Opinie | Supermarkten, jullie kunnen zorgen voor minder gif op het bord

Posted on July 3, 2024 by admin

De strijd tegen bestrijdingsmiddelen in de landbouw staat op achterstand, zo blijkt uit het nieuwe Nationaal Dashboard Biodiversiteit. Zo is glyfosaat, het meest omstreden bestrijdingsmiddel in de landbouw, weer voor tien jaar toegestaan. Het programma Zembla liet eerder al zien hoe politieke en economische overwegingen voorrang kregen boven het simpele feit dat glyfosaat schadelijk is voor boeren, biodiversiteit en uiteindelijk ook voor burgers

Ook liet de Europese Unie het streven los om het pesticidengebruik in Europa te halveren, onder meer onder druk van boerenorganisaties. Dat is opvallend, omdat juist boeren zelf aantoonbare gezondheidsschade oplopen door gebruik van pesticiden. Het laat alleen maar zien hoezeer boeren klem zitten in een voedselsysteem dat winstoptimalisatie boven alles stelt.

Als de politiek zijn macht niet gebruikt, moeten we voorlopig kijken naar die andere machtige spelers in het voedselsysteem: de supermarkten. Supermarkten kunnen grote invloed hebben op de hoeveelheid gif op akkers én op het bord. Ruim 70 procent van wat mensen in Nederland eten, komt uit de supermarkt. Ongeveer de helft van wat supermarkten aan verse groente, aardappelen en fruit aanbieden, kopen ze van Nederlandse boeren. En het is maar een handjevol bedrijven dat voor vrijwel alle supermarkten inkoopt.

Die machtige positie kunnen supermarkten gebruiken om de Nederlandse landbouw te moderniseren en om boeren, natuur en burgers te beschermen tegen pesticiden. De eenvoudigste stap is: meer biologisch inkopen. In alle landen om ons heen doen supermarkten dat al veel meer; Deense supermarkten kopen verhoudingsgewijs zelfs bijna vier keer zoveel biologische producten in als Nederlandse.

De rol van supermarkten

Er zijn genoeg Nederlandse boeren die best willen omschakelen naar biologisch. Zoals gezegd: bestrijdingsmiddelen zijn ook voor de boer zelf gevaarlijk. Het Ministerie van Landbouw ziet graag meer biologisch landbouwareaal en steunt boeren in de omschakeling. Maar de grootste zorg van boeren is: raak ik mijn biologische producten wel kwijt tegen een eerlijke prijs? Als veel boeren omschakelen naar biologisch dan is daar straks geen droog brood mee te verdienen.

In het politieke debat over biologische landbouw gaat het regelmatig over de rol van supermarkten. Supermarkten zouden structureel hogere marges rekenen op biologische producten en ze daarmee onnodig duur maken, aldus vakblad Nieuwe Oogst. Het is moeilijk te achterhalen of dat zo is. Belangrijker is de vraag of de politiek zich moet bezighouden met hoe je biologisch voedsel aan de man brengt. Zelfs al zouden we supermarkten (kunnen) dwingen om hun marges voor biologisch te verlagen, het gevolg zou alleen maar zijn dat ze het minder graag verkopen.

Beter is het om de creativiteit van de supermarkt zélf in te zetten. Supermarkt Plus sloot recent met een groep boeren het ‘biologisch hutspotakkoord’, wat inhoudt dat de ingrediënten voor hutspot (aardappel, ui, peen en een scheutje melk) van het huismerk bij Plus voortaan altijd biologisch zijn. Klanten hoeven daar niet eens iets van te merken, want Plus zorgt dat de prijs hetzelfde blijft.

Supermarkten weten als geen ander hoe je voedsel verkoopt. De één doet dat door met prijzen te stunten, de ander maakt er juist een ‘premium’ product van.

Morele ambitie

Het enige wat alle supermarkten moeten doen is zichzelf een doel stellen: hoe snel laten wij het aandeel biologisch in onze inkoop groeien? Elke supermarktmanager die van bovenaf zo’n doel krijgt opgelegd, weet wat haar te doen staat en gaat aan de slag met schapinrichting, posters, ludieke acties, aanbiedingen. En nog belangrijker: zo’n doelstelling maakt dat boeren weten waar ze op kunnen rekenen, zodat vraag en aanbod in hetzelfde tempo kunnen groeien.

Het is supermarkt Plus die als eerste zo’n soort doel heeft gesteld: een verdubbeling van de verkoop van biologisch (5 procent) in 2025. Afgelopen week kwam Lidl hier achteraan, met het doel de omzet van biologisch groente en fruit per 2026 te verdubbelen. Dit kan het startschot zijn van een kleine supermarktoorlog, nu eens niet om de laagste prijzen, maar om de hoogste ‘morele ambitie’.

Maar misschien is het nog mooier als we de oplossing nu eens niet in concurrentie zoeken, maar in samenwerking. De supermarkten kunnen hun doelstellingen onderling afstemmen en voldoende Nederlandse boeren bereid vinden om tijdig om te schakelen naar biologisch. Noem het een ‘Biologisch Landbouwakkoord’ en je geeft niet alleen boeren maar heel Nederland weer hoop dat supermarkten, boeren en overheid wel degelijk met elkaar kunnen samenwerken aan een toekomstbestendige landbouw.

Door de populariteit van streamingdiensten zijn burgers minder goed op de hoogte van het nieuws, waarschuwt het Commissariaat voor de Media

admin
November 25, 2024
0

Omdat Nederlanders steeds minder naar traditionele ‘lineaire’ televisie kijken en steeds vaker naar streamingdiensten, dreigen ze minder geïnformeerd te raken over wat er in de wereld gebeurt. Dat stelt het Commissariaat voor de Media in de Mediamonitor 2024, een jaarlijks rapport over trends in mediagebruik dat deze maandag is gepubliceerd.

„Internationale sociale media en streamingdiensten bepalen steeds meer hoe we informatie consumeren, terwijl het huidige Nederlandse aanbod onder druk staat”, stelt de voorzitter van de toezichthouder, Amma Asante, in het rapport. „Hoe zorgen we ervoor dat betrouwbare en relevante informatie zichtbaar en toegankelijk blijft?”

In een begeleidend persbericht noemt het Commissariaat deze ontwikkeling „zorgelijk omdat Nederlandse televisiezenders niet alleen burgers informeren, maar ook een verbindende rol spelen in de samenleving. Streamingdiensten kunnen deze functies niet overnemen, omdat zij geen nieuws en actualiteiten aanbieden, en slechts een beperkt Nederlands aanbod hebben.’’ Streamingdiensten bieden vooral films en series aan.

Sociale media zouden een grotere rol kunnen spelen bij het informeren van burgers, „maar alleen als betrouwbare journalistiek beter zichtbaar en vindbaar wordt. Dit vraagt om gerichte actie van zowel wetgevers als mediabedrijven.’’

Nog geen twee uur

In 2013 keken Nederlanders gemiddeld nog bijna drie uur per dag naar lineaire televisie (programma’s die bekeken worden op het moment waarop ze worden uitgezonden). Tien jaar later is dat nog geen twee uur, stelt het rapport.

Tussen 2013 en 2023 is het aantal mensen dat op een willekeurige dag via televisiezenders met nieuws en actualiteiten in aanraking komt fors gedaald. Bereikten nieuws en actualiteiten in 2013 dagelijks op die manier nog 26 procent van de jongeren van 13 tot 19 jaar, tien jaar later was dat nog maar 9 procent. Het aandeel van de 20- tot 34-jarigen waarvoor dit geldt, daalde in dezelfde periode van 42 naar 19 procent.

Tegelijk is het gebruik van sociale media sterk gegroeid. Maar: „Op sociale media is maar een klein deel van de content die je ziet afkomstig van Nederlandse journalisten en ook op de grote videostreamingsdiensten domineert Amerikaans aanbod – met uitzondering van Videoland.’’

Eerder dit najaar waarschuwde het Commissariaat al dat jongeren door het sterk gegroeide gebruik van sociale media „de waardevolle en kwalitatieve informatie die nieuwsmerken te bieden hebben niet meer tegenkomen of gebruiken, terwijl ongecheckte, ongeredigeerde berichten wel vrijelijk de ronde kunnen doen op sociale media”.

Televisiepakket

Al enkele jaren daalt het aantal mensen dat een abonnement heeft op een zogeheten ‘televisiepakket’ (een samengesteld aanbod van televisie- en radiozenders dat wordt geleverd door distributeurs als Ziggo, KPN en Delta). Daarnaast, of in plaats daarvan, zijn mensen abonnementen op streamingdiensten gaan afsluiten.

Weliswaar zijn er nog altijd meer gebruikers van een televisiepakket dan van streamingdiensten, maar er vindt een duidelijke verschuiving plaats. In de „leeftijdsgroep rond de dertig jaar die verhuist of het ouderlijk huis verlaat” nemen mensen vaker dan in andere leeftijdsgroepen géén abonnement meer op een televisiepakket, maar wél op een betaalde streamingdienst.

Inmiddels gebruikt ruim 70 procent van de ruim tweeduizend mensen die zijn ondervraagd voor de peiling van de Mediamonitor een betaalde streamingdienst – via een eigen abonnement dan wel met de inloggegevens van iemand anders. In de groep 20 tot 34 jaar gebruikt bijna tweederde zelfs meer dan twee streamingdiensten.

De populairste streamingdienst in Nederland is Netflix, waarvan bijna twee derde van de ondervraagden gebruik maakt. Op de tweede plaats staat Videoland, waar meer dan een kwart van de Nederlanders gebruik van maakt.

Videoland is onderdeel van RTL Nederland, waarop mediabedrijf DPG (in Nederland eigenaar van onder meer het AD, de Volkskrant en Qmusic) in december vorig jaar een bod uitbracht van 1,1 miljard euro. Die overname wacht nog op goedkeuring van de Autoriteit Consument en Markt, die zich over de mogelijke gevolgen voor de pluriformiteit van het nieuwsaanbod laat adviseren voor het Commissariaat voor de Media.

Poetins stille strijd om de macht over een cruciale oliepijplijn

admin
November 25, 2024
0

In de steppe van Kazachstan en Rusland ligt een 1500 kilometer lange oliepijplijn waar dagelijks tientallen miljoenen liters olie doorheen stromen. De Russische president Vladimir Poetin is verwikkeld in een stille strijd met westerse aandeelhouders om de macht over deze strategische pijplijn. Verslaggever Carola Houtekamer onderzocht met Karlijn Kuijpers het optreden van de Russen en legt uit dat olie de levensader is van Poetins oorlog in Oekraïne.

Heb je vragen, suggesties of ideeën over onze journalistiek? Mail dan naar onze ombudsman via [email protected].

Gast:: Carola Houtekamer
Presentatie:: Egbert Kalse
Redactie:: Ignace Schoot
Montage:: Michiel van Poelgeest
Coördinatie:: Henk Ruigrok van der Werven
Afbeelding:: XF&M

Column | Weg met de bedilzucht in het hoger onderwijs

admin
November 25, 2024
0

Kijk door je oogharen en je ziet een klein land kleiner worden. De succesvolle sectoren uit het verleden worden in snel tempo verwijderd of uitgekleed: maakindustrie, doorvoer en handel, de landbouw – alles moet minder. Gooi die koeien, hoogovens en distributiecentra eruit en het zal goed komen. Misschien. Maar er bestaat geen welvaart, noch beschermde natuur, zonder economie.

Wat wordt dan het nieuwe Nederlandse verdienmodel? Hightech-industrie en -diensten, zo orakelen velen. Opnieuw: misschien. Het is zeker dat er geen toekomst is zonder goedgeschoolde, creatieve mensen. Goed om dit bij de behandeling van de begroting (lees: bezuinigingen) op Onderwijs, Cultuur en Wetenschap in de Kamer in het achterhoofd te houden. De bewindslieden zwaaien namelijk al met de kaasschaven want ‘helaas, keuzes zijn nodig’. Tegen de bezuinigingen protesteren staf en studenten. Uiteraard. Maar ook bij hen, net als bij politici, ontbreekt een langetermijnvisie. Roepen dat er geld bij moet is even kortzichtig als zeggen dat het minder kan.

Ondertussen barst het Nederlandse hoger onderwijs wel uit zijn voegen. Delen zijn verworden tot een beroepsopleiding met vage vaardigheden. Groepswerkstukken of het afschaffen van cijfers (behalve zelfbeoordelingen) werken alleen in een strikt leerkader. Studenten met weinig focus en minder vaardigheden om zelfstandig te leren, de goede niet te na gesproken, zijn kwetsbaar in hun keuzes, wisselen vaak en geven op. Persoonlijke groei wordt verward met leren (vandaar dat actievoeren vaak een aantrekkelijk onderdeel vormt van het studentenleven). Het gebrek aan verdieping is het gevolg van overbelaste en onderbetaalde docenten en steeds algemenere vakken. Niet toevallig is de deeltijdhoogleraar in opmars.

Het onderliggende probleem is tweevoudig. Universiteiten worden gefinancierd op basis van het aantal studenten, en niet het belang van vakgebieden. Anders gezegd, de vraag vanuit de studenten drijft het systeem, niet die van de maatschappij. Dat leidt tot te veel studenten in sommige studies en te weinig studenten in de talen, exacte en ingenieursrichtingen. Daarnaast is de administratieve druk geëxplodeerd, zowel binnen de universiteiten als vanuit het ministerie. Verwacht niet van universiteitsbestuurders en raden van toezicht dat zij iets kunnen doen om de situatie te veranderen. Ze zitten collectief gevangen in een verdeel- en heersbewind waarin de overheid als kruidenier de centjes verdeelt, regeltjes maakt en controleert.

Een heel onderwijsstelsel veranderen kan natuurlijk niet in één keer. Maar er moet dringend ruimte komen voor minder bedilzucht en nieuwe benaderingen. Binnen universiteiten, die je niet allemaal over één kam kunt scheren, en daarbuiten. Selectie aan de poort, verregaande differentiatie en concentratie voor voldoende kritische massa. Het huidige stelsel oplappen moet begeleid worden door experimenten met volledig nieuwe instellingen met een beperkt aantal opleidingen en hoge private financiering (inclusief beurzen voor geselecteerde studenten).

Lees het bovenstaande niet als een pleidooi voor meer bèta’s. Deze regering heeft minder internationale ambities, maar Nederland zal altijd een open economie blijven met grote culturele invloeden van buitenaf. Het zal al zijn diplomatieke en soft power in moeten zetten om zijn economie en veiligheid te waarborgen binnen een mogelijk zwakkere EU. In een multipolaire wereld, meer gedomineerd door China en het mondiale zuiden dan door de VS, zijn academische reflectie en dus geesteswetenschappen en kunsten noodzakelijk om bruggen te bouwen.

Toekomstig hoger onderwijs vraagt om een plan dat beschermt tegen kwaliteitsverlies en irrelevantie, de weg wijzend naar een dynamisch leersysteem voor een economie die grote veranderingen zal kennen en waarin kunstmatige intelligentie en sociale media domineren. Daarvoor is niet alleen een visie op een toekomstig verdienmodel leidend, maar een visie op een evenwichtige open samenleving.

Louise O. Fresco is wetenschapper, bestuurder en schrijver (louiseofresco.com).