Feiten en cijfers
„Migratie [is] niet meer weg te denken in een globaliserende economie en een wereld die geopolitieke spanningen kent en waarschijnlijk ook de spanningen zal voelen van klimaatverandering.” Aldus de Staatscommissie Demografische Ontwikkelingen 2050, onder leiding van de voormalige formateur Richard van Zwol, in januari van 2024.
Hiermee sluit de commissie-Van Zwol aan bij de boodschap van migratiehoogleraar Hein de Haas, die vorig jaar constateerde: net zomin als je voor of tegen ‘de economie’ of ‘de gezondheidszorg’ kunt zijn, kun je voor of tegen migratie zijn. Het is een gegeven.
Er komen meer mensen bij dan er weggaan
Sinds de jaren zeventig komen er in Nederland netto meer mensen bij dan dat er weggaan – met uitzondering van enkele jaren rond 2005, toen de emigratie de immigratie oversteeg. Sinds 2022 is het aantal migranten sterk gegroeid, vooral onder invloed van Oekraïners die hun land ontvluchtten na de Russische invasie.
Wie komt waarom naar Nederland
Bijna driekwart van alle migranten in Nederland komt hiernaartoe om te werken of te studeren, of omdat een direct familielid hier werkt of studeert. De leden van deze laatste groep worden ‘gezinsmigranten’ genoemd.
Een op de negen migranten komt naar Nederland in verband met een asielaanvraag. Deze categorie bestaat uit mensen die bijvoorbeeld vluchten voor oorlog en hier asiel aanvragen, plus de familieleden van aanvragers of de mensen die al een verblijfsstatus gekregen hebben: de zogenoemde nareizigers. Deze groep mensen valt niet onder de categorie ‘gezinsmigranten’.
Sinds de eeuwwisseling is de grootste toename van migranten in verband te brengen met de economie. Bij arbeidsmigranten is dat een direct verband, bij gezinsmigranten en studiemigranten indirecter: veel gezinsmigranten komen immers mee als familie van bijvoorbeeld de arbeidsmigrant en de studiemigrant stimuleert de kenniseconomie. De aantallen asielmigranten die naar Nederland komen fluctueren meer, onder invloed van politieke ongeregeldheden en conflicten in landen van herkomst.
Bij ongewijzigd beleid komen er veel meer arbeidsmigranten dan vluchtelingen naar Nederland. De Nederlandse economie stoelt voor een groot deel op arbeids- en kennismigranten, en de vraag naar arbeidskrachten is blijvend hoog.
Buitenlandse migranten in Nederland
In totaal zijn er zo’n 3 miljoen migranten in Nederland, van wie het grootste deel aan het werk is. Het CBS doet hier jaarlijks onderzoek naar. Het gaat om mensen geboren in het buitenland die zijn geregistreerd in de basisregistratie, werkzaam zijn in Nederland of een uitkering ontvangen. Ook mensen die in het buitenland zijn geboren, maar beide ouders niet, worden hiertoe gerekend. Onder deze groep is een kwart miljoen onder de achttien en ruim 300.000 hebben de AOW-leeftijd.
Politiek en beleid
De politieke discussie over migratie spitst zich doorgaans toe op het beperken van het aantal asielzoekers. Maar het Hoofdlijnenakkoord van PVV, VVD, NSC en BBB, uit mei 2024, besteedt ook aandacht aan arbeids- en studiemigranten.
Reis van vluchteling is minder politiek beïnvloedbaar
Waar arbeidsmigratie uit economische aantrekkingskracht ontstaat, baseren vluchtelingen hun keuze om te migreren op omstandigheden op de plek waarvandaan ze vertrekken. Dit maakt hun reis minder beïnvloedbaar vanuit bijvoorbeeld de Nederlandse of Europese politiek: het valt immers niet vanuit Den Haag of Brussel te voorkomen dat er ergens oorlog of hongersnood uitbreekt. Toch proberen politici allerlei maatregelen te nemen om vooral de asielmigratie te beperken, bijvoorbeeld door grensmuren op te trekken en de kustwacht te versterken.
Beeldvorming
In nieuwsberichten, discussies, debatten en berichtgeving over migratie worden er vaak metaforen ingezet. Die metaforen kunnen bijdragen aan stereotypering van migranten en polarisatie in het debat. De meest voorkomende metafoor in relatie tot (asiel)migratie is de watermetafoor, met in Nederland het meest bekende voorbeeld als de „asieltsunami” die volgens PVV-leider Geert Wilders ons land zou „overspoelen”. Een tsunami wekt de indruk dat de komst van asielmigranten een verwoestend effect zou hebben. Ook wordt er gesproken van een ‘asielstroom’, een ’toevloed’ of een ‘golf’ aan (asiel)migranten. Volgens critici draagt deze woordkeuze bij aan de anonimisering en daarmee ontmenselijking van vluchtelingen.
Demografische ontwikkelingen
De Staatscommissie Demografische Ontwikkelingen 2050 is stellig over de noodzaak van het aantrekken van migranten. Als er niemand meer binnen zou komen, dan zal de Nederlandse bevolking krimpen. En krimp, zo waarschuwt de commissie, heeft funeste gevolgen op tal van terreinen.
In een krimpscenario wordt de beroepsbevolking verhoudingsgewijs kleiner, neemt de vergrijzing toe en stijgen de uitgaven aan ouderenzorg en sociale zekerheid. „Deze combinatie leidt ertoe dat de jongere generaties geconfronteerd worden met zeer hoge financiële lasten en een relatief groot deel van hen in de zorgsector zal moeten gaan werken om voorzieningen in stand te kunnen houden.”
Weliswaar zou bij bevolkingskrimp de druk van het tekort aan ruimte in het dichtbevolkte Nederland iets afnemen. Maar ook dit heeft andere gevolgen: banen en voorzieningen zullen verdwijnen. Scholen aan de randen van het land zullen moeten sluiten en leegstand van woningen en andere gebouwen schaadt de leefbaarheid.
In het voorbije decennium vertrokken er jaarlijks zo’n 140.000 tot 180.000 mensen uit Nederland. Omdat het aantal kinderen per vrouw in Nederland al jaren onder het ‘vervangingsgetal’ van 2,1 ligt, zijn migranten nodig om de economie draaiende te houden en vitale sectoren overeind te houden.
Sommige arbeids- en studiemigranten zijn volgens het rapport van de Staatscommissie Demografische Ontwikkelingen 2050 zelfs onmisbaar. Niet alleen, schrijft de commissie, is arbeidsmigratie „nodig om het land als kenniseconomie verder vorm te geven”. Maar ook in „vitale sectoren als de zorg” heeft zulke migratie een plaats. Nederland zou zich moeten inspannen voor het behoud van migranten die een waardevolle bijdrage leveren aan de economie. En ook is het zinvol om te streven naar het behoud van afgestudeerden in vakgebieden waar tekorten zijn, zoals in de IT.
Het aantrekken en weren van specifieke arbeidskrachten
Nederland zal in een ‘mondiale battle for talent’ zelfs moeten strijden om deze specifieke arbeidskrachten aan te trekken. Dat gaat ook op voor werknemers in de metaalindustrie en in de zorg, en voor mensen die de energietransitie mogelijk kunnen maken.
Tegenover het aantrekken van specifieke arbeidsmigranten staat ook het weren van andere types migranten. De Staatscommissie doelt hierbij op arbeidsmigranten in „laagproductieve sectoren of sectoren die slechts kunnen bestaan bij de gratie van onwenselijke verdienmodellen”. In distributiecentra en slachterijen is arbeidsmigratie ‘het verdienmodel’ geworden, waarbij de arbeidsmigranten „in een precaire en afhankelijke situatie” gebracht worden en de kosten worden afgewenteld op „zwakke doelgroepen en kwetsbare wijken”.
De mens achter migratie
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2024/07/04161917/web-0807BUI_Migratie_Hilal_Portret_uitsnede-2.jpg)
‘Ik kan gaan en staan waar ik wil’
Hilal Kubra Dumanli Aydin (32) uit Turkije voelt zich als „highly skilled migrant” een echte wereldburger: ze weet dat zij met haar kwaliteiten vrijwel overal ter wereld aan het werk zou kunnen gaan. Momenteel doet ze dat bij het chipmachinebedrijf ASML. „Als we ons niet welkom voelen, kunnen we altijd ergens anders naartoe.”
Lees ook
Verantwoording van
de cijfers
