Vertrek van gehate premier Hasina van Bangladesh leidt tot hoop maar ook tot chaos, Nobelprijswinnaar leidt interim-regering

Het vertrek van Sheikh Hasina als premier van Bangladesh biedt hoop op vrije politiek en verkiezingen, maar veroorzaakt ook een machtsvacuüm. De politie heeft haar taken neergelegd en het land is in afwachting van een interim-regering ondr leiding van Muhammad Yunus, die het gezag kan herstellen. Ondertussen zijn er zorgen bij buurland India.

Maandag werd er nog enigszins gegrinnikt om de beelden: mooie meubels, een ventilator, een crosstrainer die over het asfalt werd gesleept. Honderden burgers waren de ambtswoning van de Bengaalse premier in Dhaka binnengedrongen, en sloegen aan het plunderen. Een man die een kist met rijkelijke geborduurde sari’s boven zijn hoofd tilde, riep tegen een lokale televisiezender: „Deze zijn voor mijn vrouw, ik zal haar een premier maken!”

In de hoofdstad ging ook een belangrijk museum in vlammen op. In het hele land werden politiebureaus aangevallen, die gezien worden als instrument van Hasina’s staatsapparaat, gebruikt voor de repressie tegen demonstranten waarbij in de afgelopen weken zeker driehonderd doden vielen.

Betogers dragen meubels en andere voorwerpen uit het paleis van de gevluchte premier, 5 augustus.
Foto Mohammad Ponir Hossain/Reuters

Geen aansturing van politie

De volkswoede over haar ‘arrogantie’ was na haar plotse vertrek niet direct bekoeld. Bij geweld en vandalisme in het hele land vielen opnieuw meer dan 130 honderd doden. Juist de politie en de veiligheidsdiensten, die van de ex-premier eerder de taak kregen om de orde te houden, hadden geen aansturing meer en maakten rechtsomkeert.

„Onder het vorige regime zijn de lokale civiele autoriteiten uitgehold”, aldus de Bengaals-Amerikaanse politicoloog en schrijver Ali Riaz, verbonden aan Illinois State University. „Alle onderdelen van de staat zijn gepolitiseerd, burgers vertrouwen daardoor niet meer op die autoriteiten.”

Door de geweldsuitbarstingen wordt ook gevreesd voor sektarisch geweld, dat al zou plaatsvinden tegen hindoes, een religieuze minderheid. Berichten daarover werden ook verspreid door politieke hindoe-organisaties in buurland India. NRC kan die berichten niet onafhankelijk verifiëren. Students Against Discrimination, de belangrijkste organisatie achter de protesten deelde oproepen van burgerinitiatieven om lokale hindoetempels te beschermen.

In de loop van dinsdag werd duidelijk dat de politie taken niet oppakt. Volgens Riaz „stappen studenten en burgers nu in Dhaka in dat gat”; Al Jazeera bericht over studenten die in de hoofdstad het verkeer regelen.

Mensen verzamelen zich, dinsdag, bij een in brand gestoken politiebureau in de hoofdstad Dhaka.
Foto Abdul Goni/AFP

Machtsvacuüm

Zoals geëist door de demonstranten ontbond de president dinsdag het kabinet van Hasina. Hoewel het mogelijk is om nieuwe verkiezingen uit te schrijven, is daarmee nu ook tijdelijk een machtsvacuüm gecreëerd.

Studenten regelen in de hoofdstad het verkeer nu de politie haar taken niet doet

Politici van Hasina’s Awami League zullen in de volgende stappen niet aan bod komen. Oppositiepartij BNP ziet wellicht haar kans schoon, maar dat kan ook doorschieten in het botvieren van wraakgevoelens op de vorige machthebbers.

„Wij zijn tevreden met een andere regering, geen militaire leiding”, stelden studentenleiders dinsdagochtend. Zij waren de protesten begonnen met één heel concrete klacht over de toekenning van overheidsbanen (een maatregel die Awami-aanhangers zou paaien), maar hun eis was vervolgens verbreed, zonder duidelijk plan voor wat er na vertrek van Hasina moest gebeuren. Zonder ‘eigen’ politieke partij – juist die onpartijdigheid was volgens veel analisten een kracht van de protestbeweging – leken de Students Against Discrimination in eerste instantie te worden overgeslagen in de nieuwe politieke stappen.

Voor een groot deel hebben ze toch hun zin gekregen: dinsdagavond werd bekend dat zij Muhammad Yunus hebben gevraagd om de interim-regering te gaan leiden, en dat hij daarmee heeft ingestemd. Yunus is een academisch zwaargewicht: de econoom die microkredieten bedacht voor armoedeverlichting in Bangladesh en daarbuiten. Hij kreeg de Nobelprijs voor de Vrede voor zijn werk. In een interview met het Indiase medium The Print zei hij dat „de jonge mensen de weg moeten wijzen”, na wat hij een „tweede bevrijding” noemt.

De studenten willen dat er woensdag meer bekend is over de interim-regering. „Hoe sneller, hoe beter”, zegt politicoloog Riaz daarover. Yunus is volgens hem „geen controversiële keuze”. „Zaak is dat de nieuwe tijdelijke regering direct op straat is, daar het gezag herstelt. Zo kunnen ze ook voorkomen dat restanten van het vorige regime – activisten, aanhangers – onrust gaan stoken. Zij zullen zich nog verzetten.” Dan moet er volgens hem nog een belangrijke maatregel worden genomen: gerechtigheid en verantwoording „voor de verschrikkelijke misdaden van de afgelopen weken”.

Burgers van Bangladesh keerden dinsdag vanuit India terug naar hun land, hier bij een grensovergang 100 kilometer ten noordoosten van Kolkata.
Foto Dibyangshu Sarkar/AFP

Ongerust buurland

In afwachting van welk lang haar uiteindelijk onderdak wil bieden, nam Sheikh Hasina maandag de wijk naar een voorspelbare bestemming: India. Daar groeit onderwijl ongemak over de politieke crisis in het buurland. Premier Narendra Modi, zijn buitenlandminister S. Jaishankar en alle partijen kwamen vrijwel direct samen voor een veiligheidsbespreking.

Hasina gold als ‘vriend’ van India , ze ontmoette Modi meermaals. Dat zij altijd hamerde op Bangladesh’ onafhankelijkheidsstrijd strookte met het Indiase zelfbeeld: New Delhi steunde het verzet in de jaren 70, tegen Pakistan. Hasina haalde in recente jaren in de regio ook belangrijke kastanjes uit het vuur, zoals bij de opvang van Rohingya-vluchtelingen.

Maar misschien zal blijken dat India niet zozeer goede banden heeft met buurland Bangladesh, maar die hád met de nu gehate ‘stabiele’ factor Hasina. Om te voorkomen dat na Sri Lanka en de Malediven nog een buurland zich een anti-India-sentiment aanmeet, moeten Indiase diplomaten hun best gaan doen, stelt bijvoorbeeld de Indiase analist C. Raja Mohan: „We doen er nu goed aan om te erkennen dat India’s buurlanden niet alleen bestaan bij gratie van onze eigen strategische belangen of de geopolitiek. Ze hebben hun eigen, nationale politiek – New Delhi moet geduldig zijn en zich goed beraden hoe zich tot daartoe te verhouden.” Anderen vrezen dat rivalen China en Pakistan wachten op hun kans. Volgens Ali Riaz moet zeker India op zijn toon letten. „India, ook westerse landen, moeten dit benaderen als de wil van het volk. En dus straks de nieuwe interim-regering op gelijke voet benaderen.”