De Nederlandse overheid kan niet voorkomen dat in Nederland geproduceerde onderdelen voor het F-35 jachtvliegtuig terecht komen in Israël, zo blijkt uit een verklaring van het ministerie van Defensie. Volgens Defensie zijn de Verenigde Staten niet bereid om hier afspraken over te maken.
Afgelopen februari beval het Haagse gerechtshof de staat om alle export van F-35-onderdelen naar Israël te staken, vanwege het risico van „ernstige schendingen van het humanitair oorlogsrecht” bij de aanhoudende Israëlische luchtaanvallen op Gaza, waarbij veel Palestijnse burgers omkomen. Daarop heeft het kabinet de export vanuit Nederland naar Israël stil gelegd.
Volgens Oxfam Novib, The Rights Forum en Vredesbeweging Pax doet Nederland echter onvoldoende om te voorkomen dat Nederlandse onderdelen via een derde land alsnog in Israël belanden. De drie organisaties eisen vrijdag in een kort geding extra maatregelen van de overheid, op straffe van een dwangsom.
Nederlandse bedrijven zijn nauw betrokken bij het F-35-programma en leveren onderdelen voor de bouw en het onderhoud van het Amerikaanse gevechtsvliegtuig. Als het gaat om de bouw van nieuwe toestellen is GKN Fokker zelfs sole source supplier, de unieke leverancier van bepaalde onderdelen.
Zeven andere bedrijven leveren reservedelen die ook door andere bedrijven buiten Nederland worden gemaakt. Demissionair minister Liesje Schreinemacher (Buitenlandse Handel, VVD) schreef eerder aan de Tweede Kamer dat het kabinet het „niet aannemelijk” acht dat er sinds het arrest in Nederland geproduceerde onderdelen in Israëlische F-35’s zijn terechtgekomen.
Om dit standpunt nader te onderbouwen heeft de staat een deels vertrouwelijke verklaring van het ministerie van Defensie ingebracht in het kort geding van vrijdag. In het stuk schrijft Defensie dat op grond van de (weggelakte) planning er de komende tijd geen nieuwe Israëlische F-35’s zullen worden geproduceerd. Als het gaat om reserve-onderdelen is het echter onmogelijk een totaaloverzicht te krijgen.
Lees ook
Nederland kan niet meer de trouwe wapenleverancier van Israël zijn
Opslagplaats in Woensdrecht
Nederlandse bedrijven leveren aan de Amerikaanse hoofdaannemers Lockheed Martin en Pratt & Whitney in de VS, die de onderdelen daarna inbrengen in een zogenoemde Global Spares Pool, een wereldwijde voorraad voor álle F-35-gebruikers. Deze voorraad ligt opgeslagen in grote en kleinere opslagplaatsen over de hele wereld, zoals in het European Regional Warehouse op vliegbasis Woens-drecht.
Na de uitspraak van het hof is de export vanuit Woensdrecht naar Israël gestopt. In Nederland geproduceerde onderdelen die in andere depots liggen kunnen echter nog wél naar Israël worden verscheept, zo blijkt uit het stuk. Alle onderdelen in de Global Spares Pool zijn Amerikaans eigendom, en er is geen ‘track and trace’ systeem waarin de herkomst van een onderdeel wordt bijgehouden. „Het is niet mogelijk om de bewegingen van specifieke onderdelen in de Global Spares Pool (…) te traceren of te voorkomen”, schrijft Defensie: „Vanuit Nederland geleverde onderdelen kunnen niet worden onderscheiden van onderdelen (…) die vanuit andere landen zijn geleverd.”
Intensief gebruikt
Volgens Defensie zijn de VS niet bereid en in staat om maatregelen te nemen waardoor de ‘Nederlandse’ onderdelen alsnog kunnen worden getraceerd Volgens Defensie is het daarom onmogelijk „te voorkomen dat Nederlandse onderdelen vanuit Nederland aan Israël worden geleverd”. Het stoppen van de Nederlandse leveringen aan de Amerikaanse producenten zou het hele F-35-programma stilleggen, aldus het stuk.
Sinds het uitbreken van de Gaza-oorlog op 7 oktober worden de 39 F-35’s waarover Israël beschikt intensief ingezet. Volgens Aviation Week hebben de toestellen vijf keer meer vluchten uitgevoerd als normaal. Door het intensieve gebruik is een grote hoeveelheid reserve-onderdelen nodig. Om de Israëlische F-35’s operationeel te houden hebben de VS de stroom aan reserve-onderdelen sterk verhoogd, zo meldde de Amerikaanse staatssecretaris William LaPlante eerder aan het Amerikaanse Congres.
Lees ook
De discussie barst weer los na Iraanse aanval: wel of geen F-35-onderdelen leveren aan Israël?
