Een van de vele berichten die Tommy Robinson afgelopen week, waarin het Verenigd Koninkrijk werd opgeschrikt door een reeks van gewelddadige rellen, op X plaatste, ging over een interviewverzoek dat hij van de BBC had gekregen. Begeleid door de tekst ‘Fuck the BBC’ plaatste hij zijn antwoord op de vraag van de verslaggever. „Waarom zou ik een interview moeten doen met nepnieuws-BBC? Jullie zijn niet langer de media – wij zijn dat. Ik heb niet nodig dat jij mijn bericht verdraait. Ik maak gewoon mijn eigen video op X en ik bereik 50x meer mensen.”
Wie zitten er achter de rellen in Britse steden? Tommy Robinsons naam valt vaak. Media zien in hem een sleutelfiguur. Hij is de voormalige leider van de extreem-rechtse en anti-Islamitische organisatie English Defence League (EDL). De 41-jarige Robinson voorzag zijn 900.000 volgers de afgelopen week dagelijks van vele opruiende berichten over de toestand in Engelse steden en geweld dat moslims en asielzoekers zouden plegen. Hij deed dat vanuit een luxehotel in een Cypriotische badplaats, zo onthulde The Daily Mail.
Sinds vorige week is het elke avond onrustig in talloze Engelse steden, en ook in het Noord-Ierse Belfast. Een tragedie in Southport, ten noorden van Liverpool, vormde de aanleiding. Een jongen van zeventien jaar stak drie jonge kinderen dood. Online werd het onjuiste nieuws verspreid dat de dader een moslim was. Een dag later braken rellen uit in Southport en daarna ook in andere steden. Volgens de politie ging het in ieder geval in het begin om aanhangers van de EDL. Premier Keir Starmer kondigde maandag een reeks maatregelen af om de relschoppers aan te pakken. Ook online opruiing zou stevig worden aangepakt. Hij leek hierbij ook te doelen op Tommy Robinson.
Voormalige voetbalhooligan
Robinson, wiens echte naam Stephen Yaxley-Lennon is, is formeel niet meer aan de English Defence League verbonden. De voormalige voetbalhooligan richtte EDL in 2009 op als reactie op een demonstratie van moslimextremisten in Luton, een stad net ten noorden van Londen, tijdens een thuiskomparade van Britse militairen uit Irak. Robinson wilde „de christelijke cultuur, de Engelse manier van leven, en geschiedenis” beschermen. Daarna groeide EDL uit tot een grote protestbeweging met circa 25.000 online sympathisanten. Op straatdemonstraties tegen immigranten en multiculturalisme kwamen soms duizenden aanhangers af – vaak voetbalhooligans en neonazi’s. De EDL kreeg in Nederland in 2010 bekendheid toen de organisatie in Amsterdam kwam demonstreren tegen de vervolging van Geert Wilders voor groepsbelediging en haatzaaien.
In 2013 omschreef het International Centre for the Study of Radicalisation and Political Violence EDL als een herkenbare ‘pan-Europese beweging’ die steeds georganiseerder te werk ging. Maar juist in dat jaar nam Tommy Robinson afstand van de EDL en raakte de organisatie in verval. Robinson verklaarde dat hij de leden niet meer onder controle had, en noemde – opvallend gezien de afgelopen weken – de straatprotesten waarmee de EDL groot werd, „niet langer productief”. Robinson wilde politieker te werk gaan, maar dat lukte hem niet. Pogingen om samen te werken met de radicaal-rechtse euroscepticus Nigel Farage mislukten.
Hillary Pilkington, hoogleraar sociologie in Manchester, deed uitgebreid onderzoek naar de aanhang van EDL. Zij beschreef in 2016 in het boek Loud and Proud (‘Luid en trots’) dat de aanhangers van de groep zich gemarginaliseerd voelden, vooral door hun klassepositie. Deze witte jongeren uit arbeidersklassen vertelden haar dat ze zich beperkt voelden in het uiten van hun mening, omdat ze meteen van racisme werden beschuldigd. „Ze zijn ervan overtuigd dat ze niet racistisch zijn, of zelfs anti-moslim, maar eenvoudigweg ‘opkomen’ tegen wat zij zien als een gevaarlijke ‘ideologische’ dimensie van de islam”, aldus Pilkington in een toelichting op het boek. Ze zagen zichzelf volgens haar als ‘tweederangsburgers’ die geen prioriteit kregen van de ‘liberale weldoener-elite’. „De activisten met wie ik sprak, zien zichzelf niet als een bevoorrechte blanke meerderheid.”
‘Tweeledig rechtssysteem’
Pilkington beschreef dat de aanhangers zich benadeeld voelden door een in hun ogen ‘tweeledig rechtssysteem’, dat hen harder zou aanpakken dan jongeren met een migratieachtergrond. Dat sluit aan bij wat Tommy Robinson nu ook vaak noemt: two tier policing, het idee dat de politie witte Britten harder aanpakt dan etnische minderheden. Ook Farage, inmiddels Lagerhuislid, zei dat hier sprake van is, omdat agenten bijvoorbeeld bij Black Lives Matter-protesten milder optraden. De voormalige minister van Binnenlandse Zaken Priti Patel, die kandidaat is om de nieuwe Conservatieve leider te worden, nam hier fel afstand van. Premier Starmer noemde dit een „non-issue”.
Tommy Robinson profileerde zich de laatste jaren als burgerjournalist. Hij moest in 2018 de cel in omdat hij bij een rechtszaak live op Facebook opnames had uitgezonden van een groep Brits-Pakistaanse mannen die werden vervolgd voor verkrachting. Vanwege haatzaaien werd hij in dat jaar ook verbannen van Twitter. Nadat Elon Musk het sociale medium had overgenomen, werd hij weer toegelaten en sindsdien heeft hij weer een groot bereik. De in de VS woonachtige Musk mengt zich ook volop in het Britse debat. Hij plaatste maandag een bericht op X waarin hij zei dat in het Verenigd Koninkrijk „een burgeroorlog onvermijdelijk” is. Premier Starmer nam daar afstand van. De Britse regering verwijt het sociale medium te weinig te doen aan het verspreiden van nepnieuws.
EDL is niet meer de goed georganiseerde beweging die het ruim tien jaar geleden was. Er is nog wel een website, maar de organisatie wordt veel minder duidelijk aangestuurd. Oproepen om te demonstreren en om in actie te komen, worden op diverse sociale media door aanhangers en andere extreem-rechtse organisaties verspreid, zoals Britain First, Patriotic Alternative en National Action.
De onrust lijkt nog lang niet ten einde. De krant The Times onthulde maandag dat er op Telegram een oproep rondgaat om woensdagavond op 39 plekken in het land asieladvocaten, organisaties die zich inzetten voor asielzoekers en opvangcentra „aan te vallen”. Daarbij gaat ook een handleiding en tips voor het maken van molotovcocktails rond.
