Toen twee jaar geleden in het Verenigd Koninkrijk een omstreden wet werd aangenomen waarmee demonstranten strenger gestraft kunnen worden, hielden Britse activisten hun hart vast – zelfs een vreedzaam protest zou hun een celstraf kunnen opleveren.
Eind vorige week werd die angst realiteit: vijf activisten van de Britse actiegroep Just Stop Oil werden veroordeeld tot jarenlange celstraffen wegens het coördineren van demonstraties op de snelweg M25 bij Londen in november 2022.
Mede-oprichter Roger Hallam kreeg vijf jaar cel, Daniel Shaw, Louise Lancaster, Cressida Gethin en Lucia Whittaker de Abreu ieder vier jaar. Het zijn de langste straffen die ooit zijn gegeven voor een vreedzaam protest.
Economische schade
De vijf verdachten namen op 2 november 2022 deel aan een Zoom-oproep waarin werd gediscussieerd over de geplande protesten. Ze wilden via de oproep anderen zo ver krijgen om mee te doen, aldus de officier van justitie.
Tijdens dit gesprek zei Hallam dat ze van plan waren om „de grootste verstoring in de moderne Britse geschiedenis te veroorzaken” in een poging de regering te dwingen om te voldoen aan de belangrijkste eis van Just Stop Oil: een einde aan nieuwe olie- en gasexploratie in de Noordzee.
De protesten in 2022 duurden vier dagen, waarbij 45 activisten verschillende portalen beklommen langs de M25. De verstoring veroorzaakte volgens de rechtbank meer dan 50.000 uur vertraging en had invloed op de ritten van meer dan 700.000 voertuigen. Twee vrachtwagens kwamen met elkaar in botsing, waardoor een motoragent een hersenschudding en kneuzingen opliep omdat hij vlak daarachter reed.
Aanklagers zeiden dat de protesten tot een economische schade hebben geleid van zeker 765.000 pond (ruim 900.000 euro), terwijl de kosten voor de politie nog eens meer dan 1,1 miljoen pond bedroegen.
Omstreden politiewetten
De strenge straffen vloeien voort uit een omstreden wet die in 2022 werd aangenomen, waarmee demonstreren een strafbaar feit wordt als het protest „ernstige hinder of overlast” veroorzaakt zonder dat demonstranten daar een „redelijk excuus” voor hebben.
Met die nieuwe wet krijgt de politie extra bevoegdheden om dit soort demonstraties te beëindigen. Een van de belangrijkste criteria wordt hoe luidruchtig het protest verloopt; als er sprake is van lawaai met „significante impact” op de omgeving, kan de politie ingrijpen. Hoe en wanneer dit lawaai wordt gemeten, en wanneer dit significante impact heeft, is niet duidelijk.
Uitspraken in hoger beroep bij soortgelijke zaken hebben er in de afgelopen jaren volgens Britse onderzoekers toe geleid dat rechters steeds minder gevoelig zijn voor de motieven van de verdachten. Zij krijgen ook nog maar weinig ruimte in de rechtszaal om hun zaak te bepleiten.
Het vonnis leidde bij de Conservatieve Partij, die de nieuwe wet invoerde, tot tevredenheid. Maar groene campagnevoerders, waaronder de grootste bedrijfsdonor van Labour, veroordeelden de uitspraak. Dale Vince, een groene energiemagnaat die eerder dit jaar een miljoen pond aan Labour gaf, drong er bij de premier op aan om in te grijpen om het „onrecht” ongedaan te maken.
„Dit is een zwarte dag voor vreedzaam milieuprotest”, zei Michel Forst, de speciale VN-rapporteur voor milieuactivisten, in een verklaring. „Dit vonnis zou het geweten van elke burger moeten schokken. Uitspraken zoals die van vandaag scheppen een zeer gevaarlijk precedent, niet alleen voor milieuprotest, maar voor elke vorm van vreedzaam protest dat op een bepaald moment niet overeenkomt met de belangen van de regering van dat moment.”
Rigoreuze acties
Just Stop Oil staat al langer bekend om haar rigoureuze protestacties; klimaatactivisten gooiden eerder tomatensoep op een schilderij van Van Gogh, besmeurden de privéjet van Taylor Swift, en gooiden oranje poeder over het wereldberoemde prehistorische monument Stonehenge.
Dit tot grote ergernis van de Britse overheid. „Just Stop Oil is een schande”, twitterde de voormalige Britse premier Rishi Sunak eerder. Volgens de actiegroep zijn dit soort acties – altijd geweldloos maar desalniettemin altijd schokkend – noodzakelijk. Want, zo is te lezen op de website van de groep: de grootste crimineel is de overheid zelf. „De Britse regering erkent dat er een klimaatcrisis is en dat deze moet worden aangepakt om wereldwijd massaal verlies van mensenlevens te voorkomen. Maar haar huidige beleid stimuleert de olie- en gasexploratie en -productie en ondermijnt de inspanningen om een versnellende klimaatgenocide aan te pakken.”
