Ze is geboren in Soweto, bij Johannesburg, en ze groeide op in Kaapstad. Maar de naam van de deelneemster aan de Miss-Zuid-Afrikaverkiezing van de afgelopen weken, Chidimma Vanessa Onwe Adetshina, klonk sommige Zuid-Afrikanen niet erg Zuid-Afrikaans in de oren. „Ze kan beter haar koffers pakken en naar huis gaan”, adviseerde een verontwaardigde televisiekijker op X, toen duidelijk werd dat de vader van de 23-jarige student uit Nigeria afkomstig is en dat haar moeder Mozambikaanse roots zou hebben.
Na bijna twee weken online haat gooide Adetshina net voor de finale van afgelopen weekend de handdoek in de ring. „Omwille van de veiligheid en het welzijn van mijn familie en van mezelf” trok ze zich terug uit de race, liet ze op Instagram weten.
De kwestie heeft in immigratieland Zuid-Afrika andermaal tot hoogoplopend debat geleid over vreemdelingenhaat en, vooral, over wie Zuid-Afrikaans is en wie niet. Een boekenfestival in Mexico dat de Zuid-Afrikaanse literatuur in het zonnetje wilde zetten, heeft het land afgelopen weekend subiet uit het programma geschrapt. De (Nigeriaanse) directeur spreekt van „mob rule” die mogelijk is gemaakt „door het staatsapparaat”.
Nationale eenheid
Het was immers een minister in de net aangetreden regering van nationale eenheid die de afgelopen dagen olie op het vuur gooide door opheldering te vragen over de nationaliteit van de miss-kandidaat. „Waarom laat ze niet eenvoudig documenten zien om te bewijzen dat ze Zuid-Afrikaans is?” wilde Gayton McKenzie, verantwoordelijk voor sport, kunst en cultuur, weten. De minister leidt de kleine anti-immigratiepartij Patriottische Alliantie (PA) en staat bekend om zijn xenofobe uitspraken.
De partij eiste onderzoek naar het gerucht dat de moeder van Adetshina de identiteit van een Zuid-Afrikaanse vrouw zou hebben gestolen en dreigde met een rechtszaak. „Er zijn mooie Zuid-Afrikaanse vrouwen die deze kans nu mogelijk ontnomen wordt”, zei McKenzie – zelf overigens voormalig bankovervaller – in een tv-interview. De winnaar van de schoonheidswedstrijd mag Zuid-Afrika vertegenwoordigen bij onder andere de Miss Universe-verkiezing. Bij de parlementsverkiezingen in mei kreeg de PA zo’n 2 procent van de stemmen. McKenzie gaf gehoor aan de oproep van president Cyril Ramaphosa om zich aan te sluiten bij een zo breed mogelijke regeringscoalitie.
Uit een eerste onderzoek van het Zuid-Afrikaanse ministerie van Binnenlandse Zaken bleek dat de moeder van Adetshina in 2001 inderdaad fraude gepleegd zou hebben om een Zuid-Afrikaans paspoort te verkrijgen. Maar het departement benadrukte direct dat dat de miss-kandidaat op geen enkele manier persoonlijk aangerekend kan worden „omdat ze destijds een kind was”.
Elon Musk
Adetshina voelt zich niettemin slachtoffer van „haat van zwarten tegen zwarten”, zei ze tegen de krant The Sowetan. Er waren in de competitie tenslotte wel meer mensen „met een achternaam die niet Zuid-Afrikaans is”. Ze leek daarmee specifiek te doelen op namen die verwijzen naar het koloniale verleden van Zuid-Afrika, zoals die van de uiteindelijke winnares, Mia le Roux. „Je probeert heel erg je land te vertegenwoordigen en doet dat met veel trots, maar al die mensen steunen je niet”, zei ze teleurgesteld tegen de krant.
Migranten in Zuid-Afrika, vooral uit Nigeria en Zimbabwe, hebben de laatste jaren vaak te maken gehad met bedreigingen en geweld. Dat zij banen zouden afpakken van Zuid-Afrikanen was een centraal thema in de verkiezingscampagnes eerder dit jaar. Terwijl Zuid-Afrika het meest ontwikkelde en geopolitiek machtigste land van het continent is, staan veel Zuid-Afrikanen vaak met de rug naar de rest van Afrika.
„IT-wildebras Elon Musk wordt door sommigen trots geclaimd als Zuid-Afrikaans terwijl [hij] zich 100 procent als Amerikaan uit Pretoria identificeert”, schrijft opiniejournalist Marianne Thamm op de site Daily Maverick. Ook komiek Trevor Noah, die een witte Zwitsers-Duitse vader en een zwarte Zuid-Afrikaanse moeder heeft, wordt als Zuid-Afrikaan gezien. Of de witte minister Pieter Groenewald. „In de ogen van sommige xenofoben”, schrijft Thamm, zijn mensen met Europese wortels „meer Afrikaans dan Chidimma Adetshina”.
Chidimma Adetshina zelf heeft inmiddels een uitnodiging ontvangen om alsnog deel te nemen aan de verkiezing tot Miss Universe. Namens Nigeria.
Lees ook
Ook in Zuid-Afrika is de migrant de zondebok