KNMI-klimaatwetenschapper Sjoukje Philip: ‘Er is zó véél hitte. En het gaat niet zomaar voorbij’

Buiten werken, levensgevaarlijk in Zuid-Azië

In grote delen van Azië, van Bangladesh tot de Filippijnen, was het al vroeg in het seizoen extreem heet. In april is het gewoonlijk in Bangladesh gemiddeld 33 graden Celsius, dit jaar was het nog 2 tot 8 graden warmer. In Myanmar werden temperaturen van 45 graden en hoger gemeten. In de Indische stad Kolkata steeg de temperatuur tot 43 graden.

Volgens de Wereld Meteorologische Organisatie (WMO) is dit een gevolg van de combinatie van het natuurlijke weerfenomeen El Niño, een plotselinge opwarming van de Stille Oceaan, en klimaatverandering. „Klimaatverandering heeft”, volgens secretaris-generaal van de WMO Celeste Saulo, „de frequentie en ernst van dergelijke gebeurtenissen verergerd en heeft een grote impact op samenlevingen, economieën en, belangrijker nog, mensen en hun leefomgeving.”

Door de hitte werd in delen van India de verkiezingscampagne op een laag pitje gezet. In veel landen was buiten werken tijdens de warmste uren levensgevaarlijk, zeker bij hoge luchtvochtigheid. Op de Filippijnen gingen ruim 4.000 scholen dagenlang dicht.

Extreme droogte in Zuidelijk Afrika

Zuidelijk Afrika werd dit voorjaar getroffen door droogte met grote gevolgen voor de economie. De infrastructuur in onder andere Angola, Zambia en Botswana werd zwaar beschadigd, in grote delen mislukte de maïsoogst en stegen de voedselprijzen snel. Het Wereld Voedsel Programma (WFP) van de Verenigde Naties moest te hulp schieten om ernstige honger te voorkomen. Volgens Menghestab Haile van het WFP kunnen veel van de landbouwproblemen worden voorkomen als boeren betere installaties zouden hebben voor irrigatie, maar vaak ontbreekt daarvoor het geld. De Zambiaanse minister voor een duurzame economie Collins Nzovu wil daarom een beroep doen op een nieuw te vormen mondiaal ‘Loss and Damage Fund’, het fonds voor landen die schade lijden door klimaatverandering terwijl ze daaraan zelf nauwelijks hebben bijgedragen. Probleem is in dit geval dat de wetenschappers van de World Weather Attribution deze droogte wijten aan El Niño en niet aan klimaatverandering. Wel vermoeden de onderzoekers dat de gevolgen van El Niño sterker worden door de opwarming.

Hoge temperatuur van zeewater door El Niño

Op veel plekken op aarde beïnvloedt El Niño, een natuurlijk weerpatroon dat eens in de twee tot zeven jaar voorkomt en begint met de opwarming van het oppervlaktewater in de Stille Oceaan voor de kust van Peru en Ecuador, de temperatuur en neerslagpatronen. Zo ook bij El Niño die volgens de Wereld Meteorologische Organisatie (WMO) in de loop van vorig jaar opkwam en behoorde tot de vijf sterkste ooit. In maart begon het fenomeen uit te doven, maar de naweeën zijn nog steeds voelbaar. Zeker in het Amazonegebied, waar de gevolgen doorgaans groot zijn. Het noorden kreeg in het begin van El Niño te maken met extreme droogte, het uiterste zuiden later in het jaar juist met zware overstromingen. Er overleden zeker 178 mensen en meer dan 400.000 mensen moesten worden geëvacueerd. De schade liep in de miljarden. De extremiteit van de gebeurtenis was opvallend, aldus WMO-secretaris-generaal Celeste Saulo: „De temperatuur van het zeeoppervlak […] is de afgelopen tien maanden aanhoudend en ongewoon hoog geweest. De zeewatertemperatuur van januari 2024 was veruit de hoogste ooit gemeten voor januari. Dit is zorgwekkend en kan niet alleen door El Niño worden verklaard.”

Beryl, de vroegste zware orkaan ooit

Orkaan Beryl was een voorbode van wat volgens het NOAA, het Amerikaanse KNMI, waarschijnlijk een extreem orkaanseizoen zal worden. Beryl raasde op 1 juli als een categorie 4 orkaan over het eilandje Carriacou van Grenada. Daarna groeide de orkaan uit tot categorie 5. Nooit eerder werd zo vroeg in het seizoen al een orkaan van de zwaarste categorie gemeten – het vorige record was Emily in 2005, op 16 juli. Orkanen krijgen hun energie uit warm zeewater. De huidige watertemperatuur, tussen de 27 en 30 graden Celsius, wordt gewoonlijk pas in september bereikt. Door Beryl zijn ten minste vijftig mensen omgekomen. De schade is groot. In Texas, waar de orkaan uitdoofde, gaat het om meer dan 4 miljard dollar. Dat is veel meer dan het kleine eilandstaatje Grenada, maar de financiële gevolgen zijn daar wel veel groter – tot tientallen procenten van het jaarlijkse bbp. „We zijn niet langer bereid te accepteren dat het prima is dat wíj voortdurend aanzienlijke verliezen en schade lijden door klimaatverandering […] terwijl de landen die daarvoor verantwoordelijk zijn, werkeloos toekijken”, aldus premier Dickon Mitchell van Grenada, die gecompenseerd wil worden door rijke landen, de veroorzakers van klimaatverandering.

Ziedende hitte in Zuid-Europa

Er moet in de tweede helft van het jaar een enorme dip in de temperatuur komen om van 2024 niet het warmste jaar ooit te maken. In Nederland zou je het misschien niet zeggen, maar in het oosten en zuiden van Europa zijn de temperaturen ook deze zomer opnieuw extreem hoog. Met temperaturen die gemakkelijk boven de 40 graden Celsius uitkomen. Vooral aan de Adriatische kust is het heel warm. De watertemperatuur ligt inmiddels rond de 30 graden Celsius en in de nacht koelt het onvoldoende af. In sommige delen van Zuid-Europa wordt de warmte verergerd door een hoge luchtvochtigheid, maar in Griekenland bijvoorbeeld is de lucht juist droog, waardoor het risico op bosbranden toeneemt. In Athene werd op het heetst van de dag de Akropolis afgesloten, ook andere toeristische attracties waren vaak tijdelijk niet toegankelijk. Volgens het Europese klimaatdata-bureau Copernicus was het vorige maand 1,57 graden warmer dan het langjarige gemiddelde in juni. Daarmee is het de twaalfde achtereenvolgende maand boven de anderhalve graad opwarming die in het Klimaatakkoord van Parijs als veiligste grens werd gesteld.

In Mexico vielen brulaapjes door de hitte uit de bomen met een zonnesteek

In mei vielen in Mexico de brulaapjes als rijpe appelen uit de bomen. Tientallen dieren kwamen om, de apen die gered konden worden, kampten met uitdroging en koorts. „Ze hadden een zonnesteek”, zei dierenarts Sergio Valenzuela tegen de Britse krant The Guardian. In Mexico en in het uiterste zuiden van de Verenigde Staten volgen sinds mei de hittegolven elkaar op. Niet alleen de brulapen zijn het slachtoffer van de warmte, ook tientallen mensen bezweken aan temperaturen van boven de 40 graden. Het elektriciteitsnetwerk in delen van het land bleek daartegen niet bestand. Toen op 7 mei de wind afzwakte en er minder energie uit windturbines beschikbaar was, riep de minister van Energie tijdelijk de noodtoestand uit. Afgelopen weekeinde kampten ook het zuiden van Californië, Nevada en Arizona met een hittegolf, die volgens meteorologen door de combinatie van hoge temperaturen en extreme luchtvochtigheid heel gevaarlijk was. In veertien staten probeerden procureurs-generaal de situatie tot een ‘ramp’ te verklaren, waardoor geld vrij zou komen uit federale fondsen om de gevolgen van de hitte beter te kunnen bestrijden.