De post-coronajaren van ruimhartig en straffeloos spenderen zijn nu echt voorbij. Woensdag maakte de Europese Commissie bekend zeven EU-landen op het zogeheten ‘strafbankje’ te willen zetten voor het schenden van de Europese begrotingsregels. De afgelopen jaren waren die regels uitgeschakeld vanwege de economische rampspoed van pandemie en oorlog, maar nu wil Brussel de teugels weer gaan aantrekken.
Dat is vooral pikant voor het grootste land onder de ‘begrotingszondaars’: Frankrijk. Over dat land is op het moment toch al flinke onrust op de financiële markten nadat president Emmanuel Macron zeer onverwacht parlementsverkiezingen uitschreef. Dat daarbij rechts- of links-radicale partijen een forse overwinning kunnen boeken, voedt de vrees of Frankrijk de komende jaren wel aan zijn financiële verplichtingen kan blijven voldoen.
Boetes
Daarbovenop komt nu het ‘standje’ van de Europese Commissie, wat de onrust verder kan aanwakkeren. Het is voor het eerst dat Frankrijk in de zogeheten ‘buitensporigtekortprocedure’ terechtkomt. Zowel het radicaal-rechtse Rassemblement National, koploper in de peilingen, als een verbond van linkse partijen, momenteel als tweede gepeild, hebben plannen die begrotingstekort en overheidsschuld verder kunnen laten oplopen. En dat terwijl Brussel nu juist eist dat die de komende jaren worden teruggedrongen – wat zou kunnen leiden tot een frontale botsing.
De Franse begrotingssituatie is nu al weinig rooskleurig. Vorig jaar had het land met 5,5 procent het op een na hoogste begrotingstekort van de EU – na Italië, dat met 7,4 procent nog flink daarboven zat. Officieel mogen EU-landen hun tekort niet hoger laten uitkomen dan 3 procent. Ook de Franse overheidsschuld is met circa 110 procent fors hoger dan de toegestane 60 procent. Dit jaar en volgend jaar wordt het tekort niet veel kleiner: met een voorspelde 5,3 en 5 procent.
Het betekent dat de Commissie nu voorstelt de ‘buitensporigtekortprocedure’ te starten tegen Frankrijk, net als tegen Italië, Polen, Hongarije, België, Malta en Slowakije. Roemenië zit al sinds 2019 in een strafprocedure die na jaren te zijn bevroren vanwege corona nu weer wordt ontdooid. Zo’n procedure betekent dat een land onder toezicht wordt geplaatst en duidelijk moet maken hoe het zijn begroting de komende jaren weer in balans wil krijgen. In het uiterste geval kan de procedure tot boetes leiden – hoewel dat in het verleden nog nooit daadwerkelijk is gebeurd.
Het is veel te vroeg nu te praten over handhaving
Twee kernnormen
Naast Frankrijk zit ook vooral Italië in een lastig parket. De reeds zeer hoge staatsschuld van 137 procent dreigt verder te stijgen naar 141 procent in 2025, terwijl het tekort ver boven de toegestane 3 procent blijft.
Het ‘strafbankje’ wordt pas volgende maand officieel, als EU-ministers van Financiën er met ruime meerderheid mee moeten instemmen – iets dat ze naar verwachting zullen doen. De maanden erop moeten de betrokken EU-landen dan met plannen komen voor het terugdringen van tekort en schuld, waarna de Commissie in november met haar eigen aanbevelingen komt voor de begroting van de komende jaren. Dan wordt dus ook duidelijk hoeveel landen daadwerkelijk moeten gaan snijden in hun uitgaven.
Van terug naar normaal is geen sprake, en zeker niet van terug naar bezuinigingen
Het is voor het eerst in jaren dat Brussel weer met de strafprocedure dreigt. In 2020 werden de Europese begrotingsregels tijdelijk uitgeschakeld vanwege de coronapandemie. De Russische inval in Oekraïne zorgde ervoor dat dat regelvacuüm nog wat langer verlengd werd. Overheden moesten in die periode, zo was de breed gedeelde opvatting in de EU, juist alle ruimte krijgen burgers en bedrijven fors te ondersteunen om de crisis te lijf te gaan.
Sinds dit jaar zijn de regels weer van kracht, maar wel in aangepaste vorm. Eind vorig jaar werden EU-landen het eens over een hervorming van de handhaving van de twee kernnormen: een maximaal begrotingstekort van 3 procent en een maximale schuld van 60 procent. EU-landen krijgen nu meer tijd om aan die regels te voldoen, mits ze aan de slag gaan met maatregelen om hun economie te hervormen.
Botsing
Eurocommissaris Paolo Gentiloni (Economie) benadrukte woensdag daarom dat géén sprake zou zijn van „terug naar normaal, en zeker niet van terug naar bezuinigingen”. Toch is het onvermijdelijk dat de landen die nu in de strafprocedure terechtkomen, moeten korten op hun uitgaven. Desgevraagd onderstreepte Gentiloni dat de EU nu niet meer afdwingt dat landen bezuinigen in economisch toch al zware tijden – „wat in het verleden wel gebeurde”. Ook benadrukte hij dat hoewel landen hun begroting op orde moeten brengen, ook investeringen nodig blijven „voor alle uitdagingen waarvoor we in Europa staan”.
Daarvoor moeten de aangepaste begrotingsregels gaan zorgen, waardoor landen in ruil voor hervormingen en investeringen extra tijd krijgen hun tekort en schuld terug te dringen. Het betekent dat overheden minder hoeven te snijden als ze bijvoorbeeld geld steken in de energietransitie of defensie. Volgens een schatting van denktank Bruegel zou Frankrijk de komende jaren 0,54 procent van haar BBP moeten gaan bezuiniging, wat dit jaar zou neerkomen op een bezuiniging van 15,7 miljard.
Desgevraagd wilde Eurocommissaris Valdis Dombrovskis (Financiën) niet vooruitlopen op een scenario waarin Frankrijk de aanbevelingen van Brussel naast zich neerlegt. „Het is veel te vroeg nu te praten over handhaving”, aldus de Let. Tegelijk is dat wel een scenario waarvoor Brussel zeker vreest. In het verleden is altijd geprobeerd een botsing met een groot land als Frankrijk te voorkomen. Als een nieuwe mogelijke Franse regering kiest voor een ramkoers met Brussel, dan is zeer onzeker of en hoe de Commissie durft door te pakken met sancties.
Tegelijk met de geplande strafprocedures publiceerde de Commissie woensdag ook de economische aanbevelingen voor landen die zich wel binnen de normen bevinden. Voor Nederland leverde dat geen verrassingen op: zoals gebruikelijk spoort Brussel Nederland onder meer aan zijn woningmarkt te hervormen, het aandeel tijdelijke arbeidscontracten te verminderen en vaart te maken met verduurzaming van de landbouwsector.
Lees ook
Macrons gok treft niet alleen Frankrijk maar de hele Europese Unie
