Händel en hiphop, gaat dat samen? Wat de New Yorkse rapper Baba Israel betreft wel: „Hiphop kent een soort complete vrijheid. Je kunt genres combineren die eigenlijk niet bij elkaar zouden moeten passen.” Op het twintigjarig jubileum van het klassieke Stift Festival in Twente treedt hij op met een bijzonder openingsconcert: ‘Händels Messiah Rapped’. Vanuit zijn woonkamer in New York vertelt hij erover via Zoom.
Het oratorium Messiah van Georg Friedrich Händel combineren met rap, hoe kom je erop?
„Het idee komt oorspronkelijk van violist Hugo Ticciati, een heel experimentele en visionaire artiest. Hij runt het Zweedse festival O/Modernt, waar veel muzikale kruisbestuivingen plaatsvinden. Hugo’s werk ligt in de klassieke muziek, maar voor het festival in 2016 besloot hij een connectie met hiphop te maken.
„Toen hij een rapper zocht die openstond voor zo’n maf idee, kwam ik in beeld. Ik heb namelijk een heel multidisciplinaire achtergrond. Mijn ouders werkten bij een avant-gardetheatergezelschap. Mijn vader was jazzmuzikant, mijn moeder zat in de experimentele cinema. Zelf heb ik een masteropleiding Interdisciplinary Arts gevolgd. Ik maak veel shows waarin hiphop gemixt wordt met theater.
„Messiah kende ik wel een beetje, het is zo’n iconisch stuk. Iedereen heeft het wel eens gehoord, op zijn minst het ‘Hallelujah’-koor. Maar ik was niet bekend met het hele werk. Het was een mooie ervaring om met het stuk te kunnen interacteren.”
Een van de musici in het Zweedse projectorkest destijds was violist Daniel Rowland, artistiek leider van het Stift Festival. Rowland was onder de indruk van de emotionele kracht van Israels teksten. Deze zomer brengt hij het concept naar Twente, in samenwerking met vier klassieke solisten en het Enschedese koor Consensus Vocalis. Zij voeren Händels volledige Messiah uit; enkele koorstukken zijn voor de gelegenheid zelfs vertaald naar het Twents. Het bijna driehonderd jaar oude oratorium treedt in dialoog met Engelse rapteksten van Baba Israel.
Hoe gaat dat er precies aan toe?
„Het wordt een soort vraag-antwoordstructuur, en mijn aandeel is improvisatie. Dat is een spannend contrast met de klassieke muziek, waarin het vaak draait om precisie en trouw zijn aan de bladmuziek.”
Improviseren, hoe heb je dat geleerd?
„Het vergt veel oefening. Ik heb tien jaar lang improvisatietheater gedaan, ik heb de commedia dell’arte (Italiaans improvisatietheater uit de 16de tot 18de eeuw, red.) bestudeerd. In de hiphop kennen we het concept van een cipher, artiesten die in een kring bij elkaar komen om samen te improviseren. Dat is een belangrijk deel van mijn training geweest.
„Maar improviseren is ook gewoon een deel van mijn dagelijkse routine, onder de douche, bijvoorbeeld. Dat doe ik voor mijn mentale gezondheid. Sommige mensen houden een dagboek bij, ik improviseer graag. Die unieke menselijke gave om je gedachten op een spontane manier te kunnen ordenen, met ritme, rijm en metaforen, daar word ik heel enthousiast van.”
Hoe werkt dat dan? Neem je gewoon een onderwerp in je hoofd en ga je daarmee aan de slag?
„Ja, ik ga vrij associëren. Geef me eens drie woorden? Gewoon het eerste wat in je opkomt!”
Uit het niets verbindt Israel de drie willekeurige begrippen die ik hem aanreik (waterkan, plant, liefde) naadloos rijmend aan elkaar, in een complete raptekst. De thematiek van Messiah en de staat van de wereld neemt hij er en passant in op.
Wauw, indrukwekkend! Ga je je Messiah-rapteksten ook ter plekke verzinnen of zit daar wel voorbereiding in?
„Ik bestudeer vooraf de oorspronkelijke tekst, daar haal ik allerlei woorden en zinsneden uit die mijn aandacht trekken. En dan bedenk ik: welk commentaar kan ik daar nu, in 2024, op geven? Welke woorden, welke ideeën passen bij de huidige tijd? Dat wordt de basis voor mijn improvisatie.”
Is het met jouw achternaam onvermijdelijk om het te hebben over wat zich afspeelt in het Midden-Oosten?
„Ja, we leven in een complexe wereld met veel zorgen over de toekomst. Mijn naam is inderdaad beladen. Ik stel me nu vaak voor als Baba ‘not in my name’ Israel. De joodse traditie waarin ík ben grootgebracht, draait juist om het bouwen aan een rechtvaardige wereld. Samen met veel Joodse mensen hier in New York protesteer ik tegen wat er gebeurt in Gaza; we roepen op tot een staakt-het-vuren en vrede.
„In de tekst van Messiah zit veel oorlog en conflict. Wat ik wil bevragen is de vicieuze cirkel van wraak en vergelding. Het is tijd voor iets nieuws: hoe kunnen we onszelf in een toestand brengen van echte compassie? Een staat waarin we respect en eerbied hebben voor elk mens op aarde. We moeten toe naar een wereld van samenwerking en nieuwsgierigheid naar elkaar. Die universele principes van mededogen en vreugde, de herstellende kracht van de liefde, dat zit óók in de tekst van Messiah.”
Israel wordt tijdens zijn improvisaties begeleid door een jazztrio. Twee Nederlandse musici, en dezelfde bassist als in Zweden. Componist Henrik Måwe maakte jazzinterpolaties op de baslijnen uit Händels muziek.
Dat is verrassend genoeg best een barokke manier van muziek maken. Componisten als Händel schreven vaak een basmelodie uit met wat harmonische aanwijzingen, waarbij veel ruimte overbleef voor improvisatie.
„Daar had ik nog niet eens over nagedacht, maar dat klopt inderdaad!”
De klassieke muziekwereld wordt weleens gezien als stijf en conservatief. Wat zijn je ervaringen tot nu toe als rapper op klassieke podia?
„Ik had zelf ook wel vooroordelen over klassieke musici. Hoe zou ik daar ontvangen worden, zijn mensen erg rigide? Maar dat soort attitudes heb ik helemaal niet ervaren, iedereen is juist heel nieuwsgierig naar wat ik doe. Het is hartverwarmend om als hiphopper te worden verwelkomd op een klassiek festival.”
Zie je veel overeenkomsten tussen klassieke musici en hiphopartiesten?
„Er zijn wel bepaalde universele kwaliteiten, zoals nieuwsgierig zijn en steeds willen blijven leren. Als artiest moet je het vermogen hebben om geraakt te worden, en anderen te kunnen raken. Wanneer je een groep strijkers hoort spelen dan gaat dat rechtstreeks naar je hart, het is zo krachtig. Dat geldt voor hiphopmuziek net zo. Als ik luister naar een beat van J Dilla dan voel ik ook sterke emoties.
„Ik ga me tijdens het concert ook laten inspireren door de klassieke zangers en de emotie die zij met het vibreren van hun stem teweegbrengen. Dat is het mooie als je kunt improviseren, dan ben je op alles voorbereid.”
