Bij Gewoon Sociaal aan tafel kunnen alle bezoekers over schimmel meepraten. Over in grijstinten-verkleurde muren, afbladderende verf en een niet-aflatende bedompte geur in huis. „Die geur slaat op je longen”, trapt Wilco Bakker, oprichter van Gewoon Sociaal, het gesprek af. „Als je gezond bent, slaat het al op je longen. Laat staan als je al lást hebt van je longen.”
In de huiskamer van stichting Gewoon Sociaal, aan het Heeswijkplein in de Haagse Moerwijk, staan eierkoeken en krentenbollen op tafel. De stichting begeleidt mensen met een ggz- of verslavingsachtergrond. Aan buurtgenoten die komen aanwaaien worden koude flesjes water verstrekt – buiten trekt de hitte van de dag de wijk in.
Nederland wordt steeds warmer, én natter. 2023 was zowel het warmste als het natste jaar sinds het begin van de metingen. Risico’s die met klimaatverandering gepaard gaan komen steeds beter in beeld. Waar huiseigenaren langs de grote rivieren moeten vrezen voor paalrot en optrekkend vocht, kampen naoorlogse wijken in verstedelijkte gebieden behalve met zomerse hitte-eilanden (het wordt tot wel 8 graden warmer in de stad dan daarbuiten) ook met hardnekkige schimmel. Dit soort risico’s treft vaak bewoners met een kleinere beurs, die geen geld hebben om te verduurzamen of isoleren.
Lees ook
Buitendijkers zijn geen ‘gekke’ outsiders, maar bewegen mee met de rivier
Klimaatverandering zorgt ook voor gezondheidseffecten, schreef de Wetenschappelijke Klimaatraad het afgelopen jaar, en kondigde aan dit te gaan onderzoeken. Wat zoal speelt: hittestress, gezondheidsproblemen door schimmels en bacteriën, infectieziekten en meer huidkanker. Volgens het RIVM verhoogt schimmelvorming de kans op gezondheidsproblemen, zoals astma, luchtwegklachten en luchtweginfecties. Datzelfde RIVM stelt dat nu zo’n 10 procent van de Nederlandse huizen vochtproblemen heeft (grotendeels huizen die vóór 1992 gebouwd zijn).
Bij Gewoon Sociaal weten ze er alles van. Wilco Bakker kent een woning van een buurtgenoot waar de muren „van boven tot onder” onder het zwart zaten. De naoorlogse huurwoningen in Moerwijk zijn veelal in verouderde staat. „Niet alleen dat het zwart is”, vallen de anderen hem bij. „Het is múf. Verschrikkelijk.”
Dat weet ook Priscilla Rijgersberg . Ze woont iets buiten Moerwijk en heeft al acht jaar last van schimmel, vertelt ze. Toen ze net drie weken in haar huis woonde, werd de eerste schimmel op de pas geverfde muren zichtbaar. Haar huis staat inmiddels genomineerd voor de sloop. Wanneer, dat weet ze niet. Onlangs zakte haar tienjarige kind door een traptree. Doorgerot. De trede is gerepareerd, maar het vocht in haar woning blijft.
Regie over je leven
Even verderop, in huisartsencentrum Moerwijk, hoort huisarts Amanda de Glanville de zorgen van de wijkbewoners. Mensen met luchtwegklachten in schimmelwoningen komen bij háár vragen of zij een ander huis kunnen krijgen. Volgens De Glanville is het probleem breder: „Het is vooral stress wat ik hier zie. En stress veroorzaakt zóveel klachten.”
De oorzaken van die stress zijn niet eenvoudig te ontwarren. „Mensen hebben hier niet het gevoel dat ze regie hebben over hun leven.” In haar praktijk ziet ze een oververtegenwoordiging van mensen met psychische klachten, eenzaamheid of bewoners die met moeite zelfstandig kunnen wonen. Zij raken uit balans bij kleine tegenslagen. Ook hebben bewoners uit Moerwijk een bovengemiddelde kans op longkanker .
In haar spreekuur ziet ze dat bewoners de oorzaak van (long-)klachten vaak bij de schimmel in hun huis leggen. Zelf zegt De Glanville dat er „geen bijzondere ziektebeelden” bij schimmel zijn. „Behalve als je allergisch bent. Maar weet je, mensen krijgen hoofdpijn, buikpijn, maagpijn, dat kan allemaal ook door stress komen.”
Ze kan niet veel voor hen doen. „Mensen vragen: kan je me helpen? Kan ik een nieuw huis krijgen? Ik zeg dan: nee, ik heb geen huis. Ik kan wel contact leggen met mensen die kunnen helpen, zoals iemand van de GGD die checkt hoe de ventilatie is en of die verbeterd kan worden, of iemand van wijkhulpverlening. Daar houdt het wel op.”
De Glanville kent de bewoners goed. „Vanochtend kwam er nog een jongen binnen. Net tien dagen afgekickt. Hier weten zijn dealers hem te vinden, nu is hij weer verslaafd.” Als de avond valt, vertelt ze, kan het soms onveilig zijn in delen van de wijk. Wanneer de horeca sluit op het centraal gelegen Heeswijkplein, is er weinig sociale controle. Allemaal factoren, net als de verouderde woningen met vochtproblemen, die stress kunnen opleveren: „Als ouder wil je gewoon een veilige en gezonde omgeving voor je kinderen”. Haar personeel kiest ze uit op hun sociale vaardigheden, ze zoekt mensen die emoties „aan de balie” snappen.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2024/08/07160834/web-0708BIN_moerwijk_3.jpg)
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2024/08/07160640/data119851803-6bc55f.jpg)
Foto’s Bart Maat
Douchen in de sportschool
Jarenlang al hebben bewoners last van schimmel. Naar eigen zeggen doen ze er alles aan om die te voorkomen: ventileren, stoken, verven. Woningbouwcorporaties weten ervan, maar verduurzamen en renoveren is duur. Toch gebeurt het wel. In 2028 moeten huizen met de laagste energielabels (E, F, G) verplicht tot een minimum verduurzaamd zijn. Woningbouwcorporaties zijn daar druk mee bezig. Volgens Aedes, de vereniging van woningcorporaties, hebben vorig jaar zeker 60.000 huurwoningen een beter energielabel gekregen door renovaties.
Lees ook
Achterstandswijk, Vogelaarwijk, kwetsbare wijk. Decennia aan woonbeleid maar de Schiedamse huizen schimmelen nog steeds
Goed nieuws, zou je zeggen. Toch constateren bewoners in Moerwijk dat schimmel bij hen terugkomt, ook ná renovatie van de woning. Zo ging het bij de moeder van Priscilla Rijgersberg, die om de hoek van het Heeswijkplein woont. Bewoners spreken van een facelift: de buitenkant van de woning is extra geïsoleerd en de ramen zijn nu van dubbel glas, maar binnenshuis is het nog steeds vochtig.
Sinan Ozturk vertelt aan tafel bij Gewoon Sociaal dat hij uit angst voor méér schimmel doucht in de sportschool. „Maar mijn zoons kan ik niet vragen om thuis niet te douchen”, vindt Ozturk. „Het is hun thuis.”
Zijn huis is een jaar geleden gerenoveerd door woningcorporatie Hofwonen (voormalig Vestia). Nu heeft hij veel minder stookkosten en de woning blijft gemakkelijker warm. Daar is Ozturk blij mee. Maar, zo laat hij even later zien, zijn badkamerraam is tijdens de renovatie afgesloten. En de ventilator die is geplaatst, heeft weinig merkbare zuigkracht. „Hij maakt eigenlijk alleen lawaai.” Vlak na de renovatie was alle schimmel verdwenen, nu trekken de zwarte randen langs de muren alweer omhoog.
Dat huizen na een renovatie weer schimmel krijgen, komt volgens de Woonbond vaker voor, laat woordvoerder Mathijs ten Broeke weten. „Meestal wordt de oorzaak van schimmelvorming bij huizen niet goed onderzocht. Ondanks dat de woning er weer strak en mooi uitziet, kan de schimmel dan terugkomen omdat huizen vaak worden gerenoveerd zonder het vochtprobleem te verhelpen.”
Huurders worden bovendien bij vochtproblemen door de corporatie vaak gewezen op hun gedrag, stelt de Woonbond, maar sommige woningen kunnen gewoonweg niet goed genoeg geventileerd worden.
Corporaties worden door de energielabel-afspraken gemotiveerd om hun woningen beter te isoleren en energiezuiniger te maken, zegt Ten Broeke. „Er is nadruk op goed dichtmaken en isolatie, maar zonder genoeg ventilatie (wat moeilijker wordt bij een geïsoleerd huis) kan schimmel terugkomen.” Een individuele aanpak per huis is bovendien duur, terwijl corporaties toch al moeten schrapen om aan alle verduurzamingsopgaven te voldoen.
Isolatie en ventilatie
Terug aan tafel in de huiskamer van Gewoon Sociaal aan het Heeswijkplein, vat Wilco Bakker het samen. „Uiteindelijk komt het erop neer dat je huur betaalt voor een huis waarin je zou moeten kunnen leven. En niet óverleven. Waar alles klopt en je niet in de sportschool moet douchen.”
Sinan Ozturk knikt. „Ik ben echt veranderd. Als ik bij de sportschool kan douchen, doe ik dat. Maar ik ben afhankelijk van thuis en ben bang dat er meer schimmel komt.” Ozturk heeft ervaring als klusjesman. „Ik weet wat er aan de hand is.”
Woningcorporatie Hofwonen, die actief is in Moerwijk, laat in een reactie weten dat bij verduurzaming zowel isolatie als ventilatie wordt verbeterd. „Als we tijdens een renovatie een isolerende schil aanbrengen tegen de buitengevel en kozijnen vervangen, nemen we altijd maatregelen rondom de ventilatie.” Bij badkamerramen die niet open kunnen, heeft „het ventilatiesysteem voldoende capaciteit om de lucht te verversen”. Hofwonen benadrukt verder dat de „recent gerenoveerde woningen voldoen aan de hedendaagse bouweisen” en dat de organisatie schimmelklachten per woning behandelt. Over individuele gevallen zegt Hofwonen geen uitspraken te kunnen doen.
