De Nederlandse Kustwacht weigert al ruim een jaar nieuwe Europese sancties tegen Rusland te handhaven. De dienst, die toezicht houdt op de Noordzee, heeft „geen capaciteit” om nieuwe sancties uit te voeren die de Europese Raad sinds vorig jaar juni heeft afgekondigd. Dat zegt een woordvoerder in antwoord op vragen van NRC over het handhaven op de ‘schaduwvloot’ die Russische olie vervoert, waarover NRC eerder berichtte. „Wij handhaven alleen sanctiepakket één tot en met tien, zo is dat afgesproken met onze opdrachtgevers.” De teller staat inmiddels op veertien. De Kustwacht werkt in opdracht van zes ministeries. EU-lidstaten zijn verplicht om Europese sancties te handhaven, maar de Europese Unie kan geen straf opleggen aan landen als dit niet gebeurt.
De opstelling van de Kustwacht betekent dat de 27 schepen die vorige maand op de EU-sanctielijst zijn geplaatst, niet door de dienst worden tegengehouden als ze een Nederlandse haven willen aandoen.
Ook schepen die door de EU verboden gedrag vertonen, zoals het uitzetten van hun transponder of het overhevelen van olie op volle zee, worden niet tegengehouden door de Nederlandse Kustwacht. Dit gedrag is in juni 2023 verboden, omdat het een veelgebruikte manier is om de oorsprong van Russische olie te verhullen. NRC beschreef afgelopen april hoe desondanks vier schepen die dit verdachte gedrag vertoonden konden aanmeren in de havens van Amsterdam en Rotterdam. De Kustwacht handhaaft deze sancties dus niet.
Lees ook
Griekse olietankers helpen Rusland sancties te ontduiken. Toch blijven ze welkom in Nederlandse havens
Zet er mensen op, werk internationaal samen, doe iets. Dit moet prioriteit hebben. Het is oorlog
De ministeries van Infrastructuur en Waterstaat (I&W) en Buitenlandse Zaken erkennen de „problemen met de capaciteit” bij de Kustwacht, maar weerspreken dat de nieuwe sancties niet worden gehandhaafd. „Suggesties dat er sprake zou zijn van een ‘stop’ op implementatie van de Kustwacht zijn onterecht”, schrijft een woordvoerder van Buitenlandse Zaken. Wel zijn er problemen met de uitvoering. Want het nieuwste sanctiepakket „is nog geen drie weken geleden vastgesteld, en de betrokken instanties moeten nog kijken hoe deze het beste kunnen worden geïmplementeerd”, laat I&W weten. Over de sancties op verboden vaargedrag, die een jaar geleden zijn ingesteld, zegt I&W dat die „moeilijk te handhaven” zijn.
De havenbedrijven van Rotterdam en Amsterdam zeggen dat ze pas sinds vorige week weten dat de Kustwacht de nieuwste sancties niet handhaaft. De havenbedrijven moeten schepen tegenhouden als ze een haven willen invaren, maar moeten daarvoor wel een seintje krijgen van de Kustwacht. „Wij zijn er op 4 juli achter gekomen dat de Kustwacht de laatste sanctiepakketten niet handhaaft”, zegt een woordvoerder van Havenbedrijf Rotterdam. „Dat is zorgwekkend.” Ook het Havenbedrijf Amsterdam zegt dat het pas „onlangs” te horen kreeg „dat de Kustwacht tegen haar capaciteitsgrenzen aanloopt”.
De havenbedrijven van Rotterdam en Amsterdam werken inmiddels wel met een ‘ad hoc-lijst’ die ze krijgen aangeleverd van het ministerie van I&W. Op deze lijst staan de 27 schepen waar recent sancties tegen zijn uitgevaardigd, maar op de lijst staan niet schepen die verboden gedrag vertonen. Een woordvoerder van de haven van Amsterdam: „Wij doen niks met het monitoren van gedrag op zee, dat is aan de Kustwacht.”
Europarlementariër Bart Groothuis (VVD) reageert geschokt: „Wanneer een lidstaat besluit sancties niet te handhaven, ondermijnt dat het hele machtsblok van Europese landen. Je kan dat als lidstaat niet eenzijdig besluiten zonder dat in Brussel af te stemmen. Het is immers niet enkel een kwestie van capaciteit, maar vooral ook van politieke prioritering.”
‘Ongelooflijk laks’
Onafhankelijk Europarlementariër Sophie in ’t Veld noemt de opstelling van Nederland „ongelooflijk laks”. „Rusland bombardeert kinderziekenhuizen en wij kunnen niet een paar schepen tegenhouden? Er zit nogal een grote kloof tussen de borstklopperij bij het aannemen van sanctiepakket nummer zoveel en de lakse uitvoering.” In ’t Veld werkte als parlementariër aan een richtlijn voor het rechttrekken van de aanpak van sanctieontwijking tussen Europese lidstaten. Die werd in maart aangenomen. „We zien helaas dat lidstaten kiezen om niet op te treden tegen sanctieovertredingen. De economie prevaleert.”
In antwoord op de vraag of de Europese Commissie is geïnformeerd over het niet handhaven van sancties schrijft I&W: „De Europese Commissie is op de hoogte dat er extra capaciteitsbehoeftes zijn.” Een woordvoerder van de Europese Commissie kon deze week niet antwoorden op de vraag of Nederland heeft laten weten dat het een deel van de sancties niet handhaaft.
De Tweede Kamer is nooit geïnformeerd over het niet handhaven van sancties door de Kustwacht. CDA-Kamerlid Derk Boswijk noemt dat „buitengewoon frustrerend”, omdat hij hier meermaals Kamervragen over heeft gesteld. Capaciteitsproblemen kunnen wat hem betreft niet als excuus worden opgevoerd. „Zet er mensen op, werk internationaal samen, doe iets. Dit moet prioriteit hebben. Het is oorlog.”
Lees ook
Poetin komt tanken bij Vlissingen
De Inspectie Leefomgeving en Transport hanteert sinds een paar maanden een nieuwe werkwijze. Die werd ingevoerd nadat NRC beschreef hoe ‘schaduwschepen’ voor anker gaan bij Vlissingen om zelf brandstof in te nemen tijdens hun reis van en naar Russische havens. De schaduwvloot bestaat uit oude, gebrekkige en slecht verzekerde schepen die gesanctioneerde Russische olie vervoeren, en die varen onder de vlag van landen die nauwelijks eisen stellen aan veiligheid of zeewaardigheid. Op basis van transponderdata, eigendomsregisters en satellietbeelden telde NRC zeven dubieuze olietankers die in de maanden daarvoor ankerplaats Everingen aandeden, of in één geval, de ankerplaats bij de Sloehaven.
Verdachte schepen mijden de ankerplaats Vlissingen
Sinds een paar maanden worden olietankers, waarvan het vermoeden bestaat dat ze internationale sancties tegen Rusland ontwijken, geweerd op de bunkerplaatsen in de Westerschelde. De inspectie zegt dat het op de Westerschelde een „voordeur” heeft ontwikkeld om dubieuze schepen te weren. Als een schip de Westerschelde wil opvaren, controleert de inspectie of dit schip olie heeft overgeheveld op volle zee, z’n transponder heeft uitgezet gedurende de reis, en certificaten of verzekeringsbewijzen mist. De informatie gaat naar de Gemeenschappelijke Nautische Autoriteit (GNA), die over de wateren van de Westerschelde gaat. Die heeft tot nu toe twee olietankers tegengehouden. Sindsdien mijden verdachte schepen ankerplaats Vlissingen, laat de inspectie aan NRC weten.
Aanvallen op Oekraïne
De methode die de Inspectie Leefomgeving en Transport heeft ontwikkeld zou ook gebruikt kunnen worden voor de havens van Rotterdam en Amsterdam. Maar dat gebeurt niet. Het Havenbedrijf Rotterdam is niet bekend met de methode die de inspectie toepast, laat een woordvoerder weten. De haven van Amsterdam zegt de methode niet te gebruiken en verwijst ook naar de Kustwacht.
Terwijl Rusland de aanvallen op Oekraïne opvoert, werken de sancties tegen Russische olie steeds minder goed. De Russische inkomsten uit de olie- en gasverkoop zijn het afgelopen halfjaar flink gestegen. De opbrengsten uit olie en gas voor de Russische staatskas waren in de eerste helft van dit jaar 41 procent hoger dan het jaar ervoor. Dit komt onder meer door de gestegen olieprijzen. De G7 stelde in september 2022 een prijsplafond in voor Russische olie. Westerse verzekeraars mogen sindsdien geen schepen verzekeren die Russische olie vervoeren boven deze maximumprijs. Aanvankelijk leidden deze maatregelen tot lagere olie-inkomsten voor Rusland, maar inmiddels heeft Rusland een schaduwvloot opgetuigd waarmee het deze sancties ontwijkt. Het afgelopen halfjaar kwam de verkoopprijs voor Russische olie ongeveer 9 dollar per vat boven dit prijsplafond uit.
Volgens VVD-europarlementariër Groothuis ontbreekt het aan professionaliteit. „Europa heeft in tegenstelling tot bijvoorbeeld de Verenigde Staten geen eigen dienst die sancties kan handhaven of kan onderzoeken waar de gaten in de sancties zitten. Europa loopt constant achter de feiten aan.”
