis schreef me dat ze ’s nachts knallen hoort. Oekraïense drones zouden luchthavens van Belgorod, Voronezj en Lipetsk aanvallen”, zegt de man.

Sinds het begin van de Oekraïense verrassingsaanval in de Russische grensregio Koersk, anderhalve week geleden, heersen paniek, onbegrip en ontreddering onder de Russische inwoners van het gebied en hun familieleden elders. En hoewel Russische media berichten dat evacuatie van de bevolking in volle gang is, klagen inwoners over het gebrek aan hulp en informatie.

„Er was geen officiële informatie, het gemeentelijke en regionale bestuur in Soedzja vertelde ons niet waarheen we moesten vluchten, of welke instantie zich met de evacuatie bezighoudt”, vertelde ‘Irina’ uit het door Oekraïne ingenomen stadje Soedjza aan nieuwssite Cholod, die haar naam om veiligheidsredenen veranderde. „Dus ben ik met mijn kinderen naar de kelder gevlucht om daar de gevechten af te wachten. Het huis naast het onze werd verwoest.” Dorp na dorp kreeg afgelopen dagen opdracht te vertrekken. Met het offensief – het grootste op Russisch grondgebied sinds de Tweede Wereldoorlog – weet Kyiv de Russen voor het eerst sinds 2022 te confronteren met de dagelijkse oorlogsrealiteit.

Ook in regiohoofdstad Koersk, een stad van bijna 450.000 inwoners, heerst paniek en onbegrip. In Telegramgroepen wisselen inwoners berichten over de situatie uit en delen foto’s van de schade. Bij een foto van een kapotgeschoten huis schrijft een jonge man: „Dat is ons balkon.” De vele beelden konden door NRC niet worden geverifieerd. Velen vragen zich af waarom de autoriteiten niet of traag te hulp schieten.

Een anonieme inwoonster van Koersk schreef donderdag per chatbericht dat inwoners al langer vreesden voor een Oekraïense inval. „Maar toen het begon, bleven de media stil. Er werd gezegd: ‘we houden ze wel tegen, maakt u zich geen zorgen’. En nu worden er iedere dag nieuwe gebieden ingenomen en loeien de sirenes onophoudelijk.” Ze schrijft over evacuees en vluchtelingen, die vanuit de dorpen komen en verhalen vertellen over de schade en (burger)slachtoffers. „Er is te weinig medisch personeel en de mortuaria zijn overvol. Goddank zijn er ambulances aangekomen uit Moskou. Ach, wanneer zal dit alles ophouden?”

Volgens het ministerie van Noodsituaties zijn er 143 tijdelijke opvangcentra ingericht in elf regio’s. Russische media berichten over in totaal van 120.000 burgers die naar elders zijn gebracht. Een deel van de evacuees wordt opgevangen in steden rond Moskou. In Koersk zelf worden mensen opgevangen in zomerkampen en recreatiecentra.

Gevluchte Russen krijgen hulpgoederen van het Russische Rode Kruis.

In de chaos zouden honderden burgers vermist zijn geraakt, blijkt uit oproepen van familieleden. Het Oekraïense leger claimt ruim tachtig dorpen in handen te hebben. Halverwege de week kondigde Oekraïne aan een ‘humanitaire corridor’ te openen voor burgers die het gebied willen verlaten. Het lijkt niet waarschijnlijk dat veel Russen van die mogelijkheid gebruik zullen maken. Al twee jaar wordt hen ingeprent dat Oekraïners nazi’s zijn en dat Oekraïne vol zit met NAVO-troepen, die zich willen wreken op Russen.

Russische propagandamedia haken daarop in met berichten dat „heel veel” buitenlandse soldaten zich onder de Oekraïense troepen zouden bevinden. Die beweringen gaan gepaard met de constatering dat de NAVO wel betrokken moét zijn bij de operatie. „Het mag duidelijk zijn dat Oekraïne nauwelijks in staat is zoiets zelf te doen”, zei de commandant van het Tsjetsjeense paramilitaire Achmat-bataljon tegen de Russische staatspers.

Deze Apti Alaoedinov kreeg eerder zelf zware kritiek van pro-Kremlin bloggers, vanwege de trage tegenreactie van de Tsjetsjeense eenheden ter plaatse. De Russische verdediging stelt volgens analisten weinig voor. „Het is een allegaartje. Tsjetsjenen van het Achmat-bataljon, onbeduidende groepjes voormalige Wagner-huurlingen en enkele andere brigades, met daarin ook dienstplichtigen”, zei militair analist Jan Matvejev tegen tv-zender Dozjd. Het Institute for the Study of War (ISW) noemde de Russische reactie vrijdag „ineffectief” en stelde dat Rusland meer controle lijkt te hebben „over de informatievoorziening, dan over het aanpakken van zijn militaire problemen in Koersk”.

Op hun beurt klagen lokale en regionale autoriteiten in de getroffen regio’s al dagen over gebrek aan assistentie vanuit Moskou. De gouverneur van Belgorod, Vjatsjeslav Gladkov, kondigde deze week na Koersk de noodsituatie af en uitte openlijk zijn zorgen. „De situatie is extreem moeilijk. Huizen worden vernietigd, burgers sterven of raken gewond.” In een video op Telegram voegde hij er onomwonden aan toe: „Wij hebben geen mogelijkheid tot reddingswerk en kunnen geen medische hulp verlenen, omdat de tegenstander dat verhindert.”

Complottheorieën

In plaats van een overtuigende tegenaanval in te zetten, houdt het Russische leger zijn aandacht gevestigd op het offensief in de Oekraïense Donbas. Het Institute for the Study of War schreef vrijdag dat de Russische strijdkrachten „hun relatief hoge offensieve tempo behouden in de regio Donetsk. Dit toont dat het Russische militaire commando prioriteit blijft geven aan opmarsen in Oost-Oekraïne, ook al oefent Oekraïne druk uit op de Russische strijdkrachten in de regio Koersk.” Daarmee houdt Poetin zich, niet voor het eerst, doof voor noodkreten van zijn eigen bevolking.

Of speelt er meer? De verbazingwekkend trage reactie speelt op Russische sociale media complottheorieën in de kaart. Daar klinken geluiden dat de Russische legerleiding de Oekraïners expres zou hebben laten begaan om zich te wreken voor een golf van arrestaties, afgelopen maanden binnen het leger. Hoewel in veel gevallen ‘corruptie’ als aanklacht wordt genoemd, zou de werkelijke reden liggen in Poetins onvrede over de voortgang van de oorlog.

Dat Poetin afgelopen week een ‘anti-terreuroperatie’ afkondigde, in plaats van een militaire tegenoperatie, wekte eveneens verbazing. Net als het feit dat hij zijn trouwe bondgenoot, voormalig lijfwacht en oud-inlichtingenchef Aleksandr Djoemin aanstelde om die te leiden. Volgens de (uitgeweken) Russische journalist en politiek analist Konstantin Eggert zou het uitblijven van een reactie te maken hebben met Poetins wantrouwen tegen zijn eigen legertop. „Oordeel zelf: [Poetin stelt] een voormalige presidentiële bewaker aan om de militaire reactie te leiden op een goed gepland en doordacht offensief van de Oekraïense strijdkrachten op Russisch grondgebied”, schreef Eggert vrijdag in zijn column voor Deutsche Welle.

Niet dat Rusland helemaal niets onderneemt. In heel Rusland werden afgelopen weken beroepsmilitairen en dienstplichtigen opgetrommeld voor de strijd in Koersk – niet zelden onvrijwillig. De onafhankelijke Russische nieuwssite Vjorstka sprak met de moeders van twee dienstplichtigen, die gedwongen werden een contract te tekenen. „Mijn zoon werd gebeld en kreeg te horen: ‘Je gaat. Maar we zullen je goed betalen. We bereiden je een beetje voor en dan ga je achter de stormtroepen aan. Als je weigert, dan brengen we je voor de rechter en dan ga je alsnog”, vertelde een moeder. Ook uit andere regio’s komen berichten over dwang.

Om de gaten te dichten, maakt het Russische leger haast met de rekrutering van nieuwe soldaten. Eind juni verdubbelde Poetin al de bonussen voor mannen die tekenen bij het leger. De BBC berekende dat soldaten een soldij in het vooruitzicht wordt gesteld van (omgerekend) soms wel 50.000 euro per jaar. Vorige maand meldde het Russische Defensie-ministerie dat zich dit jaar 190.000 Russen zouden hebben aangemeld voor militaire dienst. Om nog meer mannen over de streep te trekken, roepen propagandisten al dagen op om ‘Koersk te wreken’.

Het tekort aan militair personeel blijkt ook uit de advertenties die afgelopen dagen verschenen op de website van Avito, het Russische Marktplaats. ‘Gevraagd in Koersk. Aanleg van verdedigingslinies, versterking van constructies. Verantwoordelijkheden: werken met een kettingzaag en hamer. U zult bekistingen maken voor loopgraven’, luidt een van de advertenties. ‘Wij verdedigen de eer van ONS VADERLAND’, staat er in koeienletters bij. Bouwbedrijven uit Moskou beloven zo’n 80 euro per elf-urige shift, plus vervoer en onderdak. Wie een vriend meebrengt, krijgt een extra beloning. Na media-aandacht werden de advertenties vrijdag offline gehaald.

Veel Russen vrezen dat Poetin na 8 september een nieuwe mobilisatie zal afkondigen. Dat is de dag waarop in Rusland regionale en lokale verkiezingen worden gehouden. De Moskoviet die zijn bejaarde moeder in Belgorod wil bezoeken, vertelt NRC over de angst van ouders dat hun zoons zullen worden opgeroepen. „We zijn heel bang, maar zo leven we al tijden. En ook Poetin is bang. Niet alleen voor de Oekraïners, maar ook voor zijn eigen mensen. De onvrede is groot.”

Delen





Mail de redactie