Mohammed Benzakour: ‘Ik vind dat ik mij niet de hele tijd bezig moet houden met de taboes van mijn ouders’

Posted on August 9, 2024 by admin

In de woonkamer van schrijver Mohammed Benzakour (52) vliegen dwergpapegaaien uit Peru. „Leuk hè? Ze brengen een fijne energie in mijn huis.” Aan de muur hangt een zwart-witportret van zijn vader, M’hamed Benzakour, over wie hij een boek schreef, De reus uit de Rif.

Zijn vader kwam in 1968 naar Nederland. Als gastarbeider werkte hij in Helden-Panningen, Sittard, Naarden-Bussum en Ablasserdam, zijn vrouw en kinderen bleven in het Marokkaanse dorp Ouled Ali. Uiteindelijk vestigde M’hamed zich in Zwijndrecht, waar hij olie perste in een olieraffinaderij. Zijn gezin volgde later.

Mohammed Benzakour wijst door het raam naar een flatgebouw een paar honderd meter verderop. „Hij woonde daar.” Dat zijn vader, die in 2021 overleed, zo dichtbij woonde, was voor Benzakour een reden om in Zwijndrecht te blijven wonen. Of eigenlijk dé reden: „Het is een beetje wat Gerard Reve zei over een Fries dorpje: ‘Je kunt hier maar twee dingen doen: jezelf ophangen of schrijven.’”

In 2014 won Benzakour de E. du Perronprijs voor Yemma, een memoir over zijn moeder Zouliga. „Bij Pauw & Witteman vertelde ik over het boek. Mijn vader keek naar de tv en zei: ‘Waarom krijg ik geen boek? Ik heb toch ook een bijzonder leven gehad?’ Het was een grapje, maar ik dacht: ja, eigenlijk heb je wel gelijk.”

Benzakour sprak avondenlang met zijn vader, over zijn leven voor en na de migratie naar Nederland. Hij vertelde hoe hij vanwege de hongersnood in Marokko naar het door Frankrijk gekoloniseerde Algerije vluchtte, hoe hij in Duitsland belandde, waar hij ongelukkig werd van de kou, en hoe hij in het zuidelijke Frankrijk in een door ratten geplaagd pension verbleef. „Als mijn vader meekijkt vanuit de hemel, denk ik dat hij blij is dat er nu ook een boek over hem is. Maar: hij kan het niet lezen!”

Jij bent schrijver, je ouders waren analfabeet. Hoe heeft dat jullie band beïnvloed?

„Ik miste een beetje waardering voor wat ik deed. Soms was het handig. Als kind had ik goede rapportcijfers, maar af en toe stond er commentaar bij van leraren: ‘Mohammed let niet op’ of ‘hij misdraagt zich’. Dat kon ik verzwijgen.”

Je ouders hebben de Nederlandse taal nooit geleerd.

„Mijn vader heeft altijd spijt gehad dat hij nooit zijn best heeft gedaan Nederlands te leren. Hij had in Marokko nooit school gehad, had daar zelfs nooit een pen vastgehouden. Als hij die hier gebruikte, pakte hij die met zijn hele hand vast.

„Als jij en ik het woord ‘huis’ op papier zien staan, beelden we daar automatisch een huis bij in. Dat proces, van tekens op papier naar voorwerpen in je hoofd, is iets dat je als kind moet leren. Op latere leeftijd is dat moeilijk te ontwikkelen.” Bovendien: „Mijn vader was een gastarbeider. Het heeft lang geduurd voordat hij wist dat hij in Nederland zou blijven.”

In zijn boek beschrijft Benzakour intieme details over het leven van en met zijn vader. Zoals de penetrante lucht die zijn vader achterliet na een toiletbezoek, die geen enkele verfrisser kon maskeren.

Als jij je vader nu zou kunnen vragen wat hij van dit boek vindt, zou hij veel van dat soort persoonlijke details niet leuk vinden.

„Een aantal dingen denk ik niet, nee.”

Geldt dat ook voor het boek over je moeder?

„De eerste keer dat ik haar vertelde over het boek, schrok ze. Aan haar blik zag ik wat ze wilde zeggen: ‘Schrijf je over dat ik ziek ben? Doe nou niet, dat is hsouma [schaamtevol].’ Ik ben niet helemaal eerlijk tegen haar geweest. Ik zei: ‘Ik schrijf over je leven voor je ziek werd. Over toen je in Algerije woonde en met vader trouwde.’ Ik heb haar niet verteld dat er ook gênante dingen in voorkomen.”

Dat klinkt alsof je hun grenzen niet hebt gerespecteerd.

„Dat klopt. Ik vind dat ik mij als schrijver niet de hele tijd bezig moet houden met de taboes en heilige huisjes van mijn vader of moeder. Ik heb de boeken geschreven uit respect voor hen, niet om ze belachelijk te maken – wat veel andere auteurs trouwens wel doen. Je leest dat dit boek uit liefde is geschreven, toch?”

Je moeder kreeg een beroerte. Ze raakte deels verlamd en verloor haar spraak. Je vader werd haar mantelzorger.

„Hij was toen al over de tachtig. Als er niemand bij hen was, en mijn moeders been verkeerd in haar rolstoel zat, of in bed omgedraaid wilde worden, moest hij dat doen.

„Maar wat het allerergste was, is de aanspraak met zijn geliefde die hij moest missen. Dat zorgde voor frustratie.

„Soms, vooral als ze veel pijn had, zei hij: ‘Ik kan dit niet meer aan. We moeten een andere oplossing bedenken.’ Maar andere oplossingen waren er niet. Zijn diepste momenten waren vreselijk. Die zal ik niet vergeten. Als het slecht ging met mijn moeder, ging het slecht met hem.

„Ik had het idee om iemand uit ons dorp in Marokko met een tijdelijke werkvergunning naar Nederland te halen. Nou, dat kon niet. Ik kreeg te horen: ‘Zo iemand blijft hangen en gaat de illegaliteit in.’ Ondertussen mogen Nederlanders wel gewoon au pairs uit Polen of Roemenië inhuren.”

Je vader was eenzaam.

„Ja. Hij belde vaak om te vragen of ik eerder wilde komen. Ik ging vaak pas naar huis als hij naar bed ging.

„Maar het was niet alleen maar zwaar, hoor. We hadden het ook gezellig. We keken samen naar voetbal, of naar Badr Hari tegen Rico Verhoeven. Die kickbokswedstrijd hebben we tien keer gezien. Hij vond het geweldig. Zijn zicht was slecht, hij kon helemaal niet zien wie van de twee nou Badr Hari was. Dan zei ik: ‘Wat zit je nou te juichen voor Rico, papa? Dát is Badr!’

„Na mijn moeders dood ging mijn vader ’s avonds niet meer naar de moskee. Als ik vroeg waarom, verzon hij een smoesje: ‘Ik wilde voetbal kijken’, ‘Mijn fietslamp deed het niet’ of ‘Ik voelde me niet lekker’. Via mijn zusje kwam ik erachter dat hij het moeilijk vond om ’s avonds thuis te komen – in het donker was het huis leeg en stil.”

Waarom vertelde hij dat niet aan jou, maar wel aan je zusje?

„Ik had een minder intieme band met mijn vader. Misschien is het iets Marokkaans, maar kinderen, zeker zoons, hebben vaak een nauwere band met hun moeder.

„Mijn vader was een strenge man. Als kind had ik nachtmerries dat hij achter me aan zat. Ik was bang voor hem.”

Je ouders waren religieuzer dan jij.

„Toen mijn moeder ziek werd, ging zij zich nog meer vastklampen aan Allah. Als iemand jou ziek maakt, hoe kan je dan nog meer van Hem gaan houden? Dat is bijna niet te begrijpen. Door haar heb ik gezien wat de kracht van religie kan zijn. Er zijn niet veel mensen die na een beroerte nog negen jaar blijven leven.”

De dood van je moeder was zwaar, maar ook een verlossing, schrijf je.

„Zij was analfabeet. Praten was het enige dat ze kon. En precies dat werd haar afgepakt. Als je gevangen zit in je lichaam, dan is de dood… ja, je wil je moeder natuurlijk niet verliezen, maar je wil haar ook niet zien lijden.”

Leven
NIEUWS

Kookboekschrijver Meera Sodha: ‘Als je bij mij thuis komt eten, krijg je deze gerechten’

admin
November 14, 2024
0

Na drie succesvolle kookboeken, Made in India, Puur India, Azië en een veganistische receptenrubriek in de Britse krant The Guardian verloor Meera Sodha het plezier in koken. Ze schrijft openhartig over die donkere periode in haar nieuwste boek Bij Meera aan tafel. „Ik heb heel lang in bed gelegen en maanden en maanden niet gekookt”, vertelt ze tijdens een videogesprek vanuit haar huis in Londen. De oorzaak noemt ze complex, maar de vele deadlines, een jonge baby en de coronapandemie hielpen niet. „Het was een opeenstapeling van alles in mijn leven waardoor ik mijn hoofd niet meer boven water kon houden en mijn weerstand volledig verdween.”

Het omslagpunt kwam toen ze zag dat haar man, die naast zijn baan alle zorg voor hun dochters en het huishouden op zich had genomen, brak. „Ik was zo met mezelf bezig dat ik me niet had afgevraagd hoe het met hem ging.”

Ze ging naar de keuken, pakte intuïtief wat ingrediënten, linzen, curryblad, citroengras en chilipepers, en maakte dahl. „Ik voelde een nieuwe energie in mijn vingertoppen, kon mijn longen voelen en weer ademhalen. Voor het eerst in lange tijd voelde koken anders, niet als een opgave.”

Ik was zo met mezelf bezig dat ik me niet had afgevraagd hoe het met hem ging

Sodha besefte toen dat dit was hoe ze wilde koken, eenvoudige gerechten voor haar man, dochters en zichzelf. En ze realiseerde zich hoe belangrijk ze de avondmaaltijd vindt. „Niet het ontbijt, niet de lunch, ik wilde alleen nog maar het avondeten maken.”

Het vermogen om een lekkere avondmaaltijd – de Engelse titel van haar boek is Dinner – op tafel te zetten noemt ze een ‘superkracht’. Ze kreeg weer plezier in koken; het voelde als een prestatie om iedere dag een maaltijd voor te bereiden en ’s avonds met haar gezin aan tafel te zitten. „Ik weet niet of dit voor iedereen geldt die mentaal door een diep dal is gegaan, maar ik was verdoofd, ik voelde niks meer. Door het klaarmaken van het avondeten voelde ik me geaard, ik had weer een doel.”

Bij moeder nog vlees

De recepten die ze in deze periode maakte vormden de basis van Bij Meera aan tafel. Ze noemt het haar meest persoonlijke boek. „Ik kookte altijd, maar het was nooit echt het soort eten waar ik van houd.” En dan aarzelt ze even. „Ik twijfel of ik dit woord moet gebruiken, maar het ging erom andere mensen te imponeren. Heel veel in deze wereld draait om indruk maken, waarom zou je anders nieuwe recepten verzinnen? Maar ik hou juist van eenvoudig eten. Als je bij mij thuis komt eten, krijg je de gerechten in dit boek.”

Door het avondeten voelde ik me geaard, ik had weer een doel

Die zijn allemaal vegetarisch. Alleen als ze bij haar moeder eet, eet ze nog weleens vlees. „Eten is niet alleen brandstof, maar ook nostalgie, plezier, geschiedenis en traditie, dus ik hou wat ruimte vrij voor mijn moeders kip curry of kip pilav, waar ik dol op ben.”

Sodha is de dochter van Indiase ouders uit Oeganda, die in 1972 het land moesten ontvluchten, omdat dictator Idi Amin de bevolking tegen de Indiase minderheid ophitste. „Ik heb geen plek om naar terug te gaan, ik kan niet naar het huis waar mijn ouders geboren zijn, de gemeenschap van toen is er niet meer. Daarom hou ik me vast aan de verhalen en de spullen die me verbinden met dat verleden.”

Ze staat op en komt terug met een houten lepel die haar dierbaar is, die ze van haar moeder kreeg en waar ze in haar boek over schrijft, net over als het koperen pannetje van haar oma en de beelden van de Hindoegoden Ganesha, Lakshmi en Annapurna in haar keuken. Ze staat weer op, pakt haar telefoon en laat ze zien. Ze is niet religieus, schrijft ze in haar boek, maar ‘door verbinding, traditie of rituelen’, geven ze haar ‘troost en het geluk dat ze nooit in haar eentje staat te koken’.

Haar ouders kwamen op het Engelse platteland van Lincolnshire terecht. „Wat mijn moeder aan mij heeft doorgegeven is dat koken je verbindt met tradities en in mijn geval was dat de Indiase Gujarati-keuken.” Gujarat is een deelstaat van India die aan Pakistan grenst.

De Indiase en Aziatische keuken zijn belangrijk voor Sodha, maar in Bij Meera aan tafel is de stijl veel uiteenlopender met invloeden uit bijvoorbeeld de Italiaanse en Egyptische keuken. De 120 recepten ademen de Londense diversiteit waar ze deel van uitmaakt. „Eten verandert met de omgeving en de mensen mee en dat omarm ik. Als ik iets van een andere cultuur gebruik, doe ik dat met respect en begrip voor de oorsprong, maar eten is ook een geweldig creatief medium.”

En eten is leuk, benadrukt ze. „Het moet leuk zijn. Hoewel de aanleiding voor dit boek verdrietig was, is het boek vrolijk geworden. Ik hou nu van mijn leven en als ik niet was ingestort, was ik zonder nadenken op oude voet door blijven gaan. Nu leef ik bewust en weet ik wat me gelukkig maakt.”

Dat zijn kleine dingen als zonlicht op haar gezicht, yogalessen, om drie uur klaar zijn met werken – en eenvoudige gerechten. „Ik heb aan dit boek echt met mijn hart en buik gewerkt. Wat ik er zo fijn aan vind is dat het me weer bij mezelf heeft gebracht.”

Leven
NIEUWS

In de Westelijke Tuinsteden zouden functioneel ingerichte woningen leiden tot ‘een gelukkiger gezinsleven en een vitale samenleving’

admin
November 13, 2024
0

Een halve eeuw geleden geleden verdween de verzuiling stilletjes uit Nederland. Maar in Slotermeer, de oudste van de Westelijke Tuinsteden van Amsterdam, zijn de restanten ervan nog zichtbaar. Daar staan in de Dobbebuurt ‘katholieke’ woningblokken van vijf verdiepingen tegenover ‘algemene’. De bewoners van de algemene, rechttoe-rechtaan-blokken moeten een trappetje op naar de entree van hun woningen. De katholieke blokken hebben daarentegen op de begane grond een soort kerkportalen als ingangen, met gemetselde bogen en eenvoudige tympanen. Boven de bogen zitten veelkleurige, half abstracte mozaïeken van de kunstenaar Theo Forrer. Met enige moeite vallen hierin onder meer ploegende boeren, zwoegende werklui en de hand van god te herkennen.

De door Nielsen Spruit en Van der Kuilen ontworpen algemene blokken zijn begin jaren vijftig gebouwd voor de algemene woningbouwvereniging Rochdale. De blokken die een katholieke woningbouwvereniging liet neerzetten zijn van Aat Evers en Geert Sarlemijn, twee traditionalistische architecten die omstreeks 1950 de cursus kerkelijke architectuur van pater-architect Dom Hans van der Laan volgden. Evers en Sarlemijn gaven hun bakstenen woondozen, waarvan enkele in de jaren tachtig helaas vaal wit zijn gestuct, niet alleen stichtelijke entrees maar ook natuurstenen lateien en vier dikke, bakstenen zuilen op de kopse kanten. Een naburig, ook door hen ontworpen blok met winkels en woningen heeft zelfs rijen witte zuilen met rare ionische kapitelen aan weerszijden van een boogvormige poort.

De stedenbouwkundige Cornelis van Eesteren, hoofd stadsontwikkeling in Amsterdam, zag de architectonische gevolgen van de verzuiling in Slotermeer met lede ogen aan. De hoofdontwerper van de Westelijke Tuinsteden hield niet van diversiteit. Het liefst had hij de enorme Amsterdamse uitbreidingswijken helemaal volgezet met radicaal modernistische architectuur. Van Eesteren en Sarlemijn en andere architecten die in Slotermeer hadden gebouwd vond Van Eesteren „kwalitatief op een laag peil” staan, schrijft Ineke Teijmant in het boekje De Dobbebuurt. Ze hadden er gezorgd voor een weerzinwekkende „kakofonie”, meende hij. De bewoners dachten hier anders over: zij vonden Slotermeer juist „gezellig gevarieerd”.

Goede smaak

Om de kloof tussen de smaak van Van Eesteren en die van de toekomstige bewoners van de Westelijke Tuinsteden te dichten, was in 1946 de stichting Goed Wonen opgericht. Uitgangspunt van Goed Wonen was dat smaak een kwestie van opvoeding is en de meeste Amsterdammers onopgevoed waren. „Slechts zelden treft men een interieur aan, waarin zuivere vormgeving, innerlijk evenwicht en harmonische kleurencombinatie ons het gevoel geven van werkelijke sfeer”, schreef de voorzitter van Goed Wonen (en Amsterdamse PvdA-wethouder van Volkshuisvesting) Jan Bommer in 1948 in het eerste nummer van het gelijknamige tijdschrift.

Om de lezers bij te brengen hoe ze hun interieurs konden zuiveren van zware balpootmeubelen en andere foute huisraad, schreef Goed Wonen niet alleen over „doelmatige” woninginrichting maar ook over kitsch en de vraag of massaproductie „een gevaar was voor onze persoonlijkheid”. Ook deed het tijdschrift de lezers een proefje aan de hand om vast te stellen of hun interieur ‘zuiver’ genoeg was: de melkflestest. De dikke, onelegante melkfles was „typerend voor onze tijd en voor de stand van onze natuur- en scheikunde” en past in elk „modern” interieur, zo legde de bedenker van de melkflestest uit. „Als u het beslist nodig vindt om de melk eerst over te gieten in een ‘mooi’ kannetje, dan is er ergens iets fout òf bij u òf bij uw interieur, want de fles is goed.”

In de jaren vijftig en zestig liet Goed Wonen twaalf modelwoningen inrichten in de Westelijke Tuinsteden. Wat de toekomstige tuinstedelingen daar toen zoal aantroffen, is te zien in de Van Eesteren Museumwoning, gevestigd in een woning in een algemeen blok in de Dobbebuurt. Hier staan de woon-, eet- en slaapkamer vol met huisraad die Goed Wonen had goedgekeurd, zoals de nog altijd populaire slaapbank van Mart Visser en een fauteuil van gebogen rotan. Aan de knalrode wand van de woonkamer hangen metalen wandrekken van het merk Pilastro, de keuken heeft een modulaire Bruynzeelkeuken van Piet Zwart en in de slaapkamer staan bedden van Auping met ‘hygiënische’ metalen spiraalbodems. Boven de eettafel hangt de beroemde en nog altijd geproduceerde PH 5-lamp van de Deense ontwerper Poul Henningsen.

De eerste modelwoning van de Westelijke Tuinsteden stond in Slotermeer en was in 1955 ingericht door Johan Niegeman, die in de jaren dertig in Stalins Sovjet-Unie had gewerkt. Daar werkte hij onder meer aan ‘sotsgorods’ als Magnitogorsk, nieuwe socialistische steden waar de Nieuwe Mens gestalte moest krijgen. De sotsgorods werden een faliekante mislukking en Niegeman moest in 1937, net als eerder de communistische architect Mart Stam, de Sovjet-Unie verlaten.

Betere mensen

Ook de Westelijke Tuinsteden waren bedoeld als een soort sotsgorods. Ontwerpers als Niegeman geloofden dat ‘zuiver’ ingerichte woningen betere mensen zouden maken van de bewoners. Mensen die zich omringen met melkflessen en andere ‘neutrale’ industrieel vervaardigde voorwerpen en meubels getuigen van een sterke persoonlijkheid, schreef Goed Wonen: „Zij hebben geen opvallende meubelen nodig in hun interieur om zichzelf tot recht te laten komen. Hoe eenvoudiger de meubelen, hoe beter de mens uitkomt.” Ook zouden functioneel ingerichte en hygiënische woningen leiden tot „een gelukkiger gezinsleven, een harmonieuze opvoeding van de kinderen en een vitale samenleving”.

De modelwoningen vielen lang niet bij alle bezoekers in de smaak. Velen vonden ze ‘kaal’ en ‘ongezellig’. En de degenen die er wel in iets zagen, konden de eenvoudige, maar desondanks dure huisraad meestal niet aanschaffen. Zo bleef het zuiver vormgegeven interieur alleen weggelegd voor een elite die ermee kon getuigen van hun goede smaak.

Museumwoning Van Eesteren. Freek Oxstraat 27, Amsterdam. Info: www.vaneesterenmuseum.nl/museumwoning

Leven
NIEUWS

Column | De oppaskat van Jan

admin
November 13, 2024
0

Mijn vriend Jan kwam bij ons eten. Van tevoren zei Willem: „Ik heb echt zin in vanavond. Jan gaat in ieder geval niet zo verschrikkelijk lopen jeremiëren over de toestanden in de wereld.” Daar verheugde ik me ook op, want ik kan er alleen tegen als ik zelf jeremieer.

Jan kwam bij het vallen van de avond binnen, een en al benen en glanzend kaal hoofd. Kaas klom als een kapucijnaapje tegen hem op, nestelde zich op zijn schoot en lispelde dat hij spaghetti carbonara wilde. Die kreeg hij, in een handomdraai door Jan bereid, maar vol en vet en bevredigend. De kaarsen brandden, er werd gegeten, buiten was het zacht novemberweer.

Jan woont in Leeuwarden, maar past in Amsterdam op een kat van achttien jaar oud, die allerlei medicijnen nodig heeft om door de dag te komen. Ik had weinig begrip voor de hele situatie. Een bejaarde kat in het licht van deze tijd vraagt te veel van iedereen, zeker op een avond als deze, die eindeloos moest duren. Ook heb ik mijn vader weleens een ongelukkig kuikentje, wiens hoofd verkeerd om aan zijn lijf zat, bij geboorte de nek om zien draaien. Toen zat het hoofd weer goed, maar daar was dan ook alles mee gezegd.

De kinderen gingen slapen. Willem bracht ze naar boven, aan tafel werd het even stil. Ik begon maar weer eens over het lot van vrouwen over de hele wereld. „Het is de alsof de wapens in je handen van suiker zijn, in een heel stroperige zich eeuwig herhalende droom”, fluisterde Jan en daarna, schel: „We kunnen er helemaal niks aan doen, vergeet die linkse lente.” We deden de gordijnen dicht. Willem kwam naar beneden, we moesten het er toch nog iets langer over hebben, je komt er niet onderuit. Dus vroegen we ons af waarom er zoveel stemmen zich laven aan de steeds grotere chaos, hoe die stemmen iedereen nog verder opdrijven, de waanzin willen laten heersen, de hoofdstad vol geweld en zij, juichend achter hun schermpjes verontwaardiging fingerend. „Het is nu wachten op Gavrilo Princip, en ondertussen verdringen ze elkaar om hem te mogen zijn”, zei ik en was geheel niet ontevreden met mezelf.

Toen begon Jan nonchalant The Waste Land te citeren en daarmee keerden we terug naar onze eigen, voor velen onuitstaanbare, veiligheid van oude teksten, liedjes, luisterend, in stille bewondering. Drie sukkels aan een keukentafel, met een stapel boeken, Medea en Cavalleria Rusticana. Een grote troost, maar één die moeilijk te vinden is, en daarom in het dagelijkse leven steeds verder uit zicht leek te verdwijnen.

De kat moest haar pillen, Jan vertrok even plots als hij gekomen was. Wij zaten nog even. Ik dacht aan Antigone die haar broer wilde begraven tegen de wens van de staat in. Daarna dacht ik aan mijn vader, die weigerde onze dode hond aan de dierenarts af te geven en hem achter in de tuin onder een appelboom begroef.

De volgende dag fietste ik met Kaas en Cléo katerig door onze straat. Op de hoek stond een verwarde man naar duiven te trappen. „Rot op, tyfusbeesten” schreeuwde hij. Toen kreeg hij er eentje onder zijn laars en stond met zijn volle gewicht op het beestje. Ik fietste met kloppend hart door en dacht aan de oppaskat van Jan. Moge het lieve dier voor eeuwig leven.