Het ritme van de onderlinge communicatie tussen chimpansees lijkt sterk op dat van mensen. Dat blijkt uit een analyse van gebarendialogen tussen wilde chimpansees.
De meeste gebaren van chimpansees (‘ga weg’, ‘geef hier’) leiden niet tot een gesprek maar tot een handeling van de ‘aangesprokene’. In ongeveer 10 procent van de bijna 5.000 geanalyseerde gebaren ontstaat er wél een ‘gebaargesprek’, soms zelfs tot zeven keer over en weer. Chimps reageerden gemiddeld binnen 660 milliseconden op een gebaar van een ander, iets langzamer dan het ritme van een menselijke conversatie, waarin de reactietijd 200 à 500 ms is, maar verder is het patroon vrijwel identiek, aldus de onderzoekers.
De betrokken onderzoekers, onder leiding van Gal Badihi (Universiteit van St Andrews), wijzen er deze week in hun publicatie in Current Biology ook op dat de reactiemetingen aan menselijke gesprekken onder laboratoriumomstandigheden worden gedaan, terwijl zij in Oost-Afrika bij vijf verschillende wilde chimpanseekolonies (Issa, Kalinzu, Kanyawara, Sonso en Waibira) opnamen hebben gemaakt, in allerlei verschillende sociale situaties. Dan mag je meer variatie verwachten.
Chimpansees delen ons gevoel voor gespreksritme
Apenkenner Mariska Kret (Universiteit Leiden) noemt de resultaten „interessant”. „Het is een kracht van de studie dat ze dit op zoveel verschillende locaties hebben kunnen bestuderen.” En de chimps mogen dan iets trager reageren dan mensen, het valt Kret in de analyses op dat de chimps al heel vaak terug beginnen te gebaren terwijl het gebaar van de ander nog niet helemaal afgemaakt is. „Bij mensen is dat precies zo.”
Het ritme van een mensengesprek is over de hele wereld grofweg hetzelfde, en ook in de vijf nu onderzochte apengroepen zijn heel weinig ritmeverschillen gevonden. Wel bleek dat apen in de Sonso-groep gemiddeld iets trager reageren dan apen in andere groepen. Maar door precies zo’n kleine variatie lijkt de chimpanseestatistiek nog beter op die van de mensenconversatie, zegt een van de onderzoekers, Catherine Hobaiter, in een persbericht van Current Biology. „Net zoals het bij mensen de Denen zijn die relatief traag reageren, zijn het hier de Sonso-chimpansees. Chimpansees delen ons universele gevoel voor gespreksritme maar ook onze subtiele culturele verschillen!”
In eerder onderzoek stelde Hobaiter al eens vast dat chimpansees in het wild 66 verschillende gebaren gebruiken om in totaal 19 betekenissen over te brengen, de meeste om direct het gedrag van een ander te beïnvloeden, zoals ‘kom me vlooien’, ‘kom dichterbij’, ‘ander spel!’, ‘stop daarmee!’. De meeste gebaren worden tijdens spel gemaakt, maar door het spel kunnen de betekenissen daarin wel weer subtiel verschuiven, aldus Hobaiter.
Het ritme-onderzoek roept de vraag op of deze overeenkomsten voortkomen uit een algemene logica van conversatie of dat het een gevolg is van de nauwe verwantschap van deze twee soorten, wier laatste gemeenschappelijke voorouder circa 6 miljoen jaar geleden leefde. Onderzoek bij andere dieren met veel sociale interactie (zoals walvissen of hyena’s) zou daarin meer helderheid kunnen brengen.
Lees ook
‘Hé, wil je me hier even vlooien?’
