Over het Rome van de jaren vijftig van de vorige eeuw schreef Alberto Moravia zijn beroemde boek La Noia. De titel, die zich laat benaderen door de Nederlandse term verveling, slaat op de leegte die hoofdpersoon Dino telkens ervaart en maar niet kan verdrijven. Eerst verlaat hij zijn adellijke moeder aan de Via Appia, om schilder te worden in de binnenstad. Dat bevredigt hem niet. Na de dood van de schilder in de studio naast hem, ontmoet hij diens geliefde Cecilia met wie hij een relatie begint. Maar ook dat vult zijn leegte niet. Zelfs de jaloezie op haar andere minnaars brengt hem niet tot leven. Hij tracht vervolgens tevergeefs een prostituee van haar te maken. Als dat niets verandert aan zijn gemoed, vraagt hij haar ten huwelijk. Als ze om bedenktijd vraagt, terwijl zij met haar andere minnaar op vakantie gaat, besluit hij dat hij zich altijd nog dood kan rijden tegen een boom. Alleen dat besef bevrijdt hem enigszins.
Die existentiële leegte, zo zou je Moravia kunnen lezen, hoort bij het menselijk bestaan. Ook de 21e-eeuwse mens lijdt aan onverschilligheid en zoekt telkens nieuwe ervaringen. Het verschil met Dino is dat de huidige leegte geheel gevuld is dankzij een 24/7 virtuele aanwezigheid. Maar die zogenaamde volte is schijn. We hebben de overtreffende trap bereikt van wat Neil Postman ooit bestempelde als amusing ourselves to death. En dat ging over televisie! Emotionele verzadiging komt in de vorm van voortdurende consumptie, maar bevestigt slechts het gemis. Alles wat het verlangen aanwakkert komt voorbij op die oneindige online marktplaats: een perfect lichaam, een perfecte partner, een perfect huis of een even perfecte vakantie. En niet te vergeten de opinies en ‘feiten’ perfect passend bij de eigen denkbeelden. Aankopen en deelname in sociale platforms garanderen kortstondige bevrediging.
In die consumptiemaatschappij, die nu een groot deel van de wereldbevolking omvat, worden mensen zelf uiteindelijk geconsumeerd doordat zij achterblijven zonder tijd of emotie voor een echt leven. Gereduceerd tot uitgeputte consumenten, zoet gehouden door illusoire bevrediging en bevestigende slogans. Net als in het boek 1984 van George Orwell worden de eigen verlangens verdrongen door een dictatuur, alleen niet de politieke dictatuur van de anonieme Big Brother, maar de dictatuur van het teveel aan onverzadigbare mogelijkheden. De leegte wordt gevuld met het verlangen naar meer. Geen wonder dat bij velen depressieve gevoelens toenemen.
‘Wat een onzin!’, zal de lezer tegenwerpen: ‘we zijn niet allemaal moderne Dino’s’. Denk aan de enthousiaste actievoerders die voor het klimaat, tegen kapitalisme of oorlogen zijn! En aan al die betrokkenheid bij weidevogels of speelplaatsen in de wijk. Zeker, de noia heeft niet overal toegeslagen. Maar, net zoals Dino zich volledig overgeeft aan de volgende emotie, zo kan enthousiasme snel ontaarden in fanatisme en vervolgens omslaan naar langdurige onverschilligheid. Dan zijn emoties niet meer dan pieken in het vlakke landschap van verveling. Hoe makkelijk is het niet voor de emotioneel lege mens om het bestaan kortstondig te vullen met slogans en fervente actie, in plaats van met nuances of complexe gedachten. Of te accepteren dat standpunten kunnen evolueren en dat luisteren in plaats van consumeren het begin van alles is.
Gelukkig is er online genoeg te vinden dat geen vals aftreksel is van kortstondige verontwaardiging en animositeit, zoals de schatten van Wikipedia. Maar consumptiedrang en leegte overheersen. Verveling is de luxe van degenen die te weinig zorgen hebben en dat zou ons allen moeten aangaan. Een verveelde samenleving wordt vanzelf een gepolariseerde samenleving.
