Een op de drie medewerkers van het Amsterdamse theatergezelschap ITA is de afgelopen jaren in aanraking gekomen met grensoverschrijdend gedrag, zoals intimidatie, pesten, fysiek geweld, discriminatie en machtsmisbruik. Dat blijkt uit onafhankelijk onderzoek naar grensoverschrijdend gedrag binnen het gezelschap, uitgevoerd door extern onderzoeksbureau Verinorm. De resultaten daarvan zijn dinsdag naar buiten gebracht.
De meeste meldingen zijn gedaan over de periode dat Ivo van Hove en Wouter van Ransbeek de directie van ITA vormden. Van Hove begon in 2001 en maakte in juni vorig jaar zijn vertrek bekend. Ook onder van Hove’s in september 2023 aangetreden opvolger Eline Arbo zijn – in ieder geval in de eerste maanden van 2024 – nog twaalf meldingen van grensoverschrijdend gedrag gedaan. Desondanks zegt de Raad van Toezicht van ITA in een verklaring „het volste vertrouwen te hebben” in de huidige directie.
Algemeen directeur van ITA Clayde Menso noemt de bevindingen uit het onderzoek „pijnlijk en confronterend voor alle betrokkenen, maar noodzakelijk om te horen. (…) Een veilige en inclusieve organisatie is nooit af.”
De meeste ervaringen van grensoverschrijdend gedrag komen uit de teams Artistiek en Theatertechniek. Oorzaak vormen volgens het onderzoeksbureau Verinorm de sterke hiërarchische verhoudingen binnen het gezelschap, waardoor een „angst- en doofpotcultuur” kon ontstaan. Ook de hoge prestatiedruk speelde mee.
Lees ook
ITA start ‘breed onderzoek naar de bedrijfscultuur’
Mentaal en fysiek misbruik
De kwestie kwam aan het rollen toen actrice Hélène Devos in september 2023 op Instagram meldde jarenlang „ernstig mentaal en fysiek misbruik” te hebben ondervonden. Uit het persoongerichte onderzoek dat Verinorm naar aanleiding daarvan begon, kwamen zoveel voorbeelden van grensoverschrijdend gedrag naar voren, dat werd besloten tot het brede cultuuronderzoek waarvan de uitkomsten nu openbaar zijn gemaakt.
Relatief veel medewerkers waren bereid hun ervaringen te melden. Uit de respons op de vragenlijst blijkt dat vooral oud-medewerkers ervaringen met grensoverschrijdend gedrag hebben gemeld. „Ik had een keer commentaar op de manier van werken van mijn leidinggevende. Dit werd beantwoord met directe bedreiging van mijn inkomen via ontslag”, aldus een geanonimiseerde medewerker in het onderzoek. Een andere medewerker vertelt over fysiek geweld „onder het mom van improvisatie tijdens het repeteren.”
Bij ITA, zo blijkt, bestond en bestaat nog steeds een bedrijfscultuur waarbij je wordt geacht ‘24/7’ beschikbaar te zijn. Een „privéleven had je niet”, aldus een geïnterviewde. „Als je vrij vroeg, voelde het alsof je gestraft werd, want eigenlijk was het veel te druk voor vrije dagen.”
Het cultuuronderzoek van Verinorm is openbaar en online in te zien. Het persoonsgerichte onderzoek van Verinorm naar aanleiding van de berichten van Devos is dat niet. Dinsdag is er alleen uit naar buiten gebracht dat er sprake is geweest van verschillende vormen van grensoverschrijdend gedrag: het „al dan niet intentioneel fysieke pijn toebrengen tijdens toneelspel, schreeuwen en kwetsende opmerkingen/grappen maken”, aldus ITA op de website.
Volgens Devos’ advocaat Colette Kock, van KockVanGrondelle Advocaten, heeft zij namens haar cliënt al „meerdere verzoeken” aan ITA gericht om inzage te krijgen in het onderzoek. Kock: „We krijgen niet eens een persoonlijke reactie, maar moeten het doen met een persbericht. Dat vind ik ongelooflijk. Hélène Devos heeft met haar instagram-posts haar hoofd op het hakblok gelegd. Zij heeft aan de basis gestaan van dit onderzoek naar grensoverschrijdend gedrag bij ITA. ITA schrijft dat zij de conclusies en aanbevelingen van het huidige brede cultuuronderzoek volledig accepteert en dat zij passende maatregelen zal nemen. Mijn cliënt is erg benieuwd welke passende maatregelen dat zullen zijn. Mijn cliënt wil spelen. Dat is haar leven. In overleg met ITA zal gekeken moeten worden wanneer en op welke wijze hier uitvoering aan kan worden gegeven.”
