Winkels halen de beschermende spaanplaten weer van hun voorgevels. Moskeeën heropenen hun deuren. Er is genoeg geld ingezameld om de verkoolde boeken van de bibliotheek in Liverpool te vervangen. De veroordelingen van relschoppers druppelen binnen en hun straffen liegen er niet om: ze krijgen zo twee of drie jaar celstraf opgelegd voor hun rol bij de extreem-rechtse rellen in het Verenigd Koninkrijk de afgelopen weken.
Voorlopig lijkt de rust op straat in het land teruggekeerd, al blijft de politie dit weekend alert en zouden ze inlichtingen hebben over nieuwe geplande protesten. Ook zijn nieuwe antiracisme-demonstraties gepland. Afgelopen woensdag leken de massale tegendemonstraties voor een kentering van de sfeer in het land te zorgen.
Britse media zijn voorzichtig en willen het geweld van de afgelopen weken vooral niet rechtvaardigen. Tegelijk is volop discussie gaande over de vraag wat aan de ontsporingen ten grondslag ligt – en wat de politiek daaraan zou moeten doen.
Waarschijnlijk blijkt het ondoenlijk om de oorzaak van de rellen „academisch volledig te ontleden”, zegt Rob McNeil, hij is plaatsvervangend hoofd van het Migration Observatory van de Universiteit van Oxford. „Mogelijk waren het vooral idioten die erop los wilden slaan, die haten om het haten. Het VK heeft een lange geschiedenis van voetbalvandalisme. Deze rellen onderscheidden zich daar niet veel van.”
Behalve dan het feit dat de anarchie van geweld, na de steekmoord op drie meisjes in Southport, expliciet tegen etnische en religieuze minderheden gericht was. Hotels waar asielzoekers verblijven werden in brand gestoken, personeel en bewoners zaten soms in paniek vast binnen. Moskeeën werden bekogeld met bakstenen, racistische en beledigende leuzen over de islam vlogen in de rondte. De Nederlandse migratiedeskundige Hein de Haas, die tien jaar in het Verenigd Koninkrijk heeft gewoond, vindt het daarom kwalijk dat van ‘anti-immigratierellen’ werd gesproken. „Racisme en islamofobie spelen een centrale rol, aangewakkerd door sommige politici en de tabloidpers.”
Het tijdschrift The New Statesman schreef in een commentaar dat „de snelheid waarmee de ongeregeldheden zich verspreidden en de pure onverschilligheid van de relschoppers laten zien hoe flinterdun onze maatschappelijke verbindingen zijn geworden”. De vergelijking met voetbalhooligans gaat volgens hun commentaar juist niet op, ook al maakt de regering van Labour die ook vaak: „Die vergelijking impliceert dat ministers en de politie denken dat dit niet meer dan hysterie is waar ze zich een weg uit kunnen arresteren.”
Foto’s Jane MacNeil
Afbraakbeleid
De ongemakkelijker waarheid is dat ook het Verenigd Koninkrijk problemen heeft met integratie en sociale ongelijkheid. Jarenlang hebben de Conservatieve Partij en de radicaal-rechtse Nigel Farage naar immigratie gewezen als een van de belangrijkste oorzaken daarvan. Extreem-rechtse demonstranten namen de retoriek over van voormalig premier Rishi Sunak. Zijn leus Stop the boats, een referentie aan de bootjes waarin migranten het Kanaal oversteken, stond op hun spandoeken vorige week.
Migranten tot zondebok maken is volgens Hein de Haas een bewuste strategie van politici om de aandacht af te leiden van de gevolgen van decennia van bezuinigingen. „De rekening van de financiële crisis, toen grote banken moesten worden gered, is bij de bevolking gelegd door fors op publieke voorzieningen te bezuinigingen. Dat afbraakbeleid zorgde voor loonstagnatie, groeiende ongelijkheid, stijgende kosten van levensonderhoud, een gebrek aan betaalbare huisvesting.”
Bijvoorbeeld rond huisvesting is goed te zien hoe dit mechanisme, dat migranten de schuld krijgen, werkt. Asielzoekers wonen vaak maandenlang in hotels vanwege grote administratieve achterstanden bij het Britse ministerie van Binnenlandse Zaken dat de asielaanvragen moet verwerken. Het klinkt luxueus, op kosten van de staat in een hotel leven. Zo ontstaat het beeld van migranten die van de overheid profiteren. Maar de asielzoekers hebben geen vrije keuze waar ze worden ondergebracht zolang hun aanvraag loopt. En ze mogen ook niet werken volgens de wet.
Naast die noodgreep van hotels – kosten: ongeveer 8 miljoen pond per dag – proberen de bureaus die namens de overheid onderdak voor asielzoekers regelen, ook relatief goedkope huisvesting voor hen te vinden. Vaak vinden ze die in armere buurten in de minder bemiddelde regio’s van het land. „Voor de inwoners daar is het niet zo’n grote sprong om te bedenken dat hun gebrek aan toegang tot publieke voorzieningen en banen te maken heeft met die groep die wél door de overheid geholpen wordt”, zegt migratiedeskundige Rob McNeil.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2024/08/09170515/data120191598-9306ef.jpg)
Zelfs de locaties van de rellen zijn grofweg terug te voeren op de economische achterstand van sommige regio’s. Op de kaart komen de gebieden waar het de afgelopen weken losging, globaal overeen met plekken waar de sociaal-economische cijfers slecht zijn. Het zijn buurten in plaatsen als Stoke-on-Trent, Blackpool, Manchester en Liverpool. Meer dan 5 procent van de beroepsbevolking krijgt daar een sociale uitkering. Een kwart van de kinderen leeft er in armoede. In Nederland is dat 5 procent, in Rotterdam is het zo’n 20 procent.
Premier Keir Starmer en zijn Labour-regering zijn nu ruim een maand aan de macht, na de Lagerhuisverkiezingen van juli. Rond de rellen spraken Starmer en zijn ministers amper over de mogelijke onderliggende frustraties voor de geweldsuitbarstingen. De relschoppers zijn volgens hem „extreem-rechtse thugs”. Tuig, niet meer, niet minder. En dat terwijl de campagne juist helemaal in het teken had gestaan van broken Britain. Labour liet geen kans lopen om de Conservatieve Partij de teloorgang van de publieke voorzieningen te verwijten. Maar bij rellen en geweld is het politiek riskant om een causaal verband te suggereren.
Starmer heeft zich aan de „moreel juiste kant geplaatst” door de relschoppers vooral zo te beschouwen en zich niet uit te laten over beleid dat mogelijk aan hun kritiek tegemoet komt, schrijft The Times. „Maar ook voordat legitieme zorgen over migratie door de relschoppers werden gekaapt, had het Britse immigratiebeleid geen steun van het publiek.”
Foto Justin Tallis/AFP
Britten hebben vaak een wat dubbele houding tegenover immigranten: aan de ene kant zien ze dat de samenleving zwaar op hen leunt, bijvoorbeeld in de gezondheidszorg. Aan de andere kant vinden ze dat het aantal immigranten, en dan bedoelen ze vaak asielzoekers, moet dalen. En de bezorgdheid over immigratie lijkt door de rellen alleen maar toegenomen. Volgens een peiling die deze week is gehouden, noemt 51 procent immigratie als het belangrijkste probleem voor het land. Dat is 10 procentpunt hoger dan drie weken geleden. De asielstroom in het VK is, gerekend per hoofd van de bevolking, laag in vergelijking met andere Europese landen, ook lager dan in Nederland.
Hoe wil Labour immigratie terugdringen? Volgens hun verkiezingsprogramma willen ze hun eigen inwoners weer beter opleiden, zodat bijvoorbeeld voor arbeidstekorten in de gezondheidszorg geen migranten meer nodig zijn. Maar „de gevolgen van zulk beleid zijn onzeker”, stelt het Migration Observatory vast, omdat de uitkomst evengoed kan zijn dat er meer personeel wordt ingezet en dus de immigratie niet per se zal dalen. Net zoals Labours plannen om de bootjes met migranten te stoppen – meer onderzoeken naar mensensmokkel en scherpere opsporing – geen garanties geven.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2024/08/09170508/data120199559-b54941.jpg)
