Opinie | Schoof moet de Noord-Europese Macron worden

Deze zomerweken sleutelt het nieuwe kabinet aan het regeerprogramma en de bijbehorende begroting. Eén van de hete aardappels is de EU-strategie. Wat wil het kabinet in de EU bereiken, of beter, wat wil het juist vermijden? Gaat Nederland dankzij NSC de overdrachtsunie indammen? Zorgt de PVV ervoor dat Nederland zijn positie van founding father verspeelt? Houd de VVD Nederland op het pad van Ruttiaanse compromissen in de EU? Hoe hard gaat Nederland op aandringen van BBB voor de boerenbelangen?

Andere regeringsleiders wachten op duidelijkheid. Allereerst van premier Dick Schoof. Hij moet op het Europese topniveau begrip creëren en medestanders werven voor de nieuwe koers die Nederland kiest. De Franse president Macron was sterk in zulke visionaire verhalen. Hij was breedsprakig, maar er werd naar hem geluisterd, ook in landen met een andere koers. Zonder toekomstvisie, met wispelturig gedrag, en met dreigen met opt-outs staat de Nederlandse invloed op de tocht.

De komst van het kabinet-Schoof valt samen met een nieuwe fase in de Europese samenwerking. In 2019 bestond de politieke agenda van de nieuwe Commissiepresident Ursula von der Leyen uit een opeenstapeling van traditionele ambities op gebieden van milieu en sociaal beleid tot aan geopolitiek. Maar oorlogen en andere bedreigingen van de veiligheid hebben de EU een nieuw tijdperk ingetrokken. Defensie en geopolitiek staan nu bovenaan de Europese agenda. Industriebeleid is een serieus punt omdat hoogtechnologische sectoren gevaarlijk achterlopen bij andere machtsblokken.

Nederland staat grotendeels achter de huidige Europese prioriteiten, maar hekelt de gebruikelijke dure en gecompliceerde compromissen. Lidstaten verdedigen als vanouds verworven Europese rechten en fondsen, er zijn botsende politieke en financiële culturen, en leiderschap is versnipperd. Hierdoor wordt bestaand EU-beleid amper afgeschaald, worden keuzes vermeden, en stijgen de kosten.

‘Meesturen’ is in de EU al moeilijk genoeg – kan Nederland onder Schoof ‘tegensturen’?

Met de nieuwe Commissie in aantocht is dit het moment om lijnen uit te zetten. Twee Europese hoofdrolspelers hebben dat recent gedaan. Commissie-president Von der Leyen die een tweede termijn krijgt presenteerde haar hoofdlijnen in het Europees Parlement, en Eurogroep-voorzitter Paschal Donohoe deed dit in de Financial Times. Hun agenda’s leggen pijnlijk bloot hoe moeilijk het is om prioriteiten te stellen. Von der Leyen presenteerde een typisch Europees kaartenhuis van compromissen, dat instort als er één onderdeel wordt uitgetrokken. De Europese sociaal-democraten willen bijvoorbeeld een verbod op traditionele automotoren terwijl de Duitse christen-democraten juist hun auto-industrie tegemoet willen komen. De Europese groenen hadden het liefst Von der Leyen weggestemd omdat ze luisterde naar de rechterflanken die de Green Deal willen afzwakken, maar ernstige ontwrichting van de Europese samenwerking durfden de Groenen niet voor hun rekening nemen. Zo ontstaan kluwen van beloftes omdat iedereen zijn zin wil krijgen.

Compensatie

Deze compromissen hebben een prijs. De Green Deal blijft, maar Von der Leyen heeft compensatie beloofd voor de bijdrages van boeren aan het behalen van natuur- en milieueisen. Er komt een Competitiveness Fund voor verduurzaming van de industrie en er zijn lagere brandstofkosten en groene benzine voorgespiegeld. Dergelijke beloftes moeten later allemaal hun beslag krijgen in de nieuwe EU-begroting voor de periode 2028-2035. Met andere woorden, alles heeft prioriteit en de rekening wordt naar de toekomst doorgeschoven.

Dit patroon zien we ook bij Eurogroep-voorzitter Donohoe (minister van Financiën van Ierland). Hij bereidt de lidstaten vast voor op hogere uitgaven in de EU-begroting met zijn twee prioriteiten: zuidelijke lidstaten moeten serieus bezuinigen, en de Europese Unie moet meer investeren om milieu, defensie en groei te versterken. Hiervoor vindt hij een verdubbeling van de traditionele EU-begroting nodig. Oftewel, het coronanoodfonds van 800 miljard euro, waarbij Nederland bedong dat het eenmalig was, moet permanent worden. Over het afschalen van de zwaar bekritiseerde huidige fondsen voor landbouw en achtergestelde regio’s heeft hij het niet.

De EU is gebouwd op compromissen en dat paste goed bij premier Rutte. De traditionele Nederlandse lijn is: niet tegensturen maar pragmatisch meesturen. Dat is in de EU al snel irritant genoeg. Pragmatisch stemde Nederland in met het ambitieuze coronanoodfonds, maar stuurde ondertussen wel mee door streng toezicht op hervormingen in zwakke lidstaten te eisen. Het fonds en het toezicht bleken geen succes; mede omdat de kabinetten-Rutte er geen visie bijleverde op hoe dat toezicht te regelen.

Nederland is doorgaans trots op zijn Europese invloed, maar de vraag is wat het daadwerkelijk heeft klaargespeeld. Landbouw en het coronanoodfonds zijn voorbeelden waar Nederland veel lawaai heeft gemaakt maar weinig heeft bereikt. Nederland biedt tot op heden ook weinig alternatieven, en dan heeft hameren op zaken als toezicht, subsidiariteit en ‘minder maar beter’ EU-beleid weinig zin.


Lees ook

Schoof wil op de NAVO-top laten zien: Nederland blijft koers houden

Premier Schoof in gesprek met de pers op de residentie van de Nederlandse ambassadeur in Washington.

Als meesturen al moeilijk is, dan zal het kabinet-Schoof respectvol tegensturen zeker problematisch vinden. Het valt te betwijfelen of het nieuwe kabinet in staat is om inhoudelijk oppositie te voeren.

De Europese ogen zijn gericht op premier Schoof. De taak die hij deze weken heeft is om andere regeringsleiders mee te krijgen met constructieve verhalen over prioriteiten zoals goed Europees bestuur, de positie van lidstaten in het Europese bouwwerk, en hoe de Europese financiën wel en niet te regelen. Dit vereist behalve meer diepgang dan Nederland in het verleden heeft geboden ook het mobiliseren van een stevige groep medestanders. Vorige kabinetten, maar ook de vorige Europese Commissies, bleven veelal hangen in slogans. Macron wilde de EU naar zijn ideaal veranderen en eiste met zijn doorleefde visies de aandacht op. Schoof en zijn team zijn nu aan zet om een doordachte noordelijke lijn te presenteren.


Lees ook

Nakomen beloftes wordt uitdaging voor ambitieuze Von der Leyen

Commissievoorzitter Ursula von der Leyen reageert op haar herverkiezing voor een tweede termijn, donderdag in het Europees Parlement in Straatsburg.