N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.
Chipoorlog Afgelopen weekend lekte uit dat Nederland een overeenkomst met de VS heeft bereikt over de beperking van de export van lithografiemachines naar China. Wat betekent dat voor ASML, en krijgt Nederland er iets voor terug?
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data96245439-2b79a5.jpg)
Foto Ton Toemen/HH
ASML verkocht vorig jaar 54 van deze EUV-machines, de meest geavanceerde variant van zijn lithografie-apparaten die computerchips produceren. De Verenigde Staten proberen al twee jaar het leveren van de lithografiemachines aan China te blokkeren, in de hoop zo de economische en militaire vooruitgang van het land te vertragen.
Afgelopen weekend lekte via persbureau Bloomberg uit dat Nederland, Japan en de Verenigde Staten in grote lijnen een overeenkomst hebben bereikt over hoe deze exportrestricties eruit gaan zien. Japan en Nederland zijn de enige twee landen die lithografiemachines produceren.
1 Wat is er precies afgesproken tussen de Verenigde Staten en Nederland?
Eerder deze maand bezochten premier Mark Rutte en minister van Buitenlandse Zaken Wopke Hoekstra (CDA) de Amerikaanse president Joe Biden. Met ASML bovenaan de agenda van de afspraak, die een uur duurde. Afgelopen vrijdag werd dat overleg in Washington voortgezet door ambtenaren van de Nederlandse minister voor Buitenlandse Handel Liesje Schreinemacher (VVD).
Wat er precies is besproken tussen Nederland en de VS is gissen. Rutte benadrukte vrijdagmiddag tijdens de persconferentie na de ministerraad dat de regering „uiterst terughoudend” communiceert over de kwestie, die raakt aan de nationale veiligheid.
Via bronnen van Bloomberg lekte uit dat de huidige exportrestricties van ASML verder worden uitgebreid. Op dit moment mag ASML de allernieuwste EUV-machines niet leveren aan China, maar is dit nog wel toegestaan voor de zogeheten DUV-machines. Met deze apparaten kan China een groot aantal verschillende chips maken. De DUV-machines zijn cruciaal voor China’s chipproductie.
Ook wat ASML precies terugkrijgt van Amerika voor het staken van de export naar China is onduidelijk. Minister Schreinemacher zei vrijdag wel dat Nederland niet van plan was zomaar akkoord te gaan met wat de Amerikanen willen. „We tekenen niet bij het kruisje.” De onderhandelingen over de precieze details van de overeenkomst gaan naar verwachting nog maanden duren.
2 Waarom zijn de machines van ASML zo belangrijk?
Smartphones, datacentra, nieuwe 5G-technologie: het vergt allemaal steeds slimmere en snellere computerchips. ASML is wereldwijd marktleider in de productie van lithografiemachines, die deze chips produceren. De verkoop van EUV- en DUV-machines leverde ASML vorig jaar bijna 15 miljard euro op, ongeveer twee derde van de jaaromzet.
Het grootste deel van de wereldwijde chipproductie – 92 procent – is in handen van de Taiwanese chipfabrikant TSMC in fabrieken die een beroep doen op de machines van ASML. Ondertussen worden er zowel in de Verenigde Staten als in Europa miljarden geïnvesteerd in nieuwe economische programma’s om een eigen chipindustrie van de grond te krijgen. Met die stimuleringsprogramma’s neemt de vraag naar ASML-machines alleen maar verder toe.
Zo maakte de Europese Commissie vorig jaar bekend 45 miljard euro te steken in de Europese chipsector. De Amerikaanse overheid deed hetzelfde met de ‘Chips and Science Act’, een programma van 53 miljard dollar (48,6 miljard euro). Met het geld wordt onder meer de bouw van nieuwe chipfabrieken bekostigd, die ervoor moeten zorgen dat Europa en de VS minder afhankelijk worden van de productie van chips in Azië.
3Kan China hier niet gewoon omheen werken?
China loopt op dit moment zes tot tien jaar achter op het gebied van chiptechnologie. Met behulp van overheidsprogramma’s probeert China die achterstand in hoog tempo in te halen.
Dat is niet eenvoudig. De EUV-machines van ASML bestaan uit honderdduizenden onderdelen, allemaal afkomstig van zeer gespecialiseerde toeleveranciers met wie ASML exclusiviteitscontracten heeft afgesloten. Zo gebruikt ASML onder meer optische systemen van de Duitse lenzenfabrikant Zeiss. De grootste lens in de EUV-machine heeft een doorsnede van een meter en is op het atoom nauwkeurig geslepen.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/bvhw/files/2020/02/data55245306-c97529.jpg)
Zo werkt de technologie van ASML: ‘De magische machine waar China en de VS om vechten’
De lithografiemachines zijn, kortom, geen apparaten die je even uit elkaar schroeft en kopieert, maar „het eind van een keten”, zoals ASML-topman Peter Wennink het vorige week omschreef tijdens de publicatie van de jaarcijfers. Een plek waar allerlei individuele onderdelen en uitvindingen samenkomen. Om die reden is er, aldus Wennink, geen angst bij ASML dat de machines zomaar door een Chinese concurrent worden nagemaakt.
Toch is ook Wennink ervan overtuigd dat China op den duur serieus mee zal doen. „Als ze onze machines niet krijgen, gaat China ze zelf ontwikkelen”, zei Wennink onlangs tegen Bloomberg. „Dat gaat tijd kosten, maar uiteindelijk gaan ze er komen.” Om wereldleider te blijven, investeert ASML fors in innovatie. In het komende kwartaal steekt ASML daar bijna een miljard euro in.
4Moet ASML zich zorgen maken nu het China als afzetmarkt verliest?
Dat lijkt op de korte termijn mee te vallen. China neemt een relatief klein deel van de omzet van ASML voor zijn rekening. Vorig kwartaal ging 9 procent van ASML’s verkoop richting China, dat was een kwartaal eerder nog 15 procent.
Wie een EUV-machine bestelt, moet nu zo’n achttien maanden wachten tot ASML het apparaat kan leveren. Het bedrijf heeft nog 40 miljard euro aan orders uitstaan, liet het vorige week weten. Die worden soms uitgesteld, maar het bedrijf maakte nog nooit mee dat een klant een order annuleerde.
Vraag genoeg dus – en daarmee lijkt het wegvallen van China voor ASML goed op te vangen. „Als China wegvalt staan er nog genoeg klanten in de rij”, zei ASML’s financieel topman Roger Dassen vorige week. „Maar op de lange termijn valt een belangrijke markt weg.”
En met de onduidelijkheid over wat Nederland en de Verenigde Staten precies hebben afgesproken, is het lastig de precieze schade in te schatten. Tegenover Het Financieele Dagblad lieten beleggersverenigingen Eumedion en VEB afgelopen weekend weten meer openheid te willen van de Nederlandse regering over de restricties die ASML krijgt opgelegd. De huidige geheimzinnigheid heeft volgens de verenigingen tot gevolg dat beleggers niet goed kunnen beoordelen hoe groot de problemen voor ASML precies zijn.
Tot nu toe valt het met de zorgen van beleggers behoorlijk mee. De koers van ASML bleef de afgelopen maanden stoïcijns stabiel onder alle geopolitieke druk. Maandag daalde de koers met zo’n 3 procent.
