‘Mensen willen niet geloven dat de Franse kernbommen ons hebben vergiftigd’

Hinamoeura Morgant-Cross (35) was zeven jaar oud toen in 1996 de laatste Franse kernproef werd uitgevoerd op Fangataufa, een van de eilanden van Frans-Polynesië midden in de Stille Oceaan. Niet dat ze zich daar iets van herinnert. „Ik wist vrijwel niets over de kernproeven. We leerden er niet over op school, en thuis hadden we het er ook niet over”, zegt ze.

Toch leeft ze dagelijks met de gevolgen. Morgant-Cross heeft chronische leukemie, waarschijnlijk een gevolg van de straling die dertig jaar lang boven- en ondergronds is verspreid door de kernproeven die Frankrijk in dit gebied uitvoerde. Nu de eilandengroep internationaal op de kaart staat vanwege het golfsurfen dat tijdens de Olympische Spelen van Parijs in Teahupo’o op Tahiti wordt gehouden, hopen slachtoffers zoals Morgant-Cross dat er ook aandacht is voor de nucleaire erfenis die Frankrijk op de eilanden heeft achtergelaten.

Tussen 1966 en 1996 voerde Frankrijk 193 kernproeven uit in Frans-Polynesië, een Frans overzees gebied. Tot halverwege de jaren zeventig werden 41 atoombommen bovengronds afgestoken. Het iconische beeld van de paddenstoelwolk boven het eiland Mururoa (ook Moruroa genoemd) was internationaal bekend.

Minder bekend waren de gevolgen. Tijdens een atmosferische kernproef in 1974 draaide de wind en dreef de radioactieve wolk richting het dichtstbevolkte eiland Tahiti. De bevolking werd maar beperkt gewaarschuwd. Uiteindelijk werden vrijwel alle inwoners van het eiland, ruim 110.000 mensen, blootgesteld aan gevaarlijk radioactief materiaal.

Na dat jaar werden de proeven voortaan ondergronds uitgevoerd, met grote gevolgen voor het leven in de oceaan. Frankrijk hield jarenlang vol dat de kernproeven schoon en veilig waren, ook al was er inmiddels voldoende bewijs dat de gevolgen van kernproeven door onder meer de Verenigde Staten op de Marshalleilanden tussen 1946 en 1958 rampzalig waren. Volgens Morgant-Cross worden de gevolgen nog steeds geminimaliseerd en is het zelfs misleidend om over ‘kernproeven’ te spreken. „Het waren echte kernbommen. Sommigen zelfs honderdvijftig keer zo krachtig als de bommen op Hiroshima en Nagasaki.”

Sommige kernbommen waren 150 keer zo krachtig als de bommen op Hiroshima en Nagasaki

Tot halverwege de jaren negentig gingen de Franse proeven door, ondanks lokaal en internationaal verzet. Onder meer milieuorganisatie Greenpeace voerde jarenlang actie. In 1985 zou het schip de Rainbow Warrior een protestvloot naar het eiland Mururoa leiden, maar die actie werd door de Franse geheime dienst verhinderd. Met twee bommen werd het schip verwoest. Bij de aanslag kwam de Nederlandse fotograaf Fernando Pereira om het leven.

Het duurde tot 2010 voordat Frankrijk erkende dat de atoomproeven grote gevolgen hebben gehad. Er kwam een wet voor compensatie aan slachtoffers. Toch zijn sindsdien slechts zo’n duizend mensen gecompenseerd voor het leed dat hen is aangedaan, van de ruim 150.000 mensen die direct te maken hadden met de straling. Nu wordt mogelijk een nieuw parlementair onderzoek gestart naar de gevolgen, een initiatief van de communistische partij GDR.

Schuldgevoel

Toen Morgant-Cross op haar vierentwintigste de kankerdiagnose kreeg, had ze nog niet door dat de kernproeven er iets mee te maken hadden. Ze zocht haar toevlucht in het huis van haar grootouders in Mateia, een kustdorpje op het eiland Tahiti. Het grote vrijstaande huis is gebouwd in Victoriaanse koloniale stijl, met een houten veranda en golfplaten luifels. Eromheen ligt een enorme, verwilderde tuin. Als kind groeide ze hier op, samen met haar zus. „Ik zocht troost bij mijn oma, maar zij huilde alleen maar omdat ze zich zo schuldig voelde. Ze vond dat ze meer had moeten doen om de kernproeven te stoppen”, zegt Morgant-Cross met tranen in de ogen.

Het huis ligt er nu verlaten bij. Verf bladdert van de houten balustrade, de rotan meubels zijn bedekt met plastic. Vlakbij is een rivier die heilig is voor de lokale bevolking. Het turquoise water borrelt vanuit de grond omhoog. De rivier is omgeven met tropische planten die zacht wuiven in de motregen. „Hier sta ik in contact met de natuur. Het is hier zo vredig, ik denk dan even niet aan mijn problemen”, zegt ze. Ze duikt kopje onder, haar lange zwarte krullen drijven op het wateroppervlak.

Onder de bevolking van Frans-Polynesië is volgens Morgant-Cross maar weinig bekend over de gevolgen van de kernproeven. „Mensen willen niet geloven dat de Franse kernbommen ons hebben vergiftigd.”

Morgan-Cross is niet de enige in haar familie die de gevolgen van de atoomproeven ondervindt. Ook haar overgrootmoeder, grootmoeder, moeder, tante en zus dragen de nucleaire geschiedenis van de eilandengroep met zich mee; ze hebben allemaal kanker gekregen.

Toch wordt er binnen haar familie weinig over die periode gesproken. Dat is niet uitzonderlijk. Onder de bevolking van Frans-Polynesië is maar weinig bekend over de gevolgen van de kernproeven. Voor veel mensen is het onderwerp taboe. „De propaganda van de Franse koloniale macht is heel effectief geweest”, zegt Morgant-Cross. „Mensen willen niet geloven dat de Franse kernbommen ons hebben vergiftigd, ze geloven nog steeds dat het schone proeven waren.”

Flinke investeringen

De kernproeven hebben het leven van de lokale bevolking op meerdere vlakken ingrijpend veranderd. Het zorgde ook voor veel welvaart. Frankrijk investeerde flink in de eilandengroep en gaf onder meer een vliegveld en haven cadeau. „Mensen waren dankbaar dat onze eilanden uitverkoren waren”, zegt Morgant-Cross. De toenmalige Franse president Charles de Gaulle werd als een held onthaald. „Tahitianen zijn heel vriendelijk en goedgelovig. Dat is tegen ons gebruikt.”

In 2021 bleek na een langdurig onderzoek door Disclose, een Frans collectief van onderzoeksjournalisten, dat Frankrijk de stralingsniveaus dertig jaar lang bewust te laag heeft voorgespiegeld. Het onthutsende onderzoek baseerde zich op documenten in 2013 werden geopenbaard door het Franse leger. Tijdens een bezoek aan de eilandengroep enkele maanden na de publicatie erkende de Franse president Macron dat zijn land schuld draagt aan de gevolgen van de atoomproeven. Toch bleven officiële excuses uit.

Belangenvereniging ‘Mururoa e tatou’ strijdt al jaren voor erkenning en compensatie. Ze helpt slachtoffers met de berg aan papierwerk en bureaucratische rompslomp die nodig is om in aanmerking te komen voor compensatie.

Slechts weinig mensen beginnen aan het omslachtige proces. „Het is veel te ingewikkeld, dat schrikt mensen af”, zegt Joel Hoiore. De oud-dominee met wit ringbaardje is al sinds de jaren zeventig betrokken bij de organisatie. „In mijn ogen moet degene die de fout heeft gemaakt, zorgen dat het goedgemaakt wordt. Maar Frankrijk legt de verantwoordelijkheid bij de slachtoffers.”

Belangenvereniging ‘Mururoa e tatou’ strijdt voor de erkenning en compensatie van slachtoffers. Directeur Tevaearai Puaraï: „We proberen het taboe te doorbreken, maar nog steeds is het moeilijk om met mensen te praten over de kernproeven.”

De organisatie is gehuisvest in de lokale protestantse kerk in het centrum van Papeete, de hoofdstad van Frans-Polynesië op het eiland Tahiti. Directeur Tevaearai Puarai draagt een traditionele Polynesische bladerenkroon. „We proberen het taboe te doorbreken, maar nog steeds is het moeilijk om met mensen te praten over de kernproeven”, zegt hij. Het kleine kantoortje staat vol met anti-kernwapens parafernalia. Aan de muur hangt een poster waarop een lichaam staat afgebeeld, met pijlen naar de 23 soorten kanker die vanwege radioactiviteit veroorzaakt kunnen worden.

Aantal kankerpatiënten

Het ontbreekt aan betrouwbare cijfers van het aantal mensen met kanker dat door de radioactieve straling is veroorzaakt. „Dit was geen prioriteit voor Frankrijk. Bovendien waren de dossiers jarenlang geheim”, zegt Puarai. Dat maakt het nog ingewikkelder voor slachtoffers om te bewijzen dat ze getroffen zijn.

Het lokale kankerinstituut, opgericht in 2021, stelt dat het aantal mensen met kanker lager ligt dan in Frankrijk. Wel is een lichte verhoging in het aantal gevallen van schildklierkanker gevonden. Dat geeft een vertekend beeld, zeggen activisten. „Vanwege het taboe gaan veel mensen niet naar een dokter en sterven ze thuis”, zegt Hoiore. Ook worden veel kankerpatiënten in het buitenland behandeld, waardoor ze niet meegeteld worden.

In mijn ogen moet degene die de fout heeft gemaakt, zorgen dat het goedgemaakt wordt. Maar Frankrijk legt de verantwoordelijkheid bij de slachtoffers

Volgens Morgant-Cross wordt het aantal slachtoffers systematisch te laag ingeschat. „Ik heb een vrouw gesproken die vier kinderen is verloren vlak na de geboorte. Ze heeft nooit een overlijdensakte gekregen, het leger heeft dat achtergehouden.” De kinderen hadden ernstige gebreken. „Zeemeermin-baby’s worden ze genoemd; kindjes met benen die aan elkaar vastgegroeid zijn. Of kinderen die worden geboren zonder huid of botten.”

Inmiddels zet ze haar gevecht voort in het parlement. Ze is lid van de politieke partij Tavini, die zich sinds de jaren zeventig inzet voor de onafhankelijkheid van Frans-Polynesië. Op haar plek in de plenaire zaal heeft ze een foto van zichzelf samen met haar grootouders geplakt. Ze is weinig hoopvol over het nieuwe parlementaire onderzoek. „Ik vertrouw de Franse overheid niet. Wie zegt dat ze niet weer proberen om bewijs achter te houden en de gevolgen te ontkennen”, vraagt ze zich af. Ze wil dat er een internationaal, onafhankelijk onderzoek wordt ingesteld.

De leukemie van Morgant-Cross is niet ver ontwikkeld, omdat ze er vroeg bij was. Ze neemt dagelijks chemopillen om de kanker te onderdrukken, al zijn die niet zonder bijwerkingen. „Hoofdpijn, misselijkheid, overgeven, buikpijn, keelpijn”, somt ze op. „Maar het ergste is de pijn in mijn botten en spieren. Ik ben er soms zo moe van dat het voelt alsof ik negentig jaar oud ben.”

Voor haar twee kinderen van twaalf en een jaar houdt ze vol. „Ik wil erbij zijn als ze gaan studeren, gaan trouwen, ik wil oma worden. Het is zwaar, maar ik heb nog hoop voor de toekomst.”

Delen





Mail de redactie