N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2023/01/web-2801buimemphis01.jpg)
Foto Patrick Lantrip/AP
Tweeënhalf jaar na de gewelddadige dood van de ongewapende arrestant George Floyd kijkt Amerika opnieuw naar beelden van bruut politiegeweld, in de wetenschap dat ook dit jongste slachtoffer inmiddels is overleden. Afschuw zal bij de meesten overheersen, zoals president Biden vrijdag in een verklaring zei: „Ik was verontwaardigd en diep geraakt na het zien van de verschrikkelijke video van de aframmeling die heeft geleid tot de dood van Tyre Nichols.”
De politie van Memphis gaf vrijdag vier opnames vrij met beelden van bodycams van drie agenten en beelden van een beveiligingscamera op straat. Zo is te zien hoe op de avond van 7 januari ten minste vier agenten een bestuurder uit zijn auto sleuren. In een eerste verklaring noemde de politie van Memphis het een „staande houding in het verkeer wegens gevaarlijk rijden”.
Op de 11 minuten durende opname van bodycam X603995WT is te zien hoe Nichols met verbale en fysieke agressie uit de auto wordt gesleurd. „Op de grond, godverdomme”, roepen de agenten. „Ik bén op de grond”, zegt Nichols, die wordt vastgehouden en intussen ook een taser tegen zijn been gezet heeft gekregen. Aanvankelijk lijkt hij rustig, maar één minuut nadat hij uit de auto is getrokken, ontworstelt hij zich aan de greep van de agenten en holt er vandoor.
Nog geen acht minuten later vangt een beveiligingscamera de beelden van Nichols, op de grond, omringd door drie agenten die hem omlaag houden. Een van hen loopt even weg, keert terug en schopt Nichols twee keer, zo te zien tegen het hoofd. Dan komt een collega met een getrokken wapenstok. Nichols komt overeind, wordt vastgehouden en krijgt twee klappen met de wapenstok. De eerste agent slaat hem daarop vijf keer tegen het hoofd. De straat waar het gebeurde was de straat waar hij woonde, bij zijn moeder en stiefvader. De opnamen van de beveiligingscamera hebben geen geluid, maar op die van bodycam X6039BM2U is te horen hoe hij meermaals „Mam!” gilt.
Volgens de originele persmededeling van de politie eindigde de „confrontatie uiteindelijk in arrestatie” en werd een ambulance gebeld omdat „de verdacht na afloop klaagde over benauwdheid”. Drie dagen later overleed Nichols in het ziekenhuis, 29 jaar oud.
De pijn en de uitputting
In de wedloop tussen politie en (vuurwapen)geweld van criminelen en burgers vallen heel regelmatig dodelijke slachtoffers – ook mensen die alleen worden aangehouden wegens een simpele verkeersovertreding. The New York Times maakte in oktober 2021 de balans op van uit de hand gelopen verkeersaanhoudingen. In vijf jaar tijd had de politie meer dan 400 automobilisten gedood – „ze hadden geen pistool of mes in hun hand, ze werden ook niet gezocht voor een gewelddadig misdrijf”, aldus de krant.
De betrokken agenten kunnen elke etnische achtergrond hebben, zoals de als moordverdachten aangemerkte agenten die Tyre Nichols alle vijf van Afrikaans-Amerikaanse komaf zijn, maar de slachtoffers zijn buitenproportioneel vaak zwarte mannen. „Dit is weer een pijnlijke herinnering aan het gegeven van de diepe angst en trauma’s, van de pijn en de uitputting die zwarte en bruine Amerikanen elke dag indervinden”, aldus president Biden.
De dood van George Floyd, een Afrikaans-Amerikaanse man die in Minneapolis werd aangehouden omdat hij ervan werd verdacht met vals geld te hebben betaald en vervolgens stikte onder de knie van een (witte) agent die op hem ging zitten terwijl collega’s toekeken, leidde in de lente van 2020 tot dagenlange demonstraties in het hele land, waarvan sommige uitliepen op gewelddadige rellen. Tot dusver is na de openbaarmaking van de beelden van Nichols’ arrestatie de rust bewaard bij demonstraties.
Na de dood van Floyd laaiden discussies op over politiegeweld en structureel racisme bij ordehandhaving. In het hele land werden nieuwe trainingen opgetuigd. Er werd gesproken over de (on)wenselijkheid van politie-inzet bij sociale problemen. Doordat tijdens en vooral na de lockdowns van de coronapandemie het criminele geweld sterk toenam, is de discussie over hervormingen bij de politie wat naar de achtergrond gedrongen.
Zo werd juist in november 2021 de speciale politie-eenheid in het leven geroepen waarvan de vijf verdachten lid zijn. De zogenoemde Schorpioen-eenheid (SCORPIO – Street Crimes Operation to Restore Peace in Our Neighborhoods) bestond uit vier teams van elk tien agenten. Zij patrouilleerden exclusief in buurten met hoge criminaliteitscijfers, geselecteerd op basis van 112-alarmoproepen.
Autodiefstallen, bendegeweld en drugscriminaliteit zou hun focus worden. In de eerste twee maanden van hun bestaan zouden ze 566 aanhoudingen hebben verricht en 253 wapens in beslag hebben genomen, aldus de hoofdcommissaris destijds.
Is er dan in tweeënhalf jaar tijd wel zoveel veranderd? Toch wel, afgaande op de relatieve kalmte en beheersing waarmee op beelden van Nichols’ arrestatie wordt gereageerd. Waar zit dat in?
Verschil: in mei 2020 werden beelden van de verstikking van Floyd naar buiten gebracht door buitenstaanders die stonden te filmen en die luidkeels protesteerden tegen het optreden van de politie in Minneapolis. De politie van Memphis bracht de beelden zelf naar buiten.
Verschil: de agenten die Tyre Nichols aftuigden, zijn zwart. Floyd werd gedood door een witte Amerikaan.
Verschil: president Biden sprak op dezelfde dag dat de beelden werden vrijgegeven zijn afschuw uit. President Trump wachtte daar destijds drie dagen mee – drie dagen en nachten waarin het protest uitliep op brandstichting in Minneapolis.
Verschil: de politie in Minneapolis schorste de betrokken agenten direct, maar de vakbond maakte zich destijds bozer om „gebrek aan steun van de politiek” bij het bestrijden van de rellen, dan om de handelwijze van de betrokken agenten.
In Memphis heeft het politiekorps onmiddellijk maatregelen genomen. De vijf agenten werden op donderdag aangeklaagd wegens moord en ontvoering. Op vrijdag werd de SCORPION-eenheid definitief opgeheven.
Kortom, de nerveuze staat van paraatheid waarin de politie optreedt, lijkt nauwelijks veranderd als je deze beelden ziet. Maar de reactie op politiegeweld, van het korps, van collega-korpsen en van het bevoegd gezag, is heel anders. Zo is tot nog toe gehoor gegeven aan de oproep van de familie om vreedzaam te protesteren.
