Opinie | De ruk naar rechts heeft al plaatsgevonden

Posted on June 21, 2024 by admin

De Europese verkiezingen zitten erop. Kort nadat de eerste uitslagen bekend werden, verscheen een opgeluchte Ursula von der Leyen in het Europees Parlement (EP) voor de camera’s. „Het midden houdt stand”, verklaarde de voorzitter van de Europese Commissie. Deze opluchting is echter misplaatst. Haar christendemocratische Europese Volkspartij blijft weliswaar de grootste fractie, en in sommige landen (waaronder België, Nederland en Spanje) bleef de door velen verwachte monsterzege van uiterst rechts uit. Maar uiterst rechtse partijen behaalden onder de streep wel een historisch hoge score.

Dit is grotendeels te danken aan de forse opmars van het Rassemblement National (RN) in Frankrijk, de Fratelli d’Italia van Giorgia Meloni en Alternative für Deutschland (AfD), die 69 zetels voor het uiterst rechtse blok in het EP veroverden. De Identiteit en Democratie-fractie, met onder andere de Italiaanse Lega van Matteo Salvini en het Franse RN, won negen zetels ten opzichte van 2019. De Europese Conservatieven en Hervormers, met onder meer het Poolse PiS en het Spaanse Vox, wonnen vier zetels.

Nationale belangen

Deze zetelaantallen ogen wellicht bescheiden, maar veel uiterst rechtse Europarlementariërs hebben zich (nog) niet aangesloten bij een fractie. Zo zijn de verkozenen van de AfD (15 zetels) en de Hongaarse Fidesz-partij (11 zetels) nog op zoek naar een politiek thuis.

Waar zij zich uiteindelijk bij zullen aansluiten, wordt veelal bepaald door nationale belangen. Uit onderzoek blijkt dat strategische overwegingen vaak doorslaggevend zijn voor het wel of niet samenwerken met soortgelijke partijen. Over het algemeen zijn uiterst rechtse partijen terughoudend om met het extremisme-stigma van soortgelijke partijen ‘besmet’ te raken. Zo brak RN vlak voor de Europese verkiezingen de banden met AfD. Aanleiding waren omstreden uitspraken van AfD-lijsttrekker Maximilian Krah over leden van de SS, die volgens hem niet allemaal als crimineel bestempeld zouden moeten worden. Deze uitspraken botsten niet zozeer met de ideologische standpunten van RN, maar wel met de strategie van dédiabolisation: Marine Le Pen werkt al jaren aan het ‘mainstreamen’ van het imago van haar partij door zichzelf te positioneren als een ‘gerespecteerd radicaal’. Samenwerking met de AfD riskeert deze nieuwverworven status te ondermijnen.

Cordon sanitaire

Een andere reden dat uiterst rechtse partijen samenwerkingen kunnen aangaan, is om het thuisfront te tonen dat ze internationaal erkend zijn en er niet alleen voor staan. Het Vlaams Belang – een partij die in België consequent buitenspel wordt gezet middels een cordon sanitaire – maakt bijvoorbeeld strategisch gebruik van de Europese samenwerkingsverbanden om te laten zien dat het internationaal erkenning en aanzien geniet.

Naast deze strategische overwegingen zijn er ook inhoudelijke argumenten voor internationale samenwerking: dankzij deze banden kunnen uiterst rechtse partijen ideeën en strategieën uitwisselen en een gezamenlijk visie voor Europa ontwikkelen.

Het is onwaarschijnlijk dat alle uiterst rechtse partijen zich verenigen in één fractie

Het is echter onwaarschijnlijk dat alle partijen aan de uiterst rechtse flank zich zullen verenigen in één grote fractie. Ondanks talrijke initiatieven zijn uiterst rechtse partijen er tot op heden niet in geslaagd om een stabiele en coherente parlementaire groep in het Europees Parlement te vormen. Dit komt omdat deze partijen in eerste instantie de belangen van hun eigen bevolking voorop stellen.

Antimigratiestandpunten

Een van de belangrijkste ideologische kenmerken van uiterst rechts is nativisme, een xenofobe vorm van nationalisme, die stelt dat uitsluitend inheemse ‘eigen’ bewoners tot de natiestaat behoren en dat niet-inheemse personen (migranten) en ideeën een bedreiging vormen voor de homogene natiestaat. Daarom blijven antimigratiestandpunten de belangrijkste gemeenschappelijke noemer van uiterst rechtse partijen. Partijen als de PVV willen bijvoorbeeld een opt-out voor het EU-migratiebeleid om hun ‘eigen volk’ te beschermen. Maar de zusterpartijen van de PVV willen zich óók aan deze regels onttrekken. Zo bezien is het niet heel verbazingwekkend dat uiterst rechtse partijen moeilijkheden hebben om internationale samenwerkingsverbanden aan te gaan.

Toch is er weinig reden voor opluchting. In België behaalde het Vlaams Belang zijn op één na hoogste score ooit. In Nederland bemachtigde de PVV haar hoogste aantal Europese zetels (zes). In Spanje hielden de traditionele machtspartijen stand, maar de radicaal-rechtse partij VOX verdubbelde haar zetelaantal in het EP. In Italië, Frankrijk en Oostenrijk werden uiterst rechtse partijen de grootste met indrukwekkende resultaten (tussen 25-31 procent van de stemmen), terwijl ze in Duitsland, België en Polen op de tweede plaats eindigden.

Populistische partijen

Het veelgebruikte narratief van een ‘ruk naar rechts’ is overigens even misleidend. Dit impliceert een plotselinge of dramatische verschuiving naar rechts in het politieke spectrum. In werkelijkheid is heel Europa de afgelopen dertig jaar getuige geweest van een gestage opkomst van uiterst rechts. Uit gegevens van de PopuList blijkt dat bij de laatste nationale verkiezingen ongeveer 15 procent van de Europeanen op radicaal-rechtse populistische partijen stemde, terwijl dat begin jaren negentig nog 5 procent was. De gestage groei van de partijen op de rechterflank heeft zich bij deze Europese verkiezingen flink doorgezet. Uiterst rechtse partijen zijn een vast onderdeel van het Europese politieke landschap geworden.

Poetins stille strijd om de macht over een cruciale oliepijplijn

admin
November 25, 2024
0

In de steppe van Kazachstan en Rusland ligt een 1500 kilometer lange oliepijplijn waar dagelijks tientallen miljoenen liters olie doorheen stromen. De Russische president Vladimir Poetin is verwikkeld in een stille strijd met westerse aandeelhouders om de macht over deze strategische pijplijn. Verslaggever Carola Houtekamer onderzocht met Karlijn Kuijpers het optreden van de Russen en legt uit dat olie de levensader is van Poetins oorlog in Oekraïne.

Heb je vragen, suggesties of ideeën over onze journalistiek? Mail dan naar onze ombudsman via [email protected].

Gast:: Carola Houtekamer
Presentatie:: Egbert Kalse
Redactie:: Ignace Schoot
Montage:: Michiel van Poelgeest
Coördinatie:: Henk Ruigrok van der Werven
Afbeelding:: XF&M

Column | Weg met de bedilzucht in het hoger onderwijs

admin
November 25, 2024
0

Kijk door je oogharen en je ziet een klein land kleiner worden. De succesvolle sectoren uit het verleden worden in snel tempo verwijderd of uitgekleed: maakindustrie, doorvoer en handel, de landbouw – alles moet minder. Gooi die koeien, hoogovens en distributiecentra eruit en het zal goed komen. Misschien. Maar er bestaat geen welvaart, noch beschermde natuur, zonder economie.

Wat wordt dan het nieuwe Nederlandse verdienmodel? Hightech-industrie en -diensten, zo orakelen velen. Opnieuw: misschien. Het is zeker dat er geen toekomst is zonder goedgeschoolde, creatieve mensen. Goed om dit bij de behandeling van de begroting (lees: bezuinigingen) op Onderwijs, Cultuur en Wetenschap in de Kamer in het achterhoofd te houden. De bewindslieden zwaaien namelijk al met de kaasschaven want ‘helaas, keuzes zijn nodig’. Tegen de bezuinigingen protesteren staf en studenten. Uiteraard. Maar ook bij hen, net als bij politici, ontbreekt een langetermijnvisie. Roepen dat er geld bij moet is even kortzichtig als zeggen dat het minder kan.

Ondertussen barst het Nederlandse hoger onderwijs wel uit zijn voegen. Delen zijn verworden tot een beroepsopleiding met vage vaardigheden. Groepswerkstukken of het afschaffen van cijfers (behalve zelfbeoordelingen) werken alleen in een strikt leerkader. Studenten met weinig focus en minder vaardigheden om zelfstandig te leren, de goede niet te na gesproken, zijn kwetsbaar in hun keuzes, wisselen vaak en geven op. Persoonlijke groei wordt verward met leren (vandaar dat actievoeren vaak een aantrekkelijk onderdeel vormt van het studentenleven). Het gebrek aan verdieping is het gevolg van overbelaste en onderbetaalde docenten en steeds algemenere vakken. Niet toevallig is de deeltijdhoogleraar in opmars.

Het onderliggende probleem is tweevoudig. Universiteiten worden gefinancierd op basis van het aantal studenten, en niet het belang van vakgebieden. Anders gezegd, de vraag vanuit de studenten drijft het systeem, niet die van de maatschappij. Dat leidt tot te veel studenten in sommige studies en te weinig studenten in de talen, exacte en ingenieursrichtingen. Daarnaast is de administratieve druk geëxplodeerd, zowel binnen de universiteiten als vanuit het ministerie. Verwacht niet van universiteitsbestuurders en raden van toezicht dat zij iets kunnen doen om de situatie te veranderen. Ze zitten collectief gevangen in een verdeel- en heersbewind waarin de overheid als kruidenier de centjes verdeelt, regeltjes maakt en controleert.

Een heel onderwijsstelsel veranderen kan natuurlijk niet in één keer. Maar er moet dringend ruimte komen voor minder bedilzucht en nieuwe benaderingen. Binnen universiteiten, die je niet allemaal over één kam kunt scheren, en daarbuiten. Selectie aan de poort, verregaande differentiatie en concentratie voor voldoende kritische massa. Het huidige stelsel oplappen moet begeleid worden door experimenten met volledig nieuwe instellingen met een beperkt aantal opleidingen en hoge private financiering (inclusief beurzen voor geselecteerde studenten).

Lees het bovenstaande niet als een pleidooi voor meer bèta’s. Deze regering heeft minder internationale ambities, maar Nederland zal altijd een open economie blijven met grote culturele invloeden van buitenaf. Het zal al zijn diplomatieke en soft power in moeten zetten om zijn economie en veiligheid te waarborgen binnen een mogelijk zwakkere EU. In een multipolaire wereld, meer gedomineerd door China en het mondiale zuiden dan door de VS, zijn academische reflectie en dus geesteswetenschappen en kunsten noodzakelijk om bruggen te bouwen.

Toekomstig hoger onderwijs vraagt om een plan dat beschermt tegen kwaliteitsverlies en irrelevantie, de weg wijzend naar een dynamisch leersysteem voor een economie die grote veranderingen zal kennen en waarin kunstmatige intelligentie en sociale media domineren. Daarvoor is niet alleen een visie op een toekomstig verdienmodel leidend, maar een visie op een evenwichtige open samenleving.

Louise O. Fresco is wetenschapper, bestuurder en schrijver (louiseofresco.com).

Kan de chef een zelfsturend team corrigeren?

admin
November 25, 2024
0

Dilemma

Wat doe je als afdelingsmanager wanneer je ziet dat een zelfsturend team gestelde doelen niet haalt, intern overhoop ligt of maar niet tot besluiten kan komen? Moet je alsnog de leiding nemen? Of blijf je vertrouwen op de kennis en ervaring in het team?

Niet ingrijpen

Zeker niet ingrijpen, zegt organisatieadviseur Heleen Kuiper van CoreChange. „Als je dat wel doet, laat je namelijk merken dat jullie weliswaar hebben afgesproken dat het team zelf beslissingen mag nemen, maar alleen wanneer die niet tegen jouw wil ingaan. Zo creëer je een onveilige werksfeer.”

Het team helpen

Volgens organisatieadviseur Astrid Vermeer van het Instituut voor Samenwerkingsvraagstukken is het de taak van een manager – ook bij zelfsturing – het team zo te faciliteren dat het zijn werk goed kan doen. Als je ziet dat iets misloopt, moet je dus iets doen. „Of het nu gaat om tegenvallende resultaten, teamleden die niet gelukkig zijn, of conflicten.”

Dat doe je bij een zelfsturend team echter niet door te vertellen wat er moet gebeuren, zegt Vermeer. „Dat doe je door het team te vragen wat nodig is om weer goed te kunnen functioneren binnen de organisatiekaders.”

Daarbij is het bovendien de vraag of het team zelf de benodigde stappen kan zetten, of dat eerst iets anders nodig is. „Denk aan hulpmiddelen of extra budget. Ingrijpen bij zelfsturing betekent dat je ingrijpt zonder formele macht te gebruiken.”

Daarnaast kun je als manager ook benoemen wat je zorg is en wat je nodig hebt om die te verminderen, zegt Kuiper. „Wanneer jij voorheen bijvoorbeeld verantwoordelijk was voor de financiën en die taak nu binnen het team ligt, kan je daar niet langer beslissingen over nemen. Je kan wel zeggen dat je denkt dat het budget overschreden dreigt te worden. Vervolgens kan je aangeven wat je nodig hebt: je wilt bijvoorbeeld weten of het team deze zorg deelt. En zo ja, hoe het de dreigende budgetoverschrijding denkt op te lossen. Je kan ook een eigen idee pitchen, bijvoorbeeld voorstellen goedkoper in te kopen. Je laat het dan aan het team over wat er uiteindelijk mee gebeurt. Overigens kan elk teamlid deze interventies doen. Die zijn niet voorbehouden aan de voormalige manager.”

Volgens Kuiper besluiten organisaties regelmatig middenkader te ontslaan en medewerkers meer autonomie te geven, zonder goed na te denken over wie voortaan welke verantwoordelijkheid krijgt en hoe besluiten moeten worden genomen. „De directie denkt dat het dan vanzelf wel goed komt. Maar dat is dus niet zo.”

Als een organisatie te plompverloren is overgeschakeld op zelfsturing, kan op allerlei vlakken onduidelijkheid bestaan. „Dat geldt zeker wanneer bevoegdheden niet goed zijn verdeeld of geen goede afspraken zijn gemaakt over hoe het team besluiten kan nemen of conflicten oplossen.”

Ook gebeurt het volgens Kuiper vaak dat taken die voorheen bij een manager lagen, plompverloren binnen het team zijn belegd. „Denk aan HR-taken, budgetverantwoordelijkheid of logistieke taken.”

Vermeer: „Je kan niet zomaar allerlei taken over de schutting van het team gooien. Je moet eerst samen overeenstemming bereiken over de vraag of de taak helpt in de uitvoering van het dagelijkse werk.”

Vermeer schreef samen met Ben Wenting Vormen van Zelfsturing. In dat boek betogen ze dat je elementen als organisatiecultuur, werksoort en de mensen die binnen je organisatie werken mee moet nemen om te bepalen hoe meer ‘eigenaarschap’ het best te organiseren is.

Vermeer: „Als je samen tot meer zelfsturing wil komen, is het van belang dat je het met alle betrokkenen eens wordt over de stappen daarnaartoe. Dat is voor de manager nodig om vertrouwen te kunnen hebben in de medewerkers, en voor de medewerkers om te weten wat van hen wordt verwacht.”

Daarom moet je als manager bij de overgang naar een zelfsturende organisatie met het team „goede afspraken maken over de kaders waarbinnen het team beslissingen kan nemen en welke organisatorische taken het op zich neemt. Zo verklein je de kans dat je het team later moet corrigeren.”

Daarnaast is het wijsheid met individuele teamleden te bespreken in hoeverre zij zelfsturend willen zijn, zegt Vermeer. „Als manager wil je op sommige punten wellicht je bevoegdheid overdragen en op andere niet, of nog niet meteen. Ook dat is een manier om te voorkomen dat je later zou moeten ingrijpen.”

Dus

Wanneer een zelfsturend team slecht functioneert, neem dan als afdelingsmanager niet het roer over. Vraag wel wat het team nodig heeft om beter te functioneren en of jij daarbij kunt helpen.

Maak daarnaast bij de overgang naar een zelfsturende organisatie goede afspraken met alle betrokkenen, over de kaders waarbinnen het team beslissingen kan nemen en welke organisatorische taken het op zich neemt.