Vacatures niet invullen, bouwplannen op de lange baan schuiven, colleges geven aan grotere groepen. Universiteiten denken na over besparingen, mocht het kabinet-Schoof de plannen doorzetten om structureel 1 miljard euro minder uit te geven aan wetenschappelijk onderwijs en onderzoek.
Op de dag dat de nieuwe minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, Eppo Bruins (NSC), aantrad stuurde koepelorganisatie Universiteiten van Nederland (UNL) hem een gepeperde brief waarin hij erop werd gewezen dat hij is gebonden aan het Bestuursakkoord dat zijn voorganger in 2022 sloot. Het hoger onderwijs zou vanaf 2023 per jaar ruim 650 miljoen euro extra krijgen. Mocht Bruins de „bindende afspraken” niet nakomen, dan „ziet UNL zich genoodzaakt om juridische vervolgstappen serieus te overwegen”.
Voorlopig liggen de bezuinigingsplannen nog op tafel. NRC polste bij zeven universiteiten hoe ze hiermee omgaan.
Natuurlijk verloop
Een „vacaturestop” willen ze het niet noemen, maar universiteiten kijken wel kritischer of vacatures moeten worden ingevuld. Bijvoorbeeld de Rijksuniversiteit Groningen (RUG). „Waar wij naar streven is: geen gedwongen ontslagen maar opvangen met natuurlijk verloop”, zegt Hans Biemans, die in het college van bestuur de portefeuille financiën en vastgoed heeft. „Ook externe inhuur hebben we even on hold gezet.”
Biemans heeft, nadat het hoofdlijnenakkoord van het nieuwe kabinet bekend was, berekend wat de impact op zijn universiteit is. „Wij moeten op onze begroting voor volgend jaar rekening houden met 15 miljoen euro minder.” Op een begroting van zo’n 900 miljoen euro lijkt dat te bolwerken, maar wegens stijgende kosten voor energie en lonen en dalende studentenaantallen moest de universiteit al bezuinigen. En als de voorstellen van het kabinet doorgaan, komen er vanaf 2026 nog meer bezuinigingen bij. „Als je al die plannen optelt, kom je voor onze universiteit op een structurele bezuiniging van 82 miljoen euro per jaar.”
De RUG schuift investeringen in nieuwe gebouwen op de lange baan. „Een architect was schetsen aan het maken voor een nieuw faculteitsgebouw voor Letteren en een nieuw sportcentrum. We besteden die projecten nog niet aan, totdat bekend is wat het hoofdlijnenakkoord voor ons betekent.”
De universiteit wil ook op een andere manier besparen op huisvesting. Biemans: „We huren voor colleges vaak zalen bij andere. Als we slimmer roosteren, kunnen we onze eigen gebouwen beter benutten.”
Lees ook
Toponderzoekers zien in bezuinigingsplan van nieuw kabinet ‘vertrouwensbreuk met wetenschap’
Diplomafabrieken
De Radboud Universiteit Nijmegen heeft „de pauzeknop ingedrukt voor het campusplan”, waarin onder meer stond dat de geesteswetenschappen een nieuw gebouw zouden krijgen. „Wij investeren liever in mensen dan in stenen”, zegt Agnes Muskens, vicevoorzitter van het college van bestuur. Toch kan ze niet uitsluiten dat ook het personeel zal worden geraakt. „Het is heel moeilijk te voorspellen of dit zonder ontslagen kan.”
Aan faculteiten is gevraagd om te kijken waar eventueel bezuinigd kan worden. „Kijk naar aanname van personeel, tijdelijke inhuur, andere verplichtingen die je op korte termijn kunt stoppen. We willen de bedrijfsvoering efficiënter en toch met behoud van kwaliteit inrichten. Zo kijken we als universiteit ook naar het onderwijs. Kunnen we cursussen op een andere manier geven, is interfacultaire samenwerking mogelijk?”
De universiteit is nodig om oplossingen te bedenken voor onder meer klimaatverandering en vergrijzing. Dan is zo zwaar bezuinigen niet logisch
Sommige universiteitsbestuurders wachten af of het nieuwe kabinet van gedachten verandert. Rianne Letschert, voorzitter van het college van bestuur van de Universiteit Maastricht, ziet geen redenen om direct de broekriem aan te halen. „Het is nog maar een hoofdlijnenakkoord. Ik moet eerst de regeerplannen zien voor ik de impact op onze universiteit in kaart kan brengen. Wij zijn op dit moment financieel gezond. Als we nu zouden gaan denken in krimpscenario’s heeft dat een verlammende werking op onze onderzoekers en andere medewerkers.”
Liever steekt Letschert haar energie in het lobbyen van de politiek. „Er komen grote maatschappelijke uitdagingen op Nederland af, zoals migratie, klimaatverandering en vergrijzing. De universiteiten zijn nodig om oplossingen te bedenken. Dan is het niet logisch om zo zwaar te bezuinigen.”
Ook Wim van de Donk, rector magnificus van Tilburg University, hoopt dat bij het nieuwe kabinet „de wijsheid nog zal komen”. Hij rekent intussen wel bezuinigingsscenario’s door. „Wij zijn aan het verkennen wat de plannen voor ons betekenen, voor zover dat nu kan, want we weten nog veel niet.”
Minder internationale studenten
Op universiteiten wordt met vrees gekeken naar de aangekondigde maatregelen om de toestroom van internationale studenten te beperken. Het vorige kabinet was hier al mee bezig, maar nu is er een bezuinigingsbedrag aan gekoppeld, dat oploopt tot structureel bijna 300 miljoen euro per jaar. Als er minder studenten komen, hebben universiteiten een minder hoge rijksbijdrage nodig, is de gedachte.
In Tilburg, waar ongeveer een kwart van de 19.500 studenten uit het buitenland komt, is de zorg hierover groot. Waar de universiteit tot een paar jaar geleden inzette op groei van het aantal studenten, streeft ze er nu naar het huidige aantal te stabiliseren. „Onze strategie is: niet meer groeien in aantal, maar in betekenis”, zegt Van de Donk.
Alle faculteiten gaan met de kaasschaaf langs hun uitgaven
Toen de universiteit uitging van groei, werd nagedacht over uitbreiding en herinrichting van de campus. De universiteit heeft in maart een nieuw onderwijsgebouw geopend; andere nieuwbouwplannen worden voorlopig niet uitgevoerd.
Ook op de Universiteit Twente zijn de jaren van groei voorbij. „Alleen al het debat over het terugdringen van de internationalisering op universiteiten leidt tot krimpende studentenaantallen”, zegt Machteld Roos, vicevoorzitter van het college van bestuur. Eveneens is het aantal Nederlandse studenten gedaald.
Overbelasting
De universiteit stelde een lijst met twintig maatregelen (‘Building Blocks’) op om „financieel gezond te worden en te blijven”. Door vacatures kritisch tegen het licht te houden en het budget voor huisvesting te halveren, wist de universiteit tot nu toe gedwongen ontslagen te voorkomen. Maar daarmee is de universiteit er nog niet. Als de kabinetsplannen doorgaan, moet Twente mogelijk in totaal 57 miljoen euro per jaar bezuinigen op een begroting van 450 miljoen euro. Daarom worden nu „acute maatregelen” doorgevoerd. Er mogen geen studenten, aio’s en postdocs meer worden ingehuurd en ook op externe inhuur geldt een stop, net als op internationale reizen. Binnenkort volgen nieuwe besluiten.
Twente moet toe naar „efficiënter onderwijs”, zegt Roos. „Vergeleken met andere universiteiten hebben we relatief veel medewerkers ten opzichte van het aantal studenten. Door het onderwijs anders te organiseren kunnen we die verhouding in lijn brengen met andere universiteiten, terwijl we de hoge kwaliteit van ons onderwijs wel behouden.”
Op de Vrije Universiteit (VU) in Amsterdam wordt eveneens nagedacht over een andere inrichting van het onderwijs. Door het dalende aantal studenten moet de VU 60 miljoen euro bezuinigen, op een begroting van 780 miljoen euro. „Als de plannen in het hoofdlijnenakkoord doorgaan zoals ze er staan, kan dat oplopen tot een bezuiniging van 100 à 120 miljoen”, zegt Margrethe Jonkman, voorzitter van het college van bestuur. „Dan moet je harde keuzes gaan maken. We zullen het onderwijs anders vorm moeten geven, het zal grootschaliger worden. Dat zal gevolgen hebben voor de werkdruk van personeel. Daar maak ik me grote zorgen over.”
Ze wijst op een rapport van PwC waaruit bleek dat de universiteiten ondergefinancierd werden. Ook verwijst ze naar een rapport van de Arbeidsinspectie over overbelasting van het academisch personeel. „Het vorige kabinet had daarop geacteerd, door extra geld beschikbaar te stellen. Dat wil het nieuwe kabinet tenietdoen.”
Zwarte scenario’s
Hoewel ze hopen dat de bezuinigingsplannen worden teruggedraaid, houden bestuurders rekening met zwarte scenario’s. „We gaan ervan uit dat de nieuwe minister een goed en betrouwbaar bestuurder zal zijn. Maar ik zeg niet tegen mensen: wees gerust, er gaat niets gebeuren”, zegt Margot van der Starre, vicevoorzitter van het college van bestuur van de Universiteit Utrecht.
Ook Utrecht was al bezig met bezuinigen wegens dalende studentenaantallen. Voor 2025 houdt de universiteit nu rekening met een bezuiniging van rond de 30 miljoen euro, zo’n 2,5 procent van de begroting. Een „pittige opgave”, zegt Van der Starre, „maar een gezonde organisatie als de onze moet dat kunnen dragen. Alle faculteiten gaan met de kaasschaaf langs hun uitgaven.”
In 2026 en 2027 lopen de bedragen die Utrecht moet bezuinigen mogelijk op tot respectievelijk 50 miljoen (6 procent) en 75 miljoen euro (9 procent). Van der Starre durft niet met zekerheid te zeggen dat dat zonder gedwongen ontslagen kan. „Je kunt dat niet helemaal uitsluiten. Daar moeten we eerlijk over zijn.” Alle faculteiten hebben te horen gekregen dat ze rekening moeten houden met een scenario waarin banen worden geschrapt. „We hebben gezegd: denk daar alvast over na. Je hoeft nog geen reorganisatieplannen te maken, maar we moeten ons wel voorbereiden.”
Lees ook
Commentaar: Uit rancune korten op de wetenschap is geen goed idee
