Dinsdag werd Ismail Haniyeh nog met open armen ontvangen in Teheran voor de beëdiging van de onlangs verkozen Iraanse president Masoud Pezeshkian. Hij ging knuffelend met Pezeshkian op de foto en bezocht ook opperste leider Ali Khamenei, die hem eveneens een kus op de wang gaf. Maar nog geen halve dag later, voordat de zon weer opkwam, vloog er een raket door de woning waar Haniyeh overnachtte. Hij was op slag dood.
Zoals wel vaker bij liquidaties heeft Israël de aanslag niet opgeëist, maar zowel Hamas als Iran bestempelen het land als dader. Dat ligt ook zeer voor de hand: Israël heeft na 7 oktober meermaals herhaald Hamas-leiders waar dan ook ter wereld te zullen doden. Eerder liquideerde het al een Hamas-kopstuk in Beiroet. Bovendien heeft de Israëlische inlichtingendienst in het verleden bewezen dat het ook binnen Iran tot zulke operaties in staat is.
Regionale beschermheer
Als Israël inderdaad achter de aanslag zit, laat de keuze van tijd en plaats eens te meer zien dat premier Benjamin Netanyahu niet geïnteresseerd is in de-escalatie. Een moordaanslag op Hamas’ politiek leider, nota bene in het hart van de Iraanse macht, is immers een gigantische vernedering aan het adres van Irans machthebbers. Die kunnen zo’n vergaande escalatie moeilijk onbeantwoord laten.
Bovendien komt de aanval op een extreem precair moment. Een paar uur eerder, op dinsdagavond, voerde Israël in de Libanese hoofdstad Beiroet al een aanslag uit op de hoogste militaire commandant van Hezbollah – deze aanval eiste het Israëlische leger wél op. Ook vuurden Amerikaanse troepen in Bagdad, de hoofdstad van Irak, kort daarna raketten af op een basis van de PMF. Dat is een verbond van overwegend sjiitische milities dat onderdeel is van het Iraakse leger, maar ook nauwe banden met Teheran onderhoudt. Bij die aanval, die de VS omschreef als een vorm van „zelfverdediging”, kwamen zeker vier PMF-leden om.
Israël moet zich voorbereiden op straf Opperste leider Khamenei
Hezbollah en de PMF voelden zich al geroepen tot een vergeldingsactie, maar na de dood van Haniyeh in Teheran is de kans des te groter dat hun regionale beschermheer Iran hierin een directe rol zal spelen. „Het criminele en terroristische zionistische regime heeft onze gast in ons huis tot martelaar gemaakt […] en moet zich voorbereiden op straf”, zei opperste leider Khamenei woensdag in een verklaring. Ook president Pezeshkian, die juist geldt als voorstander van toenadering tot het Westen, moet zich nu van zijn harde kant laten zien. HIj zei dat Iran zijn „territoriale integriteit, eer, trots en waardigheid” zal verdedigen.
De buitenlandwoordvoerder van de Europese Unie zei woensdag „een principieel standpunt tegen buitengerechtelijke executies” te hebben, maar ging verder niet op de aanval in. Wel merkte de woordvoerder op dat het Internationaal Strafhof in Den Haag al een arrestatiebevel tegen Haniyeh had verzocht vanwege oorlogsmisdaden.
De Amerikaanse buitenlandminister Antony Blinken zei dat de VS „niet betrokken of op de hoogte waren” bij de actie. Dat laatste wordt nu al door Iran betwist. Diens vertegenwoordiger bij de Verenigde Naties, die woensdag om een spoedsessie van de Veiligheidsraad vroeg, zei dat „deze actie niet had kunnen plaatsvinden zonder de goedkeuring en inlichtingen van de VS”.
Ondertussen hebben andere regionale zwaargewichten, zoals Rusland, China en Turkije, de aanslag in scherpe bewoordingen veroordeeld. De Turkse president Recep Tayyip Erdogan onderhield een warme band met Haniyeh en suggereerde al dat Turkije weleens militair zou kunnen ingrijpen in Gaza – wat in de praktijk onwaarschijnlijk is. Het Turkse ministerie van Buitenlandse Zaken wijst in een verklaring naar Israël als dader. „Opnieuw is duidelijk geworden dat de regering van Netanyahu niet de intentie heeft om tot vrede te komen.”
Regionale escalatie
Nog afgezien van het risico op verdere regionale escalatie, ondermijnt de aanslag op Haniyeh ook de onderhandelingen voor een staakt-het-vuren in Gaza. Hoewel de militaire vleugel van Hamas in dit proces het laatste woord heeft, speelde Haniyeh als politiek leider met veel diplomatieke contacten een belangrijke rol.
Bovendien heeft Qatar, dat als bondgenoot van zowel de VS als Hamas een belangrijke brugfunctie heeft, de aanslag scherp veroordeeld. „Hoe kan bemiddeling slagen als de ene partij de onderhandelaar van de andere kant liquideert?”, schreef de Qatarese premier Mohammed al-Thani woensdag op X.
Hamas zal Haniyeh gewoon vervangen
Ondanks de vergaande gevolgen brengt Haniyeh’s dood Israëls doel van de „totale vernietiging” van Hamas niet dichterbij, stelt Jeroen Gunning, Hamas-kenner en hoogleraar Midden-Oosten politiek en conflictstudies aan King’s College London. „Integendeel. Ik denk juist dat deze aanslag extra steun voor de organisatie genereert, zowel onder Palestijnen als in de regio”, zegt Gunning telefonisch. „Bovendien wordt Hamas’ functioneren er niet al te zeer door aangetast, want de organisatie is erg horizontaal georganiseerd en was hier natuurlijk op voorbereid. Ze zullen Haniyeh gewoon vervangen.”
De vraag is nu vooral hoe, en wanneer, Iran en zijn bondgenoot Hezbollah zullen reageren op de dood van Haniyeh en de Hezbollah-commandant in Beiroet. Toen Israël begin april het Iraanse consulaat in Damascus in Syrië bombardeerde, liet zo’n reactie een kleine twee weken op zich wachten. Uiteindelijk kwam er een Iraanse aanval op Israëlisch grondgebied.
De enkele honderden drones en raketten die destijds door de lucht vlogen, werden nagenoeg allemaal onderschept, mede doordat Iran de aanval van tevoren aankondigde. Hoewel de meeste analisten stellen dat Iran ondanks zulke agressie niet uit is op een regionale oorlog, valt te bezien of de machthebbers in Teheran ook dit keer een seintje zullen geven als ze inderdaad besluiten aan te vallen.
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data124730745-a24a9b.jpg|https://images.nrc.nl/EwE2f6bv5DG7kLmZxg7V189yRKo=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data124730745-a24a9b.jpg|https://images.nrc.nl/PzWb1VyL-i41wjCxxWy3HCg73P4=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data124730745-a24a9b.jpg)
