En opnieuw neemt Rusland het internet onder vuur, om de laatste havens van vrije meningsuiting en nieuwsgaring te blokkeren. Met de aanpak van videoplatform YouTube lijkt het de Russische autoriteiten menens. Sinds een week klagen Russische gebruikers over de vertraagde laadsnelheid van video’s of blijkt het platform, dat onderdeel is van Google, helemaal niet meer toegankelijk. Althans, niet zonder VPN-verbinding, waarmee blokkades kunnen worden omzeild. Ook chatdienst Signal werd vorige week geblokkeerd vanwege „schendingen van de Russische wet.”
De problemen bij YouTube begonnen eind juli toen Doema-lid Aleksandr Chinsjtejn, die verantwoordelijk is voor informatiepolitiek, publiekelijk aankondigde de laadsnelheid van YouTube te zullen vertragen. „YouTube heeft zijn toekomst in Rusland in eigen handen. Als het zijn beleid niet verandert en niet begint met het naleven van onze wetten, wacht het bedrijf hier niets goeds,” zei Chinsjtejn. Hij voegde eraan toe dat Rusland „actief bezig is met het ontwikkelen” van alternatieve huismerken als RuTube en VKontakte Video.
Techbedrijven als Google en Facebook, Signal en het van oorsprong Russische Telegram zijn al jaren verwikkeld in een kat-en-muisspel met de Russische censor. Die probeert de bedrijven te dwingen om zich aan de strenge censuurwetten te houden en gebruikersdata te delen om burgers in de gaten te kunnen houden. Het vertragen van de laadsnelheid gold daarbij als drukmiddel, waar tot nog toe weinig westerse bedrijven voor zwichtten. Sinds de oorlog in Oekraïne heeft de censuur een piek bereikt.
Bezoekersaantallen
Tegelijk vormde de wens tot controle lange tijd een dilemma voor de Russische autoriteiten, die zelf veel gebruik maken van YouTube voor commerciële doeleinden en propaganda. In Rusland telt het videoplatform zo’n 55 miljoen gebruikers. Het Russische Forbes meldde dat bezoekersaantallen ondanks de vertragingen blijven groeien: tussen 29 juli en 4 augustus bezochten meer dan 80 miljoen mensen de site tenminste één keer per dag.
Stanislav Sjakirov noemt een volledige blokkade van YouTube reëel. Hij is technisch directeur bij Roskomsvoboda, een Russische ngo die strijdt tegen internetcensuur. „Een volledig verbod van YouTube is zeker mogelijk en wordt al uitgevoerd. Dankzij VPN-verbindingen kunnen gebruikers de blokkades weliswaar nu nog eenvoudig omzeilen, maar ook die worden steeds meer geblokkeerd.” Hij denkt dat de technische obstakels op een gegeven moment zo groot worden, dat Russen vanzelf stoppen met VPN-gebruik. Dat zou een overwinning zijn van de censor.
Een anonieme inwoner van Moskou vertelt aan NRC zich nog geen zorgen te maken. „Ik zet de VPN op mijn telefoon nooit meer uit en ik heb de afgelopen dagen geen problemen gehad.” Vrijwel al zijn vrienden maken gebruik van gratis of betaalde VPN-diensten en de laatste technische tips om blokkades te omzeilen gaan over en weer. Op dit moment ervaren vakmensen volgens de Moskoviet de grootste problemen.
Hij geeft een voorbeeld. „Vanwege de sancties komen nieuwe auto’s vaak uit China, maar daar zitten vaak Chinese gebruiksaanwijzingen bij. Monteurs zoeken via YouTube tutorials om zich technisch bij te spijkeren en noodzakelijk onderhoud te kunnen plegen. Het verdwijnen van YouTube is voor hen niet alleen hinderlijk, maar catastrofaal. Want ze kunnen hun werk niet goed meer doen en dat raakt de economie en de veiligheid.” Hij verwacht dat VPN-gebruik om die reden alleen maar zal toenemen.
Technisch specialist Sjakirov ziet dat Rusland flink investeert in het verbeteren van de huismerken
Ook Russen die YouTube-programma’s via een wifi-verbinding op hun televisie bekijken, hebben een probleem. Een VPN-verbinding werkt enkel op mobiele telefoons en laptops. Waar jongeren programma’s vrijwel uitsluitend op hun mobieltjes kijken, zijn het vooral de wat oudere, tv-kijkende Russen die hun geliefde programma’s moeten missen. De problemen verschillen per regio en per aanbieder, zo blijkt uit gegevens van de Russische techsite Sboi.rf, dat statistieken bijhoudt.
Slimme alternatieven
De man uit Moskou denkt niet dat RuTube als alternatief op de korte termijn kan concurreren met YouTube. Ondanks Russische inspanningen is de gebruiksvriendelijkheid ondermaats en zijn de mogelijkheden van de platforms beperkt. „Een vriend moest op zijn werk een seminar volgen, waarbij een deelnemer via RuTube een video wilde laten zien. Maar toen hij de video aanzette ging het beeld op zwart. ‘Fuck it’, zei hij en zette zijn VPN-verbinding aan om naar YouTube te gaan.”
Lees ook
In Rusland is het voor veel kritische kunstenaars te gevaarlijk om kunst te maken.
Technisch specialist Sjakirov ziet dat Rusland flink investeert in het verbeteren van de huismerken. „Dat gaat via Kremlin-vriendelijke oligarchen en niet direct via de staat. Het management van die bedrijven spreekt direct met het Kremlin over de manieren om YouTube te doen verdwijnen.” De jonge Moskoviet houdt hoop, want ook als YouTube echt verdwijnt, zullen slimme Russische IT-specialisten in binnen- en buitenland razendsnel andere platforms ontwikkelen. Daar wordt nu al reclame voor gemaakt. „De eerste dagen hadden we stress vanwege de maatregelen, maar nu lachen we erom.”